آیین ورف چال مهمترین آیین بر جای مانده در روستای آب اسک است

ایسنا/ براساس آخرین اخبار منتشر گشته، آیین ورف چال مهمترین آیین بر جای مانده در روستای آب اسک است.

ورف چال (برف چال) واژه مازندرانی و به معنای چاهی است که اهالی روستای آب اسک هر ساله در یکی از روزهای اردیبهشت حفر کرده و داخل آن را پر از برف می کنند. این آیین در منطقه ای به نام اسک وش برگزار می شود و بطور سنتی به جز چند سال در دهه اخیر، در روز جمعه برگزار میشد.

اردیبهشت ماه برای مرم دیار بام ایران، رنگ و بوی دیگری می گیرد و همه چیز را میتوان از فوران جنب و جوش های زنانه و مردانه، در روستای آب اسک از توابع بخش کوهستانی لاریجان شهرستان آمل دید.

دومین ماه هر سال برای آب اسکی ها خاطره انگیز است، خاطره ای به درازای بیش از 600 سال هجری شمسی، خاطره ای از جنس همکاری و همیاری برای برپا داشتن آیین "ورف چال" و خاطره ای از تجربه یک روزه حمکرانی زنان بر روستا موسوم به زن شاهی.

همه چیز در یک روز اردیبهشت ماه در حدود 6 قرن پیش آغاز شد. این را پیران روستای آب اسک می گویند.

امیر فکریان که در آستانه ورود به هشتمین دهه عمرش است، آیین ورف چال را مهمترین آیین بر جای مانده در روستای آب اسک میداند که گذشت زمان تاکنون نتوانسته تغییری را در چگونگی برگزاری آن ایجاد کند.

وی گفت: آیین ورف چال حدود 600 سال پیش آغاز شد و آغازگر آن هم امامزاده سید حسن ولی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) بود.

اگرچه فکریان قادر نیست تا جزئیات تاریخی این آیین را تشریح کند، ولی رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی شهرستان آمل با تائید بر آمیختگی این آیین در افکار عمومی مردم منطقه با مذهب و دین گفت: روایت است که امامزاده سید حسن ولی از ورامین به سمت نیاک لاریجان در حرکت بود که در منطقه اسک وش به افرادی بر می خورد که در حال کندن چاه آب بودند.

مهدی بهمنی افزود: این شخصیت بزرگوار علت این کار را از آنان جویا می شود و آنان می گویند که چند نقطه را به منظور کندن چاه برای تامین آب مزارع و احشام خود انتخاب کردند ولی هر چه کندند به آب نرسیدند و تلاششان بی نتیجه بود.

او ادامه داد: براساس روایت ها، سید حسن ولی با عصایی که در دست داشت، محلی را نشانه گذاری می کند و به افراد حاضر می گوید که اگر آنجا را بکنند، به آب می رسند و آنان نیز پس از چند متر کندن متوجه می شوند آب از دل زمین فوران کرده است.

بهمنی پیرامون اینکه آیین ورف چال مهمترین آیین بر جای مانده در روستای آب اسک است، گفت: این موضوع سبب شد تا اهالی منطقه از جمله روستای آب اسک از آن زمان تاکنون همه ساله آیینی را با نام ورف چال در منطقه اسک وش در اطراف کوه دماوند اجرا می کنند که در واقع گرامی داشتن آن واقعه ای است که با نشانه گذاری عصای امامزاده سید حسن ولی رخ داد.

ورف چال واژه مازندرانی و به معنای چاهی است که اهالی روستای اسک هر ساله در یکی از روزهای اردیبهشت حفر کرده و داخل آن را پر از برف می کنند.

علت تغییر روز برگزاری این آیین به غیر از روز جمعه هم در این سالها هجوم افراد غیر بومی و غیر محلی به منطقه بود که اعتقاد اهالی روستای اسک سبب میشد تا سنت برگزاری از روال عادی و همیشگی خارج شود.

