پایگاه پژوهشی بافت تاریخی یزد براساس ابلاغ داخلی شکل گرفته است

ایسنا/ براساس اخبار منتشر گشته، پایگاه پژوهشی بافت تاریخی یزد براساس ابلاغ داخلی شکل گرفته است.

بافت تاریخی یزد به عنوان گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی شش سال قبل در چنین روزی از سوی یونسکو در لیست میراث جهانی به ثبت رسید ولی جهانی ماندن آن نیازمند اجرای برنامه ها و تلاش های برای حفاظت و پرهیز از مداخلات غیر کارشناسی در آن است.

شهر تاریخی یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران پس از 9 سال تلاش و ممارست مسئولان و نخبگان این شهر کهن در روز هیجدهم تیر سال 1396 در چهل و یکمین اجلاس کمیته میرات جهانی یونسکو که به میزبانی شهر کراکوف لهستان برگزار میشد، با اجماع اعضاء در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

این شهر با عناوینی همچون شهر بادگیرها، شهر کار و کاریز و کاهگل، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، حسینیه ایران، شهر دوچرخه ها، شیرینی، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب نیز شناخته می شود.

شهر یزد، گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود دارد که از آن جمله میتوان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها اشاره کرد.

این شهر که به عنوان نخستین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان شناخته می شود، دارای بافت تاریخی با وسعت عرصه 743 هکتار و مساحت حریم پنج هزار هکتار است.

ویژگی منحصر بفرد و جذاب بافت تاریخی این شهر برخلاف بسیاری از بافتهای تاریخی کشور، پویایی، اصالت و زنده بودن آن با وجود تغییرات اجتناب ناپذیر در گذر زمان است به نحوی که هنوز هم بخش بزرگی از این بافت، مسکونی بوده و کاربردها و کارکردهای آن حفظ شده است.

البته در جریان ثبت جهانی بافت تاریخی این شهر بر ضرورت مدیریت یکپارچه، برنامه ریزی گسترده شهری، رعایت اصول معماری و تجدیدنظر در ضوابط نظام مهندسی و ساخت و سازها در این شهر تاریخی تاکید شد ولی تا چه اندازه این نکات طی این شش سال رعایت شده است؟

«محمد مهدی شرافت» شهردار اسبق این شهر، مدیر کل میراث فرهنگی اسبق استان و از صاحب نظران ارشد استان در حوزه معماری و شهرسازی پیرامون این موضوع میگوید: پس از ثبت بافت تاریخی یزد در لیست آثار ملی، در قالب تیمی از کارشناسان با توجه به ادعای یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس برای ثبت جهانی بادگیرها به نام یزد تلاش کردیم و هرچند موفق به ثبت جهانی این سازه های خشتی به نام ایران و یزد نشدیم ولی این سازه به نام کشور دیگری نیز ثبت نشد و پرونده آن همچنان باز است.

وی در ادامه با اشاره به تلاشهای صورت گرفته برای ثبت جهانی قنوات یزد به دنبال فعالیت مجدد پایگاه پژوهشی شهر تاریخی یزد پس از مدتها تعطیلی در دوره مدیریت خود در میراث فرهنگی استان عنوان میکند: بازنگری در پرونده ثبت جهانی یزد پس از چند مورد طرح و اعلام نواقص و مشکلاتی در همین دوره صورت گرفت که خوشبختانه با وجود همدلی و همکاری های همه جانبه در نهایت طی سال 1396 منجر به ثبت جهانی این بافت گسترده تاریخی توسط یونسکو شد.

شرافت اظهار می کند: هرچند هدف کلی از ثبت جهانی این بافت در وهله اول حفظ بافت و شهر تاریخی یزد با اقدامی فراتر از ثبت ملی آن بود ولی مصمم بودیم از این طریق ذی نفعان و ذی نفوذان این هویت تاریخی را به داشته های ارزشمند خود آگاه سازیم تا یزدی ها از یزدی بودن و داشتن این معماری کهن که مورد تایید جهانیان است به خود ببالند و خوشبختانه این چنین شد و امروز شاهد چنین اعتماد به نفسی در بین یزدی ها هستیم.

