نگاهی به دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی

ایسنا/ این خبر پیرامون نگاهی به دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی برای شما نوشته شده است.

اداره اسناد آستان قدس رضوی به عنوان قدیمی ترین مرکز آرشیو تشکیلات مذهبی در ایران در زیرمجموعه سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در جوار حرم مطهر حضرت رضا (ع) فعالیت می کند؛ همچنین این مرکز از 13 میلیون سند نگهداری می کند تا به حفظ و نگهداری میراث مکتوب و اسناد تاریخی کمک کند، زیرا یکی از دغدغه های مجموعه این است که این اسناد به عموم مردم معرفی شود.

اداره اسناد آستان قدس رضوی به زمان ایجاد کتابخانه در جوار مضجع شریف حضرت رضا (ع) در دوره صفویه باز می گردد؛ دورانی که اسناد وقف نامه های مربوط به حرم مطهر و تشکیلات اداری این بارگاه ملکوتی نخستین اسناد تاریخی این اداره محسوب می شدند.

در دوره قاجار بر تنوع اسناد کتابخانه افزوده می شود و بجز وقف نامه ها، احکام و فرامین شاهان، مصالحه خط، اجاره نامه و...که مرتبط با محتوای وقف نامه ها بود؛ برای نگهداری به این کتابخانه واگذار و حتی مانند دوره صفویه فهرست هایی از آنها تهیه می شود.

طبق گزارش های موجود در خصوص انتقال قرآن ها و جزوات قرآنی آستان قدس از قرآن خانه قدیم در ایوان طلای صحن عتیق به کتابخانه در سال 1343 همراه با این آثار قرآنی مقدار زیادی اسناد خطی محاسباتی آستان قدس بوده است. البته در این سالها هیچ اقدامی بر روی این اسناد انجام نمی شود و تنها در کیسه های سربسته و در اتاقی در پشت بام حرم مطهر نگهداری می شود. بنابراین قبل از تشکیل اداره اسناد آستان قدس رضوی، اسنادی در مجموعه کتابخانه آستان مقدس نگهداری میشده که تمام آنها مرتبط با موقوفات این مجموعه بوده و جنبه کاربردی برای رسیدگی به املاک و اموال وقفی حرم مطهر داشته است.

283 هزار سند ارزشمند کشف و به کتابخانه آستان قدس منتقل می شود

همزمان با نوسازی حرم در سال 1363، 283 هزار برگ سند ارزشمند مربوط به تشکیلات اداری آستان قدس کشف و به کتابخانه منتقل می شود. در اوایل دهه 60 شمسی، مجموعه اسناد مکتوب دیگری مانند اسناد سیدجلال الدین تهرانی نیز به این آثار افزوده می شود. در آن زمان تمامی اسناد تاریخی در واحدی به نام «تالار آرشیو اسناد و خراسان» زیر مجموعه بخش آرشیو مطبوعات و اسناد در اداره اسناد و مخطوطات کتابخانه حفظ و نگهداری میشد.

با اقداماتی که از سال 1374 برای شناسایی و ایجاد روش های علمی به منظور فهرست و ثبت اسناد با جذب نیروهای کارشناس صورت می گیرد، مسئولان وقت کتابخانه متوجه قابلیت این قسمت برای توسعه اداری و ضرورت اقدامات فنی و اطلاع رسانی در آن می شوند. همچنین زمینه ایجاد مرکزی مستقل در حوزه اسناد در مهر 1376 در بارگاه حضرت رضا (ع) فراهم می شود.

اداره اسناد آستان قدس رضوی ابتدا با 3 بخش «ارزشیابی اسناد»، «نمایه سازی و تاریخ شفاهی» و «پژوهش» فعالیت خود را در طبقه منهای یک ساختمان کتابخانه آغاز می کند، اما در اواخر سال 1376 بخش «آرشیو مطبوعات» نیز به بخش های آن افزوده می شود. سرانجام در سال 1381 با انتقال فضای اداری از ساختمان کتابخانه مرکزی حرم مطهر به ساختمان بنیاد پژوهش های اسلامی آستان مقدس واقع در دوربرگردان بست شیخ طبرسی حرم مطهر، اداره اسناد و مطبوعات نیز به «مدیریت امور اسناد و مطبوعات» در زیر مجموعه سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی ارتقا می یابد که دربردارنده 2 اداره «اسناد» و «مطبوعات» نیز است.

