بررسی جایگاه موزه ها در ایران در روز جهانی موزه ها

ایسنا/ این خبر پیرامون بررسی جایگاه موزه ها در ایران در روز جهانی موزه ها برای شما نوشته شده است.

جایگاه موزه در ایران بارها به بحث و چالش کشیده شده است و برخلاف برخی از کارشناسان که معتقدند موزه در ایران به خوبی جایگاه خود را پیدا کرده، برخی دیگر بر این عقیده اند که موزه های ایران از نظر کمی رشد قابل توجهی داشته اند، اما هنوز کیفیت این موزه ها و جایگاه آنها زیر سوال است. از همین رو خبرگزاری به بهانه روز جهانی موزه با رضا دبیری نژاد، کارشناس موزه و موزه دار درباره جایگاه موزه و موزه داری در ایران گفت و گو کرد.

دبیری نژاد پیرامون مقاله بررسی جایگاه موزه ها در ایران در روز جهانی موزه ها معتقد است: جایگاه موزه در ایران به نسبت دو دهه گذشته تغییر کرده است؛ سطح آگاهی عمومی و مطالبه نسبت به موزه بالا رفته است و این موضوع در تعداد مصوبات، طرح ها و خاستگاه های ایجاد موزه یا حتی در استقبالی که ملت در ایام نوروز و دیگر روزها از موزه ها می کنند، قابل مشاهده است و موزه امروز به یک امر جدی در کشور تبدیل شده است و نمیتوان مطالبات امروز موزه را با گذشته مقایسه کرد.

با موزه و موزه داری تخصصی برخورد کنیم

این موزه دار اضافه کرد: همانقدر که موزه ها و تعداد آنها در ایران رشد یافته، توقع این است که کیفیت و نوع برخورد با موزه نیز متفاوت باشد و بحث موزه داری به عنوان فرآیند شکل گیری، مدیریت و برنامه ریزی موزه به عنوان دانش های متعدد در نظر گرفته شود. این در حالی است که معلم های ما متخصص های مختلف هستند، مانند معلم شیمی، معلم ریاضی، حتی در پزشکی نیز در هر زمینه ای یک متخصص داریم، اما نتوانستیم حوزه موزه داری را به عنوان تخصص های زیر مجموعه بپذیریم و به شکل تخصصی با آن برخورد کنیم و حتی در چارت سازمانی موزه ها در داشتن موزه دارها در گرایش های مختلف همچون مستندنگاری، نمایشگاه، طراحی موزه این موضوع دیده نمی شود.

دبیری نژاد پیرامون مقاله بررسی جایگاه موزه ها در ایران در روز جهانی موزه ها گفت: ما در این حوزه همه چیز را یکدست می بینیم و به نظرم به میزانی که موزه های کشور ما رشد کرده اند، نوع قوانین و مقررات و برنامه ریزی ما از موزه ها رشد نکرده است. به همین دلیل تعداد موزه هایمان افزایش یافته و تجربه هایمان زیاد شد اما در دو، سه سطح از موزه ها دچار بحران هستیم؛ نوع نگاهی که به موزه ها داریم مبنی بر این که خیلی از آنها را یک شکل می بینیم، در حالی که امروزه از انواع موزه ها صحبت می شود و بین موزه های علمی، باستان شناسی و دانشگاهی تمایز وجود دارد و اگر این را به عنوان تخصص های مختلف بپذیریم باید توقع و مواجهه با آنها تفاوت داشته باشد.

او افزود: در واقع همه موزه ها یک کارکرد ندارند و فقط برای گردشگری و یا برای هر نوع مخاطبی نیستند. در واقع امروز می گوییم موزه ها تنوع دارند و یک نهاد فرهنگی هستند و هر سال برای موزه ها شعارها و چشم اندازهای جدید مطرح می شود، مثل شعار امسال «موزه، پایداری و حال خوب» که ارزش های اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی موزه ها را متذکر می شود.