وی متذکر می شود: البته به نظر مردم همچنان در این باور فرهنگی اجتماعی برای حفظ ارزشهای کهن معماری خود بسیار جلوتر از مسئولان هستند یا این که توان مسئولان بیشتر از حد فعلی نیست.

شرافت دیگر هدف از ثبت جهانی یزد را فراهم کردن بستر لازم برای حفاظت بهتر از این بافت تاریخی میخواند و میگوید: این اقدام قطعاً نیازمند همکاری های فرابخشی و همت همه مردم و مسئولان شهر و استان و حتی کشوری داشت که در همین راستا برنامه جامع و مشترک مدیریتی تهیه شد.

وی با بیان اینکه محورهای این برنامه در قالب اقدامات کوتاه مدت دو ساله، میان مدت پنج ساله و بلندمدت 10 ساله تعریف شد، تصریح می کند: در همین رابطه نیز کارگروه های مختلفی ایجاد شد تا عملکرد دستگاه های مختلف براساس ملاک های مورد نظر ارزیابی شود.

شهردار اسبق یزد در این خصوص عنوان می کند: ملاکهای این ارزیابی از دو منظر قابل بررسی است؛ اول این که در حال حاضر تا چه اندازه مردم و مسئولان به ارزشهای این بافت تاریخی و اهدافی که در رابطه مسائل مربوط به روابط اجتماعی حاکم بر آن که خواستار تسری آن به بافت های جدید شهر بودیم، باور دارند و ملاک دیگر میزان پیشرفت برنامه های تدوین شده در قالب برنامه جامع بافت تاریخی شهر است.

وی میگوید: هرچند در مورد ملاک اول این ارزیابی اظهارنظر را به خود مردم و مسئولان می سپارم ولی در مورد ملاک دیگر یعنی پیشرفت برنامه جامع باید دید تاکنون برگزاری جلسات کارگروه ها به چه منوالی برگزار شده و چقدر در عملیاتی کردن برنامه ها موثر بوده ایم و این اقدامات منجر به نتایج مثبت شده است؟

شرافت با بیان اینکه این اقدامات نباید متاثر از دوران کرونا بوده باشد، اظهار می کند: هرچند مدیر کل میراث فرهنگی استان در برنامه پاسداشت سالروز ثبت جهانی یزد که شب گذشته برگزار شد، از تحقق تمامی برنامه ها تاکنون خبر می دهد ولی به نظر بنده باید در این رابطه مجدد مروری داشته باشیم، چرا که معتقدم برخی از برنامه ها محقق نشده است.

وی یکی از این برنامه ها را تدوین آیین نامه ای برای انجام تمام ساخت و سازهای داخل محدود بافت جهانی با خشت و بهره گیری از معماری گلین ذکر و اضافه می کند: متاسفانه در این باره اقدامی را شاهد نیستم و نظام مهندسی ساختمان استان علی رغم تمایل خود، نمی تواند این نوع ساخت و ساز را به دلیل نبود آیین نامه تایید کند که اگر چنین امکانی نیز وجود نداشته باشد نیز باید در برنامه تدوین شده، اصلاحاتی صورت دهیم.

وی با اشاره به اینکه پایگاه پژوهشی بافت تاریخی یزد براساس ابلاغ داخلی شکل گرفته است، عنوان می کند: قرار بود این پایگاه از جایگاه خاصی پس از ثبت جهانی بافت تاریخی برخوردار شود ولی به رغم مدیریت خوب فعلی آن، بسیاری از نیروهای انسانی نخبه این پایگاه اکنون از این پایگاه جدا شده اند که میراث فرهنگی کشور در مورد تحقق این وعده پاسخگو باشد.

