مجموعه تاریخی بسطام سالها در انتظار ثبت جهانی است

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، مجموعه تاریخی بسطام سالها در انتظار ثبت جهانی است.

بسطام شهر کوچکی در شش کیلومتری شمال شاهرود است. قدمت آن را از یافته های تپه چخماق و آثار بدست آمده 9 هزار سال تخمین می زنند و آثاری با قدمت بیش از 70 قرن در این منطقه یافت شده است. بسطام دارای یک محور مهم فرهنگی، گردشگری و میراثی است؛ مجموعه ای شامل امامزاده محمد (ع) و مقبره بایزید بسطامی که تاریخ دفن آن را قرن سوم هجری دانسته اند تا امامزاده و ایوان اولجایتو و…که کم کم طی سالهای قرن چهارم، هشتم و دوران ایلخانان به آن افزوده شده است.

مجموعه ای فاخر و بسیار قدیمی و کم نظیر که طی سالهای اخیر بسیار در گیر و دار ثبت جهانی قرار داشته و مسئولان مدام پیرامون آن وعده می دهند. ثبت یک بنای تاریخی اما روز به روز دشوارتر می شود و زمان نیز روز به روز میگذرد. زمانی طلایی که اگر یک دهه قبل عزم و اراده کافی برای ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام وجود داشت امروز شاهد تحقق این امر بودیم. موضوعی که می تواند نام بسطام را بار دیگر بر تارک ایران زمین به طنین در بیاورد و این قطب عرفان به قطب گردشگری نیز بدل شود.

یک ثبت و هزار دشواری

مجموعه تاریخی بسطام تاکنون برای این شهر کوچک تنها عنوان «شهر نمونه گردشگری» را به دنبال داشته است؛ عنوانی که بیش از هر کس دیگر، ساکنان شهر بسطام، نمادین بودن و بی خاصیت بودنش را درک کرده اند، چرا که شهر حتی به لحاظ تعمیر نیمکت های فلزی پارک ها و افزودن چند سطل زباله برای استفاده گردشگران هم رشد نداشته است.

این امر برای شهری که میزبان زادالعارفین بایزید بسطامی و محمد (ع) فرزند امام جعفر صادق (ع) است، نه تنها در خور شأن نیست بلکه نمود بارزی از فقدان تخصص کافی و عزم و اراده در بین مدیران بومی و محلی و همچنین مدیریت کلان استان سمنان است. شهری که از گردشگری تنها یک نام نصیبش شده و اگر جمعیت ترکمن های اهل تسنن که ارادتی به بایزید بسطامی دارند را کنار بگذاریم، تعداد کل گردشگران جذب شده در شهر بسطام به واقع ناچیز خواهد بود.

نشست تخصصی ثبت جهانی مجموعه تاریخی بسطام با حضور ساشا ریاحی مقدم، رئیس اداره ساماندهی امور پایگاه های ملی و جهانی و همچنین امیر کرم زاده، مدیرکل میراث فرهنگی استان سمنان و حامد عادل، مدیر پایگاه میراث فرهنگی بسطام و خرقان و جمعی از موثران این شهر نمونه گردشگری برگزار شد که در ادامه ماحصل این میزگرد را می خوانید:

الزامات ثبت جهانی

ریاحی پیرامون اینکه مجموعه تاریخی بسطام سالها در انتظار ثبت جهانی است، گفت: در سالهای گذشته محدودیت در ارائه پرونده های ثبت جهانی به سازمان بین المللی یونسکو وجود نداشت یعنی هر کشوری هر تعداد آثار، اعم از تاریخی و فرهنگی را که ارائه میکرد مورد بررسی قرار می دادند با توجه به درخواست های زیادی که کشورها داشتند و از طرفی کمبود منابع،، سازمان بین المللی یونسکو کم کم این سهمیه را کم کرد.

امروزه هر کشور فقط یک اثر را می تواند پیشنهاد دهد حتی اگر برای ثبت جهانی باشد، حال این اثر می خواهد اثر طبیعی باشد یا فرهنگی؛ لذا فرصت برای ثبت آثار جهانی بسیار محدود شده و هر اثری که بخواهد برای ثبت جهانی معرفی شود باید با فرصت زیاد آن اثر را مورد بررسی و انتخاب قرار دهیم و قطعاً این اتفاق برای اثری رخ می دهد که آماده تر باشد و مشکلات کمتری نیز داشته باشد.