روستای آب اسک در حدود کیلومتر 90 جاده هراز واقع است و مسیر منتهی به اسک وش هم از شهر رینه، آبگرم و منطقه لار در ارتفاعات قله دماوند میگذرد.

پس از اعلام زمان برگزاری مراسم ورف چال از سوی شورای اسلامی روستا و هیات امنای ویژه برگزاری این آیین، تکاپو برای برگزاری آن در روستای اسک آغاز می شود.

اهالی روستای اسک براساس اعتقاد و باور قدیمی، یک روز پیش از برگزاری مراسم ورف چال به زیارت آستانه سید حسن ولی در روستای نیاک می روند.

آرمگاه سیدحسن ولی که در دل روستای سرسبز، کوهستانی و تاریخی نیاک با کوچه هایی باریک و سراشیبی و سربالایی های فراوان واقع است، عصر پنجشنبه پیش از برگزاری مراسم ورف چال میعادگاه مردم منطقه است.

اهالی روستای آب اسک در این روز با سینی های نذری تزئین شده با غذاهای محلی و خرما به آستانه سید حسن ولی می روند و ضمن ادای احترام به این نواده امام حسن مجتبی (ع)، برای مردگانشان خیرات می کنند.

سقاء حسن زاده، خادم آستانه سید حسن ولی می گوید: که ورف چال را خوب می شناسد و عصایی را نشان می دهد که امامزاده سید حسن ولی با آن محل حفر چاه را به مردم منطقه نشان داده بود و همچنان به عنوان یادگاری در مقبره اش نگهداری می شود.

وی می افزاید: امامزاده سیدحسن ولی با این عصا مکان چاه را که در روز ورف چال باید مردان از برف پر کنند، مشخص کرده بود و افرادی که برای زیارت و کسب اجازه جهت برگزاری مراسم ورف چال به اینجا می آیند با چای، میوه و نان محلی پذیرایی می شوند.

وی ادامه می دهد: اهالی نیاک دو روز پیش از ورود آب اسکی ها نان محلی درست می کنند، پنیر فراهم می آورند و به استقبال آب اسکی ها می روند و این رسمی بوده که باز هم توسط امامزاده سید حسن ولی بنیان گذاشته شده بود و همچنان ادامه دارد.

عمه احترام، از زنان روستای اسک که چند دهه ای از روزهای پیش از ورف چال را به چشم دیده و ساکن این روستاست، میگوید: عصر پنجشنبه و در واپسین ساعات مانده به مراسم ورف چال، روستای آب اسک شلوغ تر از روزهای عادی سال می شود و همه افرادی که به نوعی ارتباط فامیلی دور و نزدیک دارند، مهمان این روستا می شوند.

وی افزود: جمعی از زنان این روستا هم چند روز مانده به مراسم با پخت نان محلی و شیرینی های سنتی خود را برای برگزاری مراسم آماده می کنند و بطور معمول نیز این کار میان زنان سه طایفه بزرگ روستای اسک شامل طایفه امیر، درزی و قادی تقسیم می شود.

او ادامه داد: در این بین زوج های جوانی که در این روستا بتازگی زندگی مشترکشان را آغاز کردند، با پخت شیرینی مخصوصی که به رشته های رنگی و نیز تخم مرغ های پخته مرسوم است، در مراسم شرکت می کنند تا همه بدانند که چه کسانی به تازگی زندگی مشترکشان را آغاز کردند.

عمه احترام می گوید: شب قبل از مراسم ورف چال، تازه عروس ها به همراه قوم و خویشان این غذاهای مخصوص را به عنوان کادو به خانه داماد می برند. آنها از خانواده داماد با شیرینی هایی که در سینی گذاشته اند پذیرایی می کنند و باقی شیرینی ها را هم به داماد می سپرند تا روز جمعه به منطقه اسک وش ببرد و پس از مراسم ورف چال از مردم پذیرایی کند.