فعالیت های اصلی اداره اسناد آستان قدس رضوی شامل گردآوری، طبقه بندی، ارزشیابی، نگهداری، فهرست نویسی، نمایه سازی، ارائه خدمات به محققان، اطلاع رسانی و انجام فعالیت های پژوهشی با استفاده از اسناد موجود، جمع آوری اطلاعات و منابع شفاهی و آداب و رسوم از طریق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاریخی با تهیه فیلم و عکس و نگهداری آن نیز می شود. این فعالیت ها در 6 بخش اصلی ارزشیابی اسناد، طبقه بندی و عنوان دهی، نمایه سازی و مستندسازی اسناد، مخزن اسناد و اطلاع رسانی، پژوهش و واحدهای مطالعاتی و بخش اسناد دیداری و شنیداری «تاریخ شفاهی» انجام می شود.

اداره اسناد آستان قدس رضوی بیش از 20 سال فعالیت توانسته میزان اسناد مکتوب شامل اسناد اداری، احکام و فرامین، اسناد غیرمکتوب از نوارهای ویدئویی و کاست تا کارتریج، مُهر، عکس و...خود را از طریق جمع آوری اسناد تولیدی در آستان قدس اهدا، وقف و خریداری به بیش از 13 میلیون برگ سند افزایش دهد.

قدیمی ترین سند موجود در آستان قدس رضوی به قرن ششم هجری قمری باز می گردد

قدیمی ترین سند موجود در آستان قدس رضوی به قرن ششم هجری قمری باز می گردد که 60 هزار برگ سند دوره صفویه موجود در این اداره، ثبت حافظه جهانی یونسکو نیز شده است. همچنین 30 هزار برگ سند دوره افشاریه و حدود 6000 برگ سند مسجد گوهرشاد آن نیز ثبت حافظه ملی یونسکو شده است. اداره اسناد آستان قدس رضوی حافظ مجموعه اسنادی از شیراز، یزد، اصفهان و سایر شهرهای ایران است.

تهیه نسخه پشتیبان و الکترونیک از اسناد تاریخی موجود در گنجینه رضوی پس از طی فرآیندهای فهرست نویسی، ثبت و ورود اطلاعات به نرم افزار در دستور کار این مجموعه قرار دارد؛ چنان که تاکنون بیش از 4 میلیون برگ سند آن نسخه الکترونیک تهیه شده است.

در حال حاضر اداره اسناد آستان قدس رضوی با بهره گیری از 35 نیروی متخصص و باتجربه که بیشتر آنها دارای تحصیلات ارشد و دکتری در رشته های مرتبط با اسناد تاریخی هستند، فعالیت می کند. از ابتدای تشکیل اداره اسناد آستان قدس رضوی در سال 1376، پژوهش اسنادی مورد توجه ویژه قرار گرفته که تاکنون 25 کتاب پژوهشی در این اداره تدوین و منتشر شده است، به عنوان مثال انتشار کتاب «دفتر اسناد» با محوریت مجموعه مقالات از سال 1379 آغاز می شود که در 5 شماره به صورت موضوعی منتشر شده است.

این کتاب در نهایت به مجله «پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی» تبدیل می شود. البته پس از انتشار چهارمین شماره اش، تصمیم بر آن می شود تا مجله به سمت و سوی علمی پژوهشی برود و برای آن هیات علمی انتخاب شود. نخستین شماره پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی اداره اسناد آستان قدس رضوی در قالب 2 فصلنامه در سال گذشته منتشر می شود. در حال حاضر امیدواریم بتوانیم درجه علمی پژوهشی نیز برای آن اخذ کنیم.

براساس مقاله نگاهی به دستاوردهای مرکز اسناد آستان قدس رضوی باید بدانید که همچنین پژوهشگران داخل و خارج از کشور به صورت حضوری و غیرحضوری می توانند از خدمات این مجموعه بهره مند شوند. خدمات غیرحضوری آن از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی به محققان ارائه می شود.