اسناد تاریخی را به آیندگان اهدا کنیم

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده و گزارش های منتشر شده، اسناد تاریخی را به آیندگان اهدا کنیم.

امروز 19 اردیبهشت روز «اسناد ملی و میراث مکتوب» است. روزی برای یادآوری اهمیت اسنادی که از گذشته بجا مانده اند و تاکید بر لزوم ارائه این آثار به مراکز اسناد و کتابخانه ملی است.

پیشینه نامگذاری روزی به این نام به 53 سال پیش بر می گردد. 17 اردیبهشت 1349 مجلس شورای ملی با لایحه تشکیل «سازمان اسناد ملی ایران» موافقت کرد و قانون تاسیس این سازمان تصویب شد. از آن زمان 17 اردیبهشت به عنوان روز اسناد ملی گرامی داشته میشد، تا آن که از سال 1390 به پیشنهاد مرکز پژوهشی میراث مکتوب و با تصویب شورای فرهنگ عمومی کشور، 19 اردیبهشت روز بزرگداشت شیخ کلینی به عنوان «روز اسناد ملی و میراث مکتوب» ثبت و نامگذاری شد.

مهمترین هدف ثبت چنین روزی در تقویم تاکید بر این است که یک یادداشت شخصی، یک صفحه سند مالی یا اداری، مبایعه نامه، قباله ازدواج، نامه ای خانوادگی و حتی عکسهای بجا مانده از دهه ها پیش اهمیت تاریخی بسیاری دارند و هر یک می توانند برای ما شکلی از سفر در زمان و جست و جو در تاریخ را رقم بزنند.

مازندران یکی از استانهایی است که با توجه به تاسیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی، فرصت گردآوری و ثبت اسناد قدیمی و کاربردی شدن اسناد و آثار موجود در پستوهای خانه ها، آرشیو و انبار اداره ها در آن فراهم شد اما طی حدود یک دهه فعالیت این مرکز، با وجود تمام تلاش هایی که در ادوار مختلف مدیریت آن انجام شد، نیازهای فیزیکی آن برطرف نشد و همراهی مردم و بویژه دستگاه های دولتی برای واگذاری اسناد به نقطه مطلوب نرسید.

9 سال انتظار برای تهیه زمین ساختمان جدید

از خرداد 1393 که مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران با حضور «سید رضا صالحی امیری» ریاست وقت مرکز اسناد و کتابخانه ملی کشور در خیابان امیرمازندرانی ساری گشایش یافت تا امروز که روز «اسناد ملی و میراث مکتوب» است، حدود 107 ماه میگذرد.

قرار بود مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران بطور موقت در ساختمان قدیمی مجاور فرمانداری ساری راه اندازی شود و پس از آن، مسئولان به فکر تامین زمین برای ساخت یک بنای مناسب باشند، اما مانند بسیاری از وعده های مرتبط با زیرساختهای فرهنگی در مازندران این وعده نیز عملی نشد و هنوز درهای این مرکز بر همان پاشنه های خرداد 1393 می چرخند.

«محمد فوقی» که بتازگی مسئولیت سرپرستی مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران را بر عهده گرفته ، به بهانه روز «اسناد ملی و میراث مکتوب» کمبود فضای فیزیکی را مهمترین مشکل این مرکز در مازندران بیان می کند و می گوید: در این ساختمان فضای مناسب و کافی برای نگهداری اسناد و کتابها نداریم. اگر فضای مناسب داشته باشیم تمام نسخه های خطی، چاپ سنگی و دست نوشته ها را در استان نگهداری می کنیم. البته این نسخه ها در حال حاضر هم در استان نگهداری می شوند اما شرایط نگهداری آنها مطلوب نیست.

به گفته او، با توجه به محدودیت فضای فیزیکی، درصورت افزایش تعداد اسناد چاره ای جز فرستادن آنها به تهران برای نگهداری در شرایط مطلوب و مناسب وجود ندارد و در این صورت، پژوهشگران استان برای دسترسی به اسناد تاریخی مد نظرشان باید به تهران بروند.