وی افزود: شب قبل از مراسم ورف چال برای اهالی آب اسک شبی طولانی است حتی طولانی تر از شب یلدا و مردم تا پاسی از شب همچنان در تکاپو هستند و گاهی مهمانی برگزار می کنند و دور هم جمع می شوند و به نوعی در این شب همه با هم دوست هستند و با گرمی با هم برخورد و شادی می کنند.

صبح روز مراسم ورف چال در روستای آب اسک، نان را اهالی روستای نیاک برای آب اسکی ها می برند که به نوعی نان نذری است.

براساس رسوم دیرینه، مراسم ورف چال در آمل فقط با حضور مردان برگزار می شود و هیچ زنی حق حضور در آن را ندارد. در این روز همچنین هیچ مردی حق ماندن در روستا را ندارد و البته زنان روستا نیز این اجازه را به هیچ مردی نخواهند داد.

در این روز زنان اسکی در روستا می مانند و مردان در پی برگزاری مراسم برف چال از روستا خارج می شوند و به این گونه است که زنان روستا به صورت موقت زمام امور روستا و به اصطلاح حکومت را در دست گرفته و برنامه زن شاهی را در میان خودشان اجرا می کنند.

زنان روستای آب اسک برای تحقق هدفشان از میان خود حاکمی بر می گزینند تا به نظام حکومتی که بطور موقت در روستا ایجاد شده سر و سامان دهند و این مراسم تا نزدیک ظهر ادامه دارد و با پذیرایی مهمانان با غذاهای متنوع سنتی که بر مبنای ادای نذورات جمع آوری می شود، پایان می یابد.

یکی از زنان روستای آب اسک در این باره می گوید: در این روز زنان در میدان بزرگ روستا جمع می شوند و از میان خودشان 6 تا 7 نفر را به عنوان شاه، وزیر و کشیک انتخاب می کنند.

جمیله قربانی گفت: آنان با لباس های محلی ومردانه، اجازه ورود هیچ مردی را به داخل روستا نمی دهند و در ورودی روستا اگر مردی قصد ورود داشته باشد، زنان او را با چوب و چماق به باد کتک می گیرند.

به گفته وی، مراسم زن شاهی تا قبل از پایان یافتن مراسم ورف چال مردان با اجرای برنامه های شاد و مفرح، آیین های سنتی، توزیع غذاهای پخته شده و سوغات تازه عروس ادامه می یابد.

مردانی که به منطقه اسک وش می روند، قبل از هر کاری اقدام به حفر یک حلقه چاه می کنند که حدود 10 متر عمق و یک متر پهنا دارد. پس از آن نیز به دامنه کوه دماوند می روند و با کندن تکه های یخ زده برف و حمل آن به طول حدود یک کیلومتر، به محل چاه حفر شده می آورند و آن را داخل چاه می ریزند تا پر شود.

برگزار کنندگان این آیین معتقدند که با ریختن برف در چاه، آب مورد نیاز مردم منطقه از جمله دامداران و رهگذران در فصل گرم سال تامین می شود.

یکی از ویژگی های این مراسم حضور افراد سنین مختلف است که هر فردی به تناسب سن و قدرتش برف را کنده و به محل چاه حمل می کند. مردان حاضر در این مراسم پس از پر شدن برف در چاه، سفره بزرگی را کنار آن پهن می کنند و با خوردن غذاهای سنتی که به همراه آوردند، جشن می گیرند.

بطول معمول هر فرد آب اسکی که به این مراسم می رود برای 10 نفر دیگر غذا به همراه می برد تا اگر مهمانانی هم در مراسم حضور دارند، از آنان پذیرایی کنند.

اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران اعلام کرده که این آیین سنتی و مذهبی حدد یک دهه پیش در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شد و این اداره کل هر ساله و در زمان برگزاری این آیین به همراه اهالی روستای اسک مشارکت دارد. البته تلاش های اولیه در قالب پیشنهاد برای به ثبت رساندن آن در فهرست آیین های کهن جهانی شده، اما برخی آثار و آیین های مهمتر در استان در نوبت قرار دارد و پس از آن ثبت این آیین هم پیگیری خواهد شد.