دبیری نژاد با بیان اینکه نخستین ارزش و امکان فعالیت موزه ها در حوزه اجتماعی وقتی تحقق پیدا می کند که پشت موزه ها تفکری و جریانی باشد که بتواند داشته های موزه ها را به برنامه تبدیل کند، اضافه کرد: اینجاست که موزه ها نیازمند تخصص های مختلف موزه داری هستند و موزه ها را باید با تخصص ها شناخت و اگر موزه ای فاقد تخصص های چندگانه باشد عملا ناقص است و نمی تواند تولید برنامه های موزه ای کند. در این حالت به نظر می آید به میزانی که تعداد موزه های ما رشد کرده، شرایط سازمانی موزه هایمان رشد نکرده و بین این دو پارادوکسی شکل گرفته که بین توقع و تصور ما از موزه ها و آن چیزی که به مثابه سازمان در وجود موزه هاست، فاصله وجود دارد و آن گونه که باید امکان ظهور و بروز در جامعه موزه داری ایران و کنشگری اجتماعی وجود ندارد.

فضای انفعالی موزه داری در ایران

این کارشناس موزه داری در ادامه به جایگاه موزه دارها در ایران اشاره کرد و گفت: موزه داری در ایران ابتدا با یک نگاه باستان شناسانه شکل گرفته و همیشه تصور بر این بوده که باید آدم هایی با اشراف به تخصص های باستان شناسی در این جایگاه قرار بگیرند، برای اینکه آثار موزه باستان شناسی است، اما بعدها که موزه متنوع شد، باید به همان اندازه موزه دارها در نقش های چندگانه دیگری در موزه ها ایفای نقش می کردند، مثلاً در نقش راهنماهای موزه که به عنوان یک تخصص پذیرفته شده است، یا اموری مانند ثبت آثار و مستندنگاری.

مدیر موزه ملک ادامه داد: با گذشت زمان موزه در ایران به حوزه سازمان ها و بخش های خصوصی ورود کرد و در این شرایط موزه داری باید شکلی میشد که با تیم مراکز ارتباط برقرار میکرد و تخصص های بین رشته ای بوجود می آمد، اما با گذشت زمان و بویژه پس از انقطاع مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی، ارتباط بین بخش عملی موزه داری و بخش دانشگاهی قطع شد و عملا باعث شد که در این حوزه دو فضای متفاوت داشته باشیم، یک فضای آموزش آکادمیک موزه داری و یک فضای کار عملی موزه.

او اظهار کرد: در حال حاضر بدنه سازمانی موزه ها در دل سازمان های دیگری قرار دارد و این بدنه های سازمانی فربه و انباشته از نیرو شده و از این رو، این نیروها بدون هیچ رابطه ارگانیک، تجربه و تخصص وارد موزه ها می شوند و عملا امکان ورود نیروهای جدید جوان و متخصص به فضاهای موزه ها وجود ندارد. به همین علت نیروهای جدید فارغ التحصیل وارد موزه ها نشده اند و فضای نظری به فضای عملی پیوند نمیخورد.

دبیری نژاد افزود: از طرفی موزه ها به دلیل چالش های درون سازمانی درگیر مسائل خودشان هستند و همین نگاه در سطح کلان تر این است که موزه هایی که در دل سازمان های دیگر هستند و فرع بر سازمان های دیگر محسوب می شوند و مدام تحت تاثیر سازمان بالادستی قرار دارند و تغییرات آنها به موزه ها نفوذ کرده و باعث شده موزه دارها در موزه ها نقش تصمیم گیرنده، تصمیم ساز و مرجعیت را نداشته باشند. وقتی هم که موزه دارها نقش مرجعیت را نداشته باشند، به نیروهای اجرایی صرف تبدیل می شوند؛ نیروهایی بدون نگرش و دیدگاه اختصاصی.

