نقش برجسته ساسانی احتمالا متعلق به یک بنای تشریفاتی بوده است

ایلنا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، نقش برجسته ساسانی احتمالا متعلق به یک بنای تشریفاتی بوده است.

این روزها اخبار خروجی یکی از با ارزش ترین میراث باستانی از کشور و کشف آن در فرودگاهی در بریتانیا که آن هم در سال 2016 اتفاق افتاده بود و ما اکنون بواسطه نمایشگاهی که در موزه بریتانیا برای نمایش این اثر تاریخی برگزار شده از وجود آن مطلع شده ایم، در سراسر کشور پیچید.

به گفته روزنامه گاردین، ماموران گشت مرزی بریتانیا به بسته بندی که بیش از یک متر بود، مشکوک شده و آن را ضبط می کنند و پس از بررسی های نخستین، این شی را به موزه بریتانیا تحویل می دهند. موزه بریتانیا همان زمان (سال 1394 خورشیدی) با ارسال ایمیل موضوع را به مدیر موزه ملی اطلاع می دهد. اکنون نیز گفته می شود کارهای استرداد این اثر باستانی انجام شده و بزودی به کشور بازگردانده می شود تا کارشناسان بتوانند بررسی های جامع تری بر روی آن داشته باشند، چرا که نه تنها نمی دانیم این نقش برجسته ساسانی از کدام بخش از کشور بدست آمده بلکه هنوز بر سر شخصیت و تصویری که در این نقش دیده می شود نیز حرف و حدیث های فراوان وجود دارد.

علیرضا جعفری زند (باستان شناس) گفت: وقتی درخصوص این نقش برجسته با من تماس گرفتند تا بخواهند نظرم را بدانند، چند عکس ناخوانا برایم ارسال کردند، حتی با دیدن همان عکسها نیز کاملا مشخص بود که این نقش برجسته اصل است. بعد که عکسهای دقیق تر به دستم رسید با خواندن مطالب منتشر شده و موضوعاتی که توسط کاشناسان موزه بریتانیا مطرح شده بود، موضوعات دیگری را مطرح کردم. در مرحله نخست باید بگویم که اینکه اعلام شده این نقش برجسته از دل کوه جدا اشتباه است.

با دیدن و بررسی دقیق تر