کشف آثار تاریخی در مسیر جاده زابل زاهدان

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارشهای منتشر شده، کشف آثار تاریخی در مسیر جاده زابل زاهدان صورت گرفت.

شهر سوخته در سیستان و بلوچستان بیش از سیصد اثر باستانی از دوره های مختلف فرهنگی از 5000 سال پیش تا دوران معاصر (قاجار) را در خود جا داده که در نوع خود در سرتاسر کشور یک استثنا بشمار می آید. این حوزه فرهنگی از دو نظر اهمیت دارد: نخست اینکه شهر سوخته در این حوزه ثبت میراث جهانی یونسکو شده و اثری شاخص با شهرت جهانی بحساب می آید که در سالهای اخیر باعث رونق گردشگری منطقه شده است. دلیل دوم اهمیت این است که امروزه راه ارتباطی بخشهایی وسیعی از سیستان و افغانستان به جنوب شرق، بندرچابهار و مرکز کشور از این مسیر انجام می گیرد و به همین دلیل شاهد افزایش ساخت و سازهای عمرانی در حاشیه این مسیر بوده ایم.

اگرچه چند سالی است که روند پروژه های عمرانی در دشت سیستان شتاب گرفته و عمده این عملیاتهای عمرانی با خاکبرداری و ساخت و سازهای جدید همراه است اما متاسفانه این شتاب بعضا باعث تخریب یا ورود به منظر فرهنگی و تاریخی دشت سیستان شده که شهر سوخته به عنوان یک اثر ثبت جهانی در آن قرار گرفته است. ورود به حریم تپه گردی شماره 273 به خاطر پروژه انتقال گاز، تخریب محوطه گردی 268 به خاطر انجام پروژه محور دوم جاده زابل زاهدان، ورود به عرصه تپه طالب خان2 و خطر تخریب کامل چندین محوطه ارزشمند از طرف پروژه راه آهن از جمله موارد تخریب آثار ثبت ملی توسط پروژه های عمرانی است که علیرغم تلاش یگان حفاظت پایگاه میراث جهانی شهر سوخته متاسفانه این تخریب ها گاه به صورت صد در صد انجام گرفت.

به عنوان مثال تخریب تپه گردی شماره 268 که در اسفند 1400 توسط پیمانکار جاده زابل به زاهدان انجام گرفت یکی از نمونه های تراژیک و دردآور میراث فرهنگی کشور بوده است. این تپه بزرگ و ارزشمند در یک چشم به هم زدن توسط لودرهای شرکت پیمانکاری جاده زابل زاهدان و با وجود هشدارهای بسیار یگان حفاظت شهر سوخته، به یکباره تخریب و خاکبرداری شد و پنج هزار سال تاریخ مردم ایران به یکباره نابود شد.

اکنون خبرهای رسیده حاکی از آن است که این پروژه در ادامه عملیات عمرانی خود دوباره قصد ورود به یک محوطه دیگر در 25 کیلومتری جنوب شهر سوخته را دارد. بحث برانگیزترین مورد در این پروژه این است که براساس طرح مطالعاتی و نقشه ارائه شده برای جاده، بخشی از مسیر باند دوم جاده زاهدان زابل از عرصه تپه مهم شهر سوخته خواهد گذشت که این امر خطر حذف این محوطه را از فهرست جهانی یونسکو به دنبال خواهد داشت.

به گفته فعالان میراث فرهنگی، عبور این جاده دقیقا چسبیده به محوطه شهر سوخته یک مشکل بزرگ برای محوطه ارزشمند شهرسوخته سیستان بحساب می آید. جالب آنکه در زمان ثبت پرونده شهر سوخته در فهرست یونسکو یکی از شروط اولیه جابه جایی جاده و دکل های فشار قوی و خروج آنها از عرصه شهرسوخته بوده و حالا نه تنها این اقدامات انجام نشده که این نگرانی وجود دارد که علاوه بر تخریب یک محوطه باستانی دیگر در این مسیر، عرصه محوطه مهم شهر سوخته نیز دستخوش تخریب شود.

علیرضا جلال زایی (مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان) در خصوص پروژه احداث باند دوم جاده زابل زاهدان گفت: این جاده حین عملیات عمرانی به تعدادی آثار برخورد کرد که اکنون به واسطه همان آثار عملیات متوقف شده تا مجوز نجات بخشی را از پژوهشگاه میراث و گردشگری دریافت کنیم. البته که هر جای دشت سیستان را حفاری کنیم به آثار تاریخی و باستانی برخورد می کنیم.