در حال حاضر صدها هزار سند تاریخی مرتبط با مازندران از دهه ها و سده ها پیش و هزاران جلد کتاب در کنار برخی اشیای ارزشمند منتسب به افراد سرشناس را میتوان در مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران مشاهده کرد، اما به وضوح کمبود فضای فیزیکی مانعی بر سر راه توسعه و بروزرسانی این مرکز است.

درخواست ساختمان از آموزش و پرورش

طی سالهای اخیر بارها عنوان شد که رایزنی هایی برای واگذاری زمین مناسب ساخت بنای مرکز اسناد و کتابخانه ملی در حال انجام بوده، اما آشکار است که هیچ یک از این رایزنی ها به نتیجه ای نرسیدند. آخرین رایزنی های انجام شده مربوط به روزهای اخیر است که فوقی پس از روی کار آمدن در دستور کار قرار داده و به جای درخواست زمین، این بار سراغ درخواست واگذاری یکی از ساختمان های آموزش و پرورش رفته است.

وی پیرامون اینکه اسناد تاریخی را به آیندگان اهدا کنیم، میگوید: اخیرا با آموزش و پرورش مذاکراتی برای در اختیار گرفتن یکی از فضاهای مازاد و بلااستفاده این نهاد داشتیم. با معاون سیاسی امنیتی استانداری هم رایزنی هایی در این زمینه انجام شده که از سوی ایشان برای همکاری در زمینه رفع این مشکل اعلام آمادگی شد.

انتظار ما از مسئولان استان این است که مکان مناسبی را در اختیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی مازندران قرار دهند تا بتوانیم همه این اسناد را در استان نگهداری کنیم و به تهران انتقال ندهیم.

فوقی تاکید می کند که برخی اسناد اداری مانند اسناد قضایی قابل امحاء نیستند و با توجه به افزایش روزافزون تعداد این اسناد، ضروری است که فضای مناسبی برای نگهداری آنها در نظر گرفته شود. به گفته او در حال حاضر تعداد زیادی از اسناد این مرکز فضای مناسبی برای نگهداری ندارند و احتمالا به ناچار جهت نگهداری به تهران فرستاده خواهند شد. هرچند تمامی این اسناد پس از دیجیتال سازی، برای استفاده عموم روی سامانه قرار می گیرند.

تاریخ کنج خانه ها و انبارها

تنها مشکل مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران کمبود فضای فیزیکی نیست. به گفته فوقی، هنوز آن گونه که انتظار می رود از سوی مردم و دستگاه های دولتی برای واگذاری اسناد قدیمی استقبال نشده و آگاهی از اهمیت چنین اقدامی در جامعه دیده نمی شود. به عبارت دیگر برگهایی از تاریخ که باید در مراکز اسناد و کتابخانه ملی نگهداری شوند، هنوز در گنجه ها، قفسه ها و کتابخانه های شخصی باقی مانده و بی آنکه مورد استفاده پژوهشگران قرار بگیرند و برای نسل کنونی و آیندگان راوی زندگی گذشتگان شوند، شاید مسیر نابودی را طی می کنند.

فوقی پیرامون اینکه اسناد تاریخی را به آیندگان اهدا کنیم، می گوید: اسناد زیادی در منازل نگهداری می شود که انتظار داریم در اختیار مرکز قرار بگیرند تا با نگهداری اصولی، ضمن جلوگیری از نابود شدن آنها، به درستی مورد استفاده پژوهشگران قرار بگیرند. اسناد ملی یادگارهای فرهنگی هر جامعه است که نباید دچار فراموشی و غفلت تاریخی شود. البته بسیاری از خانواده ها نیز وقتی دیدند که اسناد تاریخی در محیطی امن با اصول حرفه ای حفظ و نگهداری می شوند راغب شدند تا اسنادشان را اهدا کنند.