او گفت: در نتیجه می توانیم بگوییم که وضعیت موزه داری ما از بخش عملی به فضای انفعال کشیده شده و این فضا عملا امکان خلاقیت، تجربه و رویکرد تخصصی عمیق را از موزه ها می گیرد و گاهی وقت ها شاهد هستیم که موزه های ما به یک برنامه روتین و تکراری دست می زنند که فقط برای گذران روزگار اتفاق می افتد نه اتفاق های اثرگذار.

برنامه های موزه نقش رفع تکلیفی دارند

این موزه دار در بخش دیگری از صحبت هایش نوع استقبال و نگاه عموم مردم به موزه ها را بررسی کرد و افزود: امروز دیگر نمی توانیم بگوییم که ملت و عموم علاقه ای به موزه ها ندارند و نمونه بارز آن را در تعطیلات نوروز شاهد هستیم که با حجم بالای استقبال مردم از موزه ها روبرو می شویم و واقعیت این است که امروزه موزه ها به مثابه یک نهاد فرهنگی حتی در معنای سرگرم کننده پذیرفته شده اند، بنابراین اگر شرایط اجتماعی فراهم شود و موزه ها رویدادسازی های جذاب عمومی داشته باشند و صرفا اکتفا به اتفاق های اختصاصی نکنند، شاهد استقبال و حضور مردم در موزه ها خواهیم بود.

او ادامه داد: موضوعی که در این زمینه مطرح می شود این است که ما چقدر رویدادهای موزه ای در سال داریم که بزرگ، عمومی و چشمگیر باشند و مهمتر اینکه تکراری نباشند؟ خیلی از رویدادهای ما به یک امر روزمره و سازمانی تبدیل شده اند و خیلی از این برنامه ها نقش رفع تکلیفی به خودش گرفته است تا نقش اثرگذار فرهنگی.

فقط بلیت رایگان کافی نیست!

دبیری نژاد ادامه داد: روز جهانی موزه از آن روزهایی است که قرار است مردم به موزه رفتن تشویق شوند غیر از رایگان بودن موزه ها چند اتفاق مردمی چشمگیر داریم که ملت را به موزه ها دعوت کند و این هیجان را در جامعه ایجاد کند که ملت به سمت موزه ها بروند؟

او اضافه کرد: موزه های ما باید رویدادهایی را به تناسب کودکان، بزرگسالان، بخش عموم و بخش متخصصان تفکیک کنند و بتوانند غیر از اتفاق های تخصصی، روایت ها و رویدادهایی در سطح عموم ایجاد کنند. از طرفی هم باید متولیان فرادست فکری کنند به دلیل اینکه در حال حاضر حجم عمده آگاهی مردم و استقبال آنها معطوف به 20 موزه در کشور است و وقتی صحبت از 800 موزه می کنیم واقعا چقدر نسبت به این تعداد آگاهی وجود دارد.

موزه ها را به تکاپو بیندازیم

این کارشناس موزه تاکید کرد: شوکی که در دوران کرونا ایجاد شد، موزه های ما را از مسیری که رو به رشد بود، متوقف کرد و در آنها رکود و رخوت ایجاد کرد. نیازمند این هستیم که این رکود را پشت سر بگذاریم و بتوانیم موزه ها را به تکاپو بیندازیم و برای این تکاپو نیازمند این هستیم که تمام موزه ها دست به دست هم دهند و با هم این اتفاق را شکل دهند. از سویی دیگر باید در نظر بگیریم که باید اجازه دهیم در بخش مدیریتی و قوانین، سازمان و ساختار موزه ها تخصصی باشند و تخصصی بمانند و از نگاه سطحی و ساده نگری به موزه ها خروج کنیم. از طرفی هم جامعه موزه داری ما باید نگاهش را به تناسب این تغییرات اجتماعی تغییر دهد و سعی کند راهکارها و روش هایی جدیدی را برای تعامل با جامعه پیدا کند.