ماجرای کوچ ارامنه به جلفای اصفهان از نگاه جهانگردان و سیاستمداران

خبرگزاری مهر/ این خبر پیرامون ماجرای کوچ ارامنه به جلفای اصفهان از نگاه جهانگردان و سیاستمداران برای شما نوشته شده است.

کوچ شاهانه ارامنه به جلفای اصفهان ماجرای اقامت ارامنه به دستور شاه عباس صفوی است. این کوچ که موجب ایجاد محله ای به نام و یاد جلفای ارمنستان بود، مورد توجه بسیار از گردشگران، جهانگردان، سیاستمداران، سفرای کشورهای خارجی و نویسندگان بوده است.

برخی از آنها که دستی به قلم داشته اند، ماجرای سفرهای خود را نوشته اند. این سفرنامه ها از دوره صفوی تا دوره پهلوی گردآوری شده و در کتابی با نام کوچ شاهانه ارامنه به جلفا چاپ شده است.

در این کتاب ضمن معرفی هر یک از نویسندگان، بخشهایی از سفرنامه آنها که درباره محله جلفا بوده نیز آمده است. به عنوان نمونه نوشته شد: یان اسمیت اولین سفیر هلند در ایران بود که در سال 162 میلادی و به فاصله کمی پس از مرگ شاه عباس به ایران آمد و چند ماه در این کشور اقامت داشت. او اشاره کوتاه به تاریخچه جلفا و نقش شاه عباس در تأسیس آن و اهداف وی میکند.

در بخشی از سفرنامه او آمد: در اوایل سلطنت شاه فقید، اصفهان به این صورت نبود. تبدیل آن به شکل فعلی نتیجه علاقه و کوشش مخصوصی است که شاه عباس از خود نشان داد. او برای نگهداری و آبادی شهر هزاران نفر از مسیحیان سرزمینهای ترک و مسیحی نشینی که فتح کرده بود به اصفهان کوچ داد که در میان آنها عده ای بازرگان و سرمایه دار نیز وجود داشتند.

شاه عباس این گروه از مسیحیان را در محله جداگانه ای اسکان داد و آنها در این نقطه منازل و باغ های بسیار زیبایی برای سکونت خانواده خود بنا کردند که فعلاً در کمال صلح و صفا در آنها بسر می برند.

در میان این گروه بازرگانانی وجود داشت که به امر تجارت با کشورهای خارجی پرداختند و از این راه منافع فراوانی برای ایران تحصیل می کردند. مذهب این جماعت از شاخه های ارتدکس یونانی است که شباهت زیادی به مذهب آریوس دارد.

آنها سالی دو بار روزه می گیرند و علاوه بر این هفته ای سه روز از خوردن گوشت، ماهی تخم مرغ، شیر و کره پرهیز می کنند. به کشیش های خود پول نمی دهند ولی در عوض تمام ارزاق آنها را به طور کامل تأمین می کنند. در بین این مسیحیان ارامنه جلفا گروه اکثریت را تشکیل می دهند.

آدام اولئاریوس دانشمند آلمانی و عضو هیأت اعزامی هلشتاین به درباره شاه صفوی بود. او از سال 1637 میلادی بیش از دو سال در ایران و شهر اصفهان اقامت داشت. طبق گزارش او جلفا در آن مقطع به حدی توسعه یافته بوده که سه هزار خانه و 12 کلیسا در آن واقع بوده است.

در بخشی از متن او آمد: مردم جلفا سالی 200 تومان به شاه مالیات می دهند. این مالیات را کلانتر ارامنه جمع آوری کرده و به وسیله داروغه به شاه تقدیم می کند.

ژان باتیست تارونیه تاجر و جهانگرد فرانسوی بود که در سالهای 1632 تا 1664 میلادی چند بار به ایران سفر کرد و جمعاً بیش از 20 سال و عمدتاً در شهر اصفهان اقامت داشت.

وی گزارش مفصلی از جلفا و تاریخچه آن و وضعیت ارامنه ساکن آن در سفرنامه خود آورده است و وضعیت اقتصادی آنها را بررسی کرد.

هاینریش کارل بروگش دیپلمات و مستشرق آلمانی و سفیر پروس در ایران دوره ناصرالدین شاه بود که در سالهای 1859 تا 1861 میلادی در ایران اقامت داشت.

بروگش در دو سفرنامه ای که از خاطرات ایرانش نوشته، گزارشها و توصیفات مفصلی از جلفا و آمار و وضعیت ارامنه ساکن در آن آورده است. طبق آماری که وی به نقل از اسقف وقت اصفهان ذکر کرده، در آن مقطع جلفا شامل 800 باب منزل و حدود دو هزار نفر جمعیت بوده است.

بروگش توصیف مفصل و دقیقی هم از کلیسای وانک در گزارش خود آورده است.

چارلز جیمز ویلز جهانگرد و پزشک انگلیسی بود که در سال 1866 میلادی به ایران آمد تا سال 1881 در اصفهان اقامت داشت. او دو سفرنامه درباره ایران نوشت که هر دو توصیفات مفصل و دقیقی درباره جلفا و تاریخچه آن و کلیساها و ارامنه اصفهان و آداب و رسوم و ویژگی های فرهنگی آنها آورده است. از امتیازات گزارش ویلز که خود ساکن محله جلفا بوده توجه به جایگاه فرهنگی و هنری ارامنه اصفهان و نقش آنها در تولید صنایع دستی این شهر است.

در بخشی از سفرنامه او آمد: ارامنه جلفا هرگز به جز به زبان ارمنی به لسان دیگری تکلم نمی کنند و مردهای آنها هم تقریباً به دو سه لغت از زبان پارسی که می دانند گفتگو می کنند. ارامنه همدان به لباس ایرانی ملبس هستند ولی ارامنه متوقفه در جلفا هنوز ترک لباس قدیمی خود نکرده و تغییر در فرم خود نداده اند.