برای بیابان لوت نیازمند یک مرکز تحقیقاتی هستیم

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشات منتشر شده، برای بیابان لوت نیازمند یک مرکز تحقیقاتی هستیم.

در سال 1395 «بیابان لوت» به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. دشت لوت دشتی بیابانی در جنوب شرقی ایران است. این دشت، با مساحتی بیش از 40 هزار کیلومتر مربع (شامل عرصه و حریم) در بین بخشهایی از استانهای کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی قرار دارد و با مساحتی در حدود 175 هزار کیلومتر، حدود 10 درصد از وسعت ایران را در بر گرفته است. بیابان لوت بیست و هفتمین بیابان بزرگ جهان به شمار می رود.

سابقه تمدنی دشت لوت به هزاره سوم پیش از میلاد می رسد؛ قدمت پنج هزار ساله ای که کشف حدود سه هزار اثر تاریخی از این منطقه بر آن مهر تایید می زند. وجود ده ها اثر تاریخی شامل قلعه ها، کاروانسراها، آب انبار و وجود اکوسیستم و طبیعت بکر این منطقه را به الماس کویرهای جهان معروف کرده است.

از دیگر ویژگی های این میراث جهانی میتوان به وجود بلندترین کلوتهای جهان در بخش شرقی کلوتها، طولانی ترین کلوتهای جهان، گرمترین نقطه جهان با دمای 70٫7 درجه سلسیوس، بلندترین تپه های ماسه ای جهان در ریگ یلان در شرق بیابان لوت، وجود یکی از بلندترین نبکاهای (گلدان صحرا، تل گز یا تل نباتی) جهان با ارتفاع 12 متر و…اشاره داشت.

اما طی این سالها تا چه اندازه توانسته ایم از این میراث جهانی حفاظت و نگهداری کنیم و حتی به واسطه ثبت آن در یونسکو گردشگر جذب کنیم؟ نگهداری از این میراث جهانی با چه چالشهایی روبروست و چه کارهایی در این خصوص انجام گرفته است؟

مهران مقصودی (رئیس پایگاه جهانی بیابان لوت کشور) با اشاره به آنکه حوزه گردشگری از ابتدای ثبت جهانی در منطقه با رشد روبرو بوده است، گفت: تعداد گردشگران طی این سالها البته به غیر از سالهای شیوع کرونا، با رشد و افزایش روبرو بوده است. حتی زیرساختهای گردشگری نیز به همت بخش خصوصی رشد یافت. هرچند بخش دولتی نیز سعی در تسهیل امور داشته اما اقدامات صورت گرفته در حوزه زیرساختها کافی نبود.

او پیرامون اینکه برای بیابان لوت نیازمند یک مرکز تحقیقاتی هستیم، ادامه داد: در نوروز 1402 در یکی از روستاها به اندازه ای تعداد مسافران زیاد شده بود که علاوه بر واحدهای بومگردی و کمپ در نظر گرفته شده، خانه های شخصی نیز مملو از مسافر شده بود. این امر سبب رشد تولید صنایع دستی در منطقه نیز بود. بخصوص حضور گردشگران در بیابان لوت سبب رشد صنایع دستی در خراسان جنوبی، شهداد و…شد و فروش صنایع دستی افزایش یافت.

مقصودی با تاکید برآنکه تنها افزایش تعداد گردشگران ملاک نیست بلکه باید پایداری گردشگری را در منطقه در نظر بگیریم، افزود: افزایش تعداد گردشگران نباید از ظرفیت محیط تجاوز کند بلکه باید به اندازه ای باشد که اقتصاد محیط بچرخد و روز به روز پتانسیل محل برای جذب گردشگر بیشتر شود. اما متاسفانه مشکلاتی از جمله کمبود زیرساختها وجود دارد. لوت دارای 23 هزار کیلومتر مربع عرصه و حدود 17 هزار کیلومتر مربع حریم است و گردشگران عام به کمتر از 10 درصد این منطقه دسترسی دارند و مابقی بیابان لوت در دسترس افرادی است که با آفرود حضور پیدا می کنند.