او پیرامون کشف آثار تاریخی در مسیر جاده زابل زاهدان ادامه داد: منکر جانمایی این جاده در مسیر آثار و تپه های باستانی نیستیم اما اکنون نقطه های جدید برای جانمایی جاده به پیمانکار داده شده تا کمترین آسیب به آثار، تپه ها و محوطه ها برسد. اکنون براساس نقطه های باستانی و تپه هایی که برایشان مشخص کردیم، نقشه باند دوم کشیده شد. با توجه به پیدا شدن آثار باستانی، این احتمال وجود دارد که در این نقطه نیز با مجموعه ای تاریخی روبرو باشیم. البته که این نقطه تاکنون در نقشه باستانی استان ثبت نبوده و نیاز است تا بررسی های باستان شناسی در خصوص این منطقه صورت گیرد تا دقیق تر بتوانیم درخصوص آن صحبت کنیم.

حتی ممکن است این آثار سطحی باشند. درحال حاضر تعدادی از سفال های دوره تاریخی در این محوطه بدست آمده که درخواست عملیات نجات بخشی آن را به پژوهشگاه میراث و گردشگری ارائه داده ایم. ممکن است چیزی در این منطقه وجود نداشته باشد و حتی ممکن است محوطه تاریخی وجود داشته باشد.

به گفته جلال زایی، باند دوم جاده زابل زاهدان در جانمایی جدیدی که توسط میراث فرهنگی استان به آنها داده شده، در عرصه و حریم و حتی حریم منظری شهر سوخته نیز قرار نمی گیرد و هیچ مشکلی از این بابت وجود ندارد. اکنون این جاده از پشت مجتمع پژوهشی و موزه شهر سوخته که روبه روی سایت و در این سوی جاده است می گذرد. این منطقه کلیدور توسعه است که علاوه بر جاده، بخشی از لوله های آب و گاز هم در آن محوطه کشیده شد. درواقع در جانمایی جدیدی که به پیمانکار ارائه شده، هیچ تخریبی متوجه محوطه های باستانی سیستان و بلوچستان و شهر سوخته نخواهد بود.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان اذعان داشت: واقعیت امر آن است که هیچ توسعه ای بدون آسیب نیست اما ما باید این آسیب ها را به حداقل برسانیم. اکنون در استان ما نیز توسعه زیرساختها در اولویت قرار دارند. تمام تلاش ما آن است که تخریب و آسیب به میراث را به حداقل برسانیم. البته که قبول داریم تپه گردی در این میان تخریب شد. درحال حاضر جانمایی های جدید را برای جلوگیری از تخریب های بیشتر به پیمانکار جاده داده ایم تا مسیر را با توجه به جانمایی هایی که ما به آنها داده ایم تغییر دهند.

حتی راهکار ارائه دادیم و باید براساس آن باید طراحی کنند. نزدیک شدن این جاده به حریم و عرصه شهر سوخته مشکل زا خواهد بود، چرا که هم اکنون نیز شهر سوخته به صورت مشروط ثبت جهانی شده و تا جایی که توان داشته باشیم جلوی کار جاده زابل به زاهدان که به جاده مرگ معروف است، ایستاده ایم. در این جاده روزانه تصادفات متعددی رخ می دهد و اکنون دو بانده شدن این جاده در نظر گرفته شد. در نقشه اولیه و نقشه پیشنهادی و نقشه مطالعاتی که ارائه داده بودند نزدیک به عرصه بود. اما طی جلساتی که داشتیم نقشه پیشنهادی خود را به آنها ارائه دادیم که دیگر در عرصه و حریم شهر سوخته قرار ندارد.

او ادامه داد: اکنون هم باید تیرهای فشار قوی که در نزدیکی جاده قرار دارد را جابجا کنیم که تاکنون نتوانستیم این کار را انجام دهیم، چرا که میراث فرهنگی اعتبارات لازم را برای این کار نداشت. اگر اکنون باتوجه به شرایط شهر سوخته، این جاده هم بخواهد در عرصه این میراث جهانی کشیده شود، قطعا با خطر حذف از فهرست میراث جهانی روبرو خواهیم شد اما تمام تلاشمان بر آن است که جلوی کشیده شدن این جاده را در عرصه شهر سوخته بگیریم.