وی مرکز اسناد ملی را امین مردم در حفظ میراث تاریخی و خانوادگی دانسته و می افزاید: حتی فیلم های شخصی و خانوادگی قدیمی نیز قابلیت نگهداری و پژوهش را دارند. هر سندی که از سوی مردم ارائه شود و تاکید داشته باشند که محرمانه است، در مرکز اسناد نیز در دسته اسناد محرمانه نگهداری خواهد شد. اگر هم محرمانه نباشد پس از دیجیتال سازی در دسترس عموم قرار می گیرد. البته تمامی آثار پیش از ثبت در مرکز اسناد ارزیابی می شوند.

تعامل برای ثبت تاریخ

این مسئول تاکید می کند که حتی اصراری بر دریافت اصل اسناد هم وجود ندارد و از همراهی برای اسکن اسناد و برگرداندن اصل آنها به مالکان نیز استقبال می شود: شاید سند موجود در منازل یک مبایعه نامه، سند ازدواج، حکم قضایی و نامه اداری باشد. بسیاری از نسخ خطی و اسناد قدیمی با نگهداری غیراصولی در منازل و انبارها از بین رفتند. در درجه نخست پذیرا هستیم که این اسناد را در اختیار مرکز قرار دهند تا پس از میکروب زدایی به صورت اصولی نگهداری شوند، اما این آمادگی نیز وجود دارد که پس از اسکن اسناد، آنها را به مالکان برگردانیم.

با این اقدام دست کم از نابودی داده های موجود در سند جلوگیری می شود. اسناد، کتاب ها و آثار در این مجموعه با روش های کاملا علمی میکروب زدایی و نگهداری می شوند تا برای نسلهای آتی باقی بمانند. در صورت لزوم نیز اسناد برای ترمیم به تهران فرستاده می شوند.

البته آثار غیرمکتوب شاخص نیز قابل ارائه به مرکز اسناد ملی هستند. برای نمونه؛ در حال حاضر ساز للِه وای استاد زنده یاد حسین طیبی یا دفترچه یادداشت دکتر حسین اسلامی ساروی در این مجموعه نگهداری می شوند.

دیجیتال سازی اسناد تاریخی

یکی از اقدامات مهم و کاربردی مرکز اسناد و کتابخانه ملی برای ماندگار شدن اسناد و کاربردی شدن آنها، دیجیتال سازی اسناد است. سامانه «رسا» متعلق به مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران در حال حاضر مجموعه ای ارزشمند از داده ها و تصاویر اسناد تاریخی اعم از کتاب ها، نشریات، اسناد، نامه ها و آثار دیداری و شنیداری است که میلیون ها سند در آن بارگذاری شده و همچنان نیز در حال تکمیل است.

فوقی درباره فرآیند دیجیتال سازی اسناد در مازندران اظهار می کند: برای دیجیتال سازی اسناد در ابعاد A4 ،A5 و A3 مشکلی نداریم. اما اسکن اسناد در ابعاد بالاتر از A3 به دستگاه هایی نیاز دارد که وارداتی هستند، البته خوشبختانه در کشور گام های خوبی برای تولید این دستگاه ها برداشته شده است. در مجموع اسنادی که قابلیت اسکنشان در استان وجود دارد را در اینجا اسکن می کنیم و چنانچه قابلیت اسکن برخی اسناد وجود نداشته باشد، آنها را به تهران می فرستیم و پس از 15 روز اصل سند به استان بر می گردد. تصویر سند نیز در سامانه رسا روی خروجی قرار می گیرد.

وی پیرامون اینکه اسناد تاریخی را به آیندگان اهدا کنیم، خاطرنشان می کند: یکی از مزیت های دیجیتال سازی دسترسی آسان به اسناد ملی است. هر شخصی که نیازی به این اسناد داشته باشد می تواند به این سامانه مراجعه و اطلاعات موجود در سند و تصویر اصل آن را مشاهده کند. در مواقع لزوم نیز بسته به شرایط تعیین شده، این امکان وجود دارد تا اصل سند در اختیار پژوهشگر قرار بگیرد.