شرافت یکی از مهمترین اشکالات وارده در مورد برنامه های پس از ثبت جهانی بافت تاریخی یزد را افول جایگاه شورای بافت قدیم یزد به ریاست استاندار یزد و عضویت چهار معلون وزیر، کارشناسان خبره و یک نماینده از ساکنان بافت تاریخی شهر اعلام و اضافه می کند: اکنون این شورا به دلیل متانت طبع یزدیها در زیرگروه معاونت میراث فرهنگی فعالیت می کند.

وی نکته دیگر را تدوین پرونده ثبت جهانی به زبان انگلیسی و بازگردان نشدن آن به زبان فارسی بیان و خاظرنشان می کند: پیشنهاد می شود این پرونده که به همت جوانان باانگیزه و برخوردار از روحیه شاداب آنها تدوین شده در صورت ترجمه نشدن به زبان فارسی طی این سالها بازگردانی شود تا این اقدام ارزشمند در اختیار علاقمندان به این حوزه جهت بهره برداری با زبان فارسی نیز قرار گیرد.

شرافت تجربه ثبت جهانی بافت زنده و پویای یزد را برخلاف ثبت جهانی اماکن غیرپویایی مانند شهر سوخته و تخت جمشید بسیار دشوارتر میخواند و میگوید: متاسفانه این تجربه به رغم نبود بافت تاریخی زنده دیگری در کشورمان تاکنون قابل بهره برداری نبوده و از طرفی به دلیل دشواری آن سیستم نیز تمایل چندانی برای تکرار چنینی تجربه ای ندارد و تمایل بیشتری به ثبت جهانی مجموعه های کوچکتر دارد.

وی در مورد تهدیدهایی که می تواند منجر به خارج شدن بافت تاریخی یزد از لیست میراث جهانی شود نیز می گوید: در جریان برگزاری اجلاس کمیته میرات جهانی یونسکو برخلاف بسیاری که نگران ثبت جهانی نشدن پرونده یزد بودند، معتقد بودم که یزد ثبت جهانی می شود، چرا که معتقد بودم کارهای ما عامل این ثبت نیست بلکه کارهای نکرده ما در قبال این بافت تاریخی منجر به ثبت جهانی آن خواهد شد.

این صاحب نظر حوزه شهرسازی و معماری ادامه می دهد: به نظر بنده به عنوان ناظر سوم هرچند دخالتهای زیاد امروز ما در بافت تاریخی یزد نگران کننده است ولی بنا به گزارش مدیر کل میراث فرهنگی استان هیچ تهدیدی هم اکنون در مورد خروج یزد از لیست میراث جهانی وجود ندارد.

وی خاطرنشان می کند: گرچه گردشگری مکمل ثبت جهانی یزد است ولی باید متولیان و مسئولان توجه داشته باشند که امروز تجمع گردشگری در چند محله این بافت تاریخی منجر به سلب آرامش ساکنان این محلات شده است و مسئولان باید تدبیری بیاندیشند تا محلات کمتر برخوردار از گردشگری این بافت جهانی نیز با فراهم شدن جاذبه های رونق بگیرند و نه تنها از جاذبه های پرگردشگر بهره گرفته شود بلکه باعث رونق دیگر محلات این بافت تاریخی نیز باشیم.

شرافت در پایان تاکید میکند: اساساً پایش برنامه های اجرایی در قبال ثبت جهانی یزد توسط مجری برنامه ها اشتباه است لذا پیشنهاد می کنیم مرجع بی طرفی مانند دانشگاه یزد که یک دانشگاه جامع و مطمئن است، پایش عملکرد نسبت به بافت جهانی یزد را برعهده بگیرد تا ارزیابی ها با وجود احتمال خطا و اشتباه کمتری انجام شود. از طرفی هرچند با وجود امکان پایش هوایی قطعاً هم اکنون نگرانی و تهدیدی در مورد بافت تاریخی وجود ندارد ولی باید در نظر داشت که یزدی ها افرادی آینده نگر هستند و باید آینده این بافت جهانی را نیز مدنظر داشت.