در این شرایط قطعاً ما آثاری را مجبور هستیم انتخاب کنیم که بهترین شرایط را دارند، چرا که تنها یک سهمیه داریم، سه مورد است که یونسکو نیز بر آن تاکید دارد که حتماً می بایست وجود داشته باشد تا بتوانیم اثر را معرفی کنیم. اولاً اصالت و یکپارچگی آن اثر است که جز ارزش های برجسته محسوب می شود. امکان دارد اثری از اول که در فهرست قرار می گیرد تا زمانی که پرونده آن برای ارزیابی آماده می شود اصالت و یکپارچگی خود را دست خوش مشکلاتی ببیند لذا نه این اثر را انتخاب و نه در لیست موقت می گذاریم و وقتی این پرونده یونسکو ارائه داده می شود از لیست حذف می شود.

ثبت را رسالت خودمان می دانیم

کرم زاده: برای ما مهم این است که در این برهه تاریخی چگونه می توانیم رسالت واقعی خودمان را در حوزه بناهای تاریخی جامه عمل بپوشانیم، چرا که ایران توانمندی های بسیاری در زمینه ثبت جهانی دارد.

خرسند هستیم که زیرساختهای مختلفی در کشور، روستاها و مناطق محروم ما اتفاق افتاده و امروز مطالبه جدیدی از سطح دانش و آگاهی و خردمندی ایجاد شده که به بناهای تاریخی باید ارزش قائل شود حفظ کنیم و به نسل های آینده منتقل کنیم.

با بودجه های دولتی که داریم و دست اندازی هایی که در گذشته به دلیل ناآگاهی ما در بعضی از بافتها و بناهای تاریخی ما انجام شده، با مشکل مواجه هستیم. اداره کل میراث فرهنگی استان در کنار مطالبه گران و علاقمندان به میراث فرهنگی، موضوع ثبت جهانی بسطام و خرقان که بیش از 17 سال در انتظار ثبت جهانی است را پیگیری خواهد کرد، چرا که رسالت همه ما نگهداری و پاسداشت بناهای تاریخی و تحویل این میراث ارزشمند به آیندگان است.

باید مردم را همراه کرد

ریاحی: البته یک نکته را باید افزود و آن اینکه دیگر موضوعی که مورد تاکید سازمان یونسکو قرار دارد این است که که آثار معرفی شده باید به صورت مطلب فرهنگی یا آثار فرهنگی ارائه شود وقتی یک اثر را به سازمان یونسکو ارائه دادی از مطلب مشابه آن باید خودداری کرد، چون سهمیه کمی داریم و باید به سراغ اثر دیگری با رویکرد جدید و متفاوتی باشیم تا شانس ثبت را بالا ببریم.

مسئله دیگری که اخیراً مورد تاکید است جامعه محلی است، اینکه اثر با خود مردم روبرو است دارای اهمیت است لذا مهم است که نگرش مردم انجمن ها و بخش های خصوصی در این خصوص چیست. باید همه مردم و مسئولان و سمن ها و … مطالبه گر باشند اخیراً در نوروز به شهرستان نقده در آذربایجان شرقی رفته بودم که مطالبه گری ثبت جهانی تپه حسنلو که از آثار بسیار مهم کشور است را دارند لذا باید گفت تنها یک هزار جلد کتاب درباره این اثر نوشته شده و معماری ایران از آنجا شروع می شود.

در تعطیلات نوروز طبق دستور وزیر با شهردار نماینده فرماندار و همه مسئولان جلسه برگزار شد و بیان کردند که چه اقداماتی انجام دهیم تا این اثر ما ثبت جهانی شود و اشتیاق نشان دادند. لذا اگر همین روند را طی کنند تا سال دیگر به ثبت جهانی می رسد.

برخی از موانع

عادل: مجموعه تاریخی بسطام شامل آثار ارزشمندی از دوره های تاریخی مختلف و سبک های معماری متنوع، یکی از مجموعه های بی نظیر در سطح کشور است و از سال 2007 در لیست انتظار آثار ثبت جهانی در یونسکو با کد ارجاع 5198 قرار گرفته است.

مجموعه تاریخی بسطام حداقل سه معیار از معیارهای ده گانه ثبت جهانی یک اثر را کسب کرده که در نوع خود قابل توجه بوده و بقیه معیارهای موجود نیز مربوط به میراث طبیعی یا ناملموس است.

علاوه بر مجموعه تاریخی بسطام، برج و باروی تاریخی شهر نیز در پرونده موقت در لیست انتظار، ثبت شده که متأسفانه در سالهای اخیر به شکل غیر قانونی ساخت و سازهای خارج از ضوابط موانعی را برای ثبت ایجاد کرده است.

در حریم مجموعه نیز ساختمان های با ارتفاع غیر مجاز و نماهای غیر متعارف بچشم میخورد که نیازمند دقت بیشتر در زمان صدور پروانه و پایان کار و همچنین نظارت در حین ساخت است که امیدوارم با همت مسئولان و جامعه محلی شاهد ثبت جهانی بسطام و خرقان در آینده بسیار نزدیک باشیم.