ضرورت همراهی ادارات برای ثبت اسناد تاریخی

فوقی با اشاره به مطلوب نبودن همراهی دستگاه های دولتی مازندران برای ارائه اسناد تاریخی به مرکز اسناد ملی گفت: معتقدیم ثبت نشدن اسناد دولتی منجر به انقطاع فرهنگی و تاریخی نسل ها خواهد شد و نسل های آینده و امروزی، از گذشته خود بی خبر می مانند.

وی پیرامون اینکه اسناد تاریخی را به آیندگان اهدا کنیم، می افزاید: هنوز در دستگاه های اداری ما اهمیت تاریخی اسناد اداری به درستی درک نشده و به دلیل همین ناآشنایی، بسیاری از اسنادی که باید نگهداری شوند به عنوان اسناد غیرقابل استفاده از بین می روند. در حالی که امحاء اسناد اداری باید پس از یک فرآیند ارزیابی و بررسی تخصصی انجام شود. امسال بخش عمده تمرکز ما در مرکز این است که اسناد راکد موجود در دستگاه های اجرایی که قابلیت حفظ و نگهداری دارند را بدست آورده و ساماندهی کنیم.

سرپرست مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران با بیان اینکه همه دفاتر، پرونده ها، مراسلات، نامه ها، فیلم و عکس نوعی سند محسوب می شوند، خاطرنشان می کند: ما حتی در دستگاه های اداری نیز به آموزش نیاز داریم. بسیاری از معاونان اداری و مالی و مسئولان بایگانی ادارات توجیه نیستند که اسناد قدیمی را باید تحویل مرکز اسناد دهد. طبق قانون مرکز اسناد باید تشخیص دهد که چه اسنادی حفظ شوند و چه اسنادی قابل امحا هستند.

انتظار داریم آحاد جامعه و دستگاه های اداری در این زمینه حساسیت به خرج دهند و همکاری کنند. اهمیت این قبیل اسناد را زمانی میتوان دریافت که برای نمونه تلاش کشورهای مختلف برای تغییر دادن نام خلیج فارس به استناد نقشه های تاریخی موجود در موزه های مختلف جهان به بن بست خورد.

فوقی تاکید می کند که اسناد تاریخی در اختیار میراث فرهنگی نیز باید به مرکز اسناد و کتابخانه ملی واگذار شوند تا پس از طبقه بندی، برای نگهداری اصولی آنها برنامه ریزی شود.

وی می افزاید: بسیاری از اسناد تاریخی در اختیار میراث فرهنگی قرار دارند. در حالی که طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی متولی این امور سازمان اسناد ملی است و نگهداری از اسناد کار تخصصی مرکز اسناد محسوب می شود. در همین موزه های استان بسیاری آثار نفیس وجود دارند که در حقیقت نگهداری از آنها جز وظایف مرکز اسناد است. باید به شکلی این نهاد را در این زمینه متقاعد کرد. در همین راستا نیز اخیرا با استاندار مکاتبه ای داشتیم و پیگیری هایی در دست انجام است.

برپایی کارگاه آموزشی و نمایشگاه اسناد تاریخی

مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران برای آشناسازی مسئولان مرتبط با اسناد اداری در دستگاه های مختلف گامی نیز برداشته و امروز به مناسبت 19 اردیبهشت کارگاهی آموزشی را در این زمینه تدارک دید.

فوقی می گوید: یک نشست و کارگاه تخصصی در زمینه اهمیت حفظ و نگهداری اسناد ملی برای معاونان مالی و اداری دستگاه ها و مسئولان بایگانی ادارات تدارک دیدیم که امروز در سالن فرمانداری ساری برگزار می شود. در این کارگاه علاوه بر بیان برخی نکات فنی در طبقه بندی و نگهداری اسناد اداری قدیمی، یادآوری و تاکید می شود که اسناد راکد را طبق قانون به ما تحویل دهند تا اسناد قابل نگهداری را شناسایی کنیم و اسناد فاقد ارزش نیز امحاء شوند. این اقدام علاوه بر حفظ و طبقه بندی اسناد اداری، از نظر فضای فیزیکی هم به سود دستگاه ها خواهد بود.

به گفته او علاوه بر این کارگاه تخصصی، برای عموم مردم نیز نمایشگاهی از نسخ خطی و اسناد معتبر امروز در فرمانداری ساری برگزار می شود تا مردم با این اسناد آشنا شوند و همراه با دستگاه های دولتی انگیزه پیدا کنند که اسناد تاریخی را در اختیار این مرکز قرار دهند.

سرپرست مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران با اشاره به وظیفه و رسالت این نهاد در حوزه آموزش مبانی مرتبط با اسناد تاریخی و تاریخ شفاهی نیز اظهار می کند: ما برای برگزاری کارگاه های تخصصی مرتبط با تاریخ شفاهی، اسناد تاریخی، نسخه خوانی و موضوع های مرتبط نیز آمادگی کامل داریم. اما درخواستی در این زمینه ارائه نشده است. این آمادگی وجود دارد که در صورت تقاضای پژوهشگران، دانشجویان و علاقمندان از اساتید حوزه های مرتبط دعوت کنیم تا کارگاه های آموزشی در این مرکز برگزار شود.

ترویج ثبت تاریخ شفاهی

فعالیت در زمینه ثبت تاریخ شفاهی یکی از رسالت های اصلی مرکز اسناد و کتابخانه ملی است که در مازندران نیز مورد توجه قرار گرفت. فوقی با اشاره به ضرورت و اهمیت ثبت جزئیات بسیاری از رخدادهای بیان نشده تاریخی میگوید: بسیاری از حوادث و رخدادها هنوز بیان، مکتوب و تدوین نشده اند. در این زمینه این مرکز تا کنون تاریخ شفاهی 26 نفر از چهره های برجسته و شاخص استان را ثبت کرده است. در گام بعدی قصد داریم از هر شهرستان دستکم دو نفر از شخصیت های برجسته در حوزه های مختلف اعم از اجتماعی، سیاسی، فرهنگی یا سایر حوزه ها مثل صنعت شناسایی و انتخاب شوند تا تاریخ شفاهی این افراد ثبت، تدوین و منتشر شود.

او گردآوری آثار متعلق به اهالی فرهنگ و هنر را یکی از بسترهای پر کاربرد در حوزه فعالیت های این نهاد بیان می کند و می افزاید: در بخش هنر ظرفیت گسترده و متنوعی برای کار داریم. آثار بسیاری از هنرمندان و دست نوشته های شاعران برجسته ما در خانه های آنها مانده و در حال فرسوده شدن است. در حالی که این اسناد و آثار را میتوان در مرکز اسناد در اختیار همه علاقمندان قرار داد و به خوبی نیز نگهداری کرد.

عزم همگانی برای اهدای تاریخ به آیندگان

فوقی با تاکید بر این که اسناد ملی دارایی و ثروت منحصر بفرد یک جامعه است، میگوید: ما وظیفه داریم به هر شکلی این اسناد را حفظ کنیم و به آیندگان تحویل دهیم. اسناد ملی به نوعی زندگی دینی، رسوم، باورها، آیین ها، هویت، تاریخچه و ابعاد گوناگون پیشینه جامعه را بیان می کنند. اگر نسل امروز ما بخواهند از هویت ملی خود آگاه شوند می توانند به اسناد ملی رجوع کنند. به همین دلیل در این بخش نیاز است اهمیت اسناد ملی به جامعه و مسئولان شناسانده شود.

سرپرست مرکز اسناد و کتابخانه ملی مازندران اسناد ملی را تجلی بخش هویت و اصالت تاریخی ملت ها توصیف می کند و می افزاید: اسناد ملی شاخصه توسعه فرهنگی هر جامعه است. برای اثبات این فرهنگ ها نیازمند این هستیم که تمام اسناد اعم از دولتی و غیردولتی را درهر قالبی که وجود دارند حفظ کنیم و این امر جز با عزم همگانی برای گردآوری و ثبت و انتشار اسناد تاریخی موجود در خانه ها و ادارات و اهدای آنها به آیندگان محقق نمی شود.