برای مثال در بخشی که بیشترین تعداد گردشگران بیابان لوت حضور پیدا می کنند که در کرمان است، زیرساختهای لازم برای حضور گردشگران وجود ندارد. پارکینگ نداریم. مسیر عبور پیاده گردشگران را تعریف نکرده ایم. تمام این موارد نیازمند طرح و بودجه است. حتی دیدگاه درخصوص توسعه گردشگری منطقه نداریم. یگان حفاظت نداریم. بارها درخواست دادیم تا بخشی از بیابان لوت که نیازمند حفاظت فیزیکی و کنترلی است یگان حفاظت داشته باشد که تاکنون محقق نشد. سرویس بهداشتی نداریم. تمام این موارد از جمله زیرساختهای اولیه برای توسعه گردشگری بیابان لوت است که هیچ کدام را نداریم. اما در حوزه بخش خصوصی و واحدهای بومگردی شاهد رشد هستیم.

رئیس پایگاه جهانی بیابان لوت کشور یادآور شد: سیستم جمع زباله در منطقه وجود ندارد و در آن بخشهایی هم که تا حدودی انجام می شود، کامل نیست. در تمام روستاهای اطراف بیابان لوت تعداد گردشگران متفاوت است برای مثال تعداد گردشگران در بخش جنوبی و شرقی بسیار کمتر از بخش غربی بیابان لوت است. با این وجود زیرساختهای لازم در این مناطق هم وجود ندارد. حتی گیت ورودی نداریم تا بتوانیم تعداد گردشگران ورودی را بسنجیم و ظرفیت تحمل منطقه را محاسبه کنیم. نیازمند اجرایی شدن طرح جامع یا تفضیلی گردشگری بیابان لوت هستیم. چندین بار تقاضا داده ایم اما نیازمند بودجه هستیم، چرا که نیازمند زیرساخت هستیم. در حال حاضر هیچ بودجه خاصی به بیابان لوت تخصیص پیدا نمی کند و تنها به ظرفیتهای محلی اتکا کرده ایم.

به گفته او، حتی برای ساخت چنین زیرساختهایی در یک منطقه میراث طبیعی نیازمند الگو هستیم که تبعا تعامل دستگاه های ذیربط را می طلبد. به نوعی میتوان گفت در وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی میراث طبیعی مغفول است، چرا که به اندازه ای میراث فرهنگی غنی و ارزشمند داریم که همان ها در اولویت هستند و میراث طبیعی کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

مقصودی با اشاره به آنکه میلیونها سال زمان برده است تا هر یک از کلوتهای بیابان لوت شکل گیرد، اذعان داشت: باید بتوانیم حوزه گردشگری را در این منطقه مدیریت کنیم. اگر بتوانیم ماشینها و گردشگران ورودی به کلوتها در شهداد را کنترل و مدیریت کنیم خواهیم توانست از این میراث طبیعی بیش از گذشته حفاظت کنیم. البته که اکنون تعدادی از مردم محلی در ایام خاص درصدد ارائه مجوز و بررسی تعداد گردشگران ورودی به منطقه بر می آیند و اجازه دریافت هیچ مبلغی را نیز ندارند، چرا که غیر قانونی خواهد بود. راه اندازی گیت ورودی نیازمند مجوز از دستگاه های ذیربط است.

او درخصوص فعالیت بخش خصوصی در بیابان لوت گفت: با جامعه محلی و ثمن ها در ارتباط هستیم که به صورت خودجوش در حوزه صنایع دستی و حتی برگزاری نمایشگاه عکس و…فعال هستند. هرچند مبحث بودجه در حفاظت و نگهداری از این میراث طبیعی جهانی بسیار موثر است اما تعامل و همکاری سایر دستگاه ها و نهاد ها را نیز نیاز داریم، چرا که اگر برای مثال وزارت نیرو درصدد برپایی یک دکل فشار قوی برق در عرصه و حریم برآید یا توسعه روستا یا شهرها بدون در نظر گرفتن ضوابط میراث جهانی صورت گیرد، نمیتوان برای ماندگار شدن این میراث طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو امید داشت.

رئیس پایگاه جهانی بیابان لوت کشور گفت: تا جایی که بتوانیم جلوی فعالیتهای آسیب زننده و مخدوش کننده میراث جهانی را خواهیم گرفت. برای مثال چندی پیش وزارت صمت مجوز برداشت یک معدن را داده بود و معدن کاران در منطقه بیابان لوت حاضر شده بودند حتی لودر و ماشین آلات در منطقه مستقر شده بود. وقتی خبر به ما رسید یک هفته گذشته بود و در نهایت با دستور قضایی معدن را پلمپ کردیم. مشکل آنجاست که وزارت صمت هم اکنون درصدد دخالت در امور بیابان لوت برآمده و در منطقه ثبت جهانی پروانه اکتشاف می دهد.

به این بهانه که معدن می تواند شغل ایجاد کند. این در حالی است که با ایجاد 10 شغل 100 شغل را از بین می برد. خدماتی که اکوسیستم به ما می دهد از صدها شغل ارزشمند تر است. واقعیت آن است مسئولان ما دانش لازم را ندارند و با ادبیات علمی این مهم آشنا نیستند. هرچه دانش و تعهد در میان مسئولان بیشتر باشد قطعا نتایج بهتری بدست خواهیم آورد.

او در پاسخ به این سئوال که آیا چنین تعرضاتی به عرصه و حریم میراث جهانی می تواند پرونده این میراث را در یونسکو با خطر روبرو سازد، گفت: چراکه نه. اکنون جلوی فعالیت یک معدن را گرفتیم اما با توجه به وسعت چند ده هزار کیلومتری منطقه و نبود یگان حفاظت، چگونه میتوان از فعالیت سایر معادن قبل از بروز آسیب مطلع شد؟ حتی اکنون با پیمانکار بهسازی جاده محور نایین شهداد مشکل داریم، چرا که دپوی خاکها و نخاله ها و کنده کاری هایی که در منطقه انجام می دهند علاوه بر تخریب تعدادی از کلوتها که به واسطه تعریض جاده اتفاق می افتد، حریم منظری بیابان لوت را خدشه دار می کند.

اکنون هم که جلوی کارشان را گرفتیم از ما شکایت کرده اند. این در حالی است که آنها درحال آسیب رساندن به منظر میراث جهانی هستند. اینگونه به نظر می رسد که هنوز در میان مسئولان ما این باور بوجود نیامده که عرصه و حریم بیابان لوت هم همانند تخت جمشید و سایر آثار که در یونسکو ثبت شده اند، یک میراث جهانی است.

مقصودی با تاکید بر آنکه وزارت میراث فرهنگی نیز باید تکلیف خود را با عرصه های جهانی مشخص کند، ادامه داد: اینگونه به نظر می رسد که میراث فرهنگی نیز این میراث عرصه جهانی طبیعی از جمله هیرکانی و بیابان لوت را رها کرده است. آنچه که اکنون هست نیز از سر دلسوزی برخی مسئولان و مدیران است.

به گفته مقصودی، در بیابان لوت نیازمند پژوهش هستیم. درحال حاضر پژوهش های خودجوش انجام می شود و مقالات مختلف منتشر می شود. برای مثال، یکی از این پژوهش ها درخصوص دمای بیابان لوت است. در زمان ثبت مطرح شد که دما 70٫7 درجه سلسیوس است اما اکنون به بیش از 80 درجه رسیده و همچنان در سالهای مختلف در زمره گرمترین نقاط جهان قرار می گیرد. در زمان ثبت بحث شهاب سنگ ها در بیابان لوت مطرح نبود اما اکنون با پژوهش های صورت گرفته متوجه شدیم که بیشترین تعداد شهاب سنگ های کشف و ثبت شده در بولتن جهانی شهاب سنگ ها در بیابان لوت هست. حتی میگوی آب شیرین در بیابان لوت بدست آمد. درواقع ارزش های بیابان لوت بعد از ثبت بیشتر هم شده که ناشی از تحقیقات و پژوهش هاست.

او با تاکید برآنکه تمام این موارد که در ژورنال های بین المللی نیز منتشر شده اند، می تواند جاذبه ای برای حضور گردشگران خارجی باشد، یادآور شد: برای جذب گردشگری در مرحله نخست باید امنیت را فراهم کرد. همچنین زیرساختها باید تکمیل شود. گردشگر خارجی می تواند اقتصاد محلی را به چرخش دربیارود. باید بتوانیم در سطح گردشگر خارجی نیز خدمات ارائه دهیم. گردشگران حتی دوست دارند گرمترین نقطه کره زمین را تجربه کنند و بگویند به این نقطه هم سفر کرده اند.

رئیس پایگاه جهانی بیابان لوت کشور با اشاره به آنکه در بیابان نامیب آفریقا شاهد شکل گیری مرکز تحقیقاتی هستیم، گفت: مرکز تحقیقاتی نامیب توانسته تولیدات فراوانی داشته باشد که در عرصه بین الملل نیز در معرفی این مجموعه بسیار تاثیرگذار بوده. ما نیز برای بیابان لوت نیازمند یک مرکز تحقیقاتی هستیم تا جوانب مختلف از زمین شناسی و اقلیم گرفته تا گردشگری و...را انجام دهد. اخیرا مکاتباتی با سازمان هواشناسی داشتیم تا ایستگاه دائمی هواشناسی در بیابان لوت داشته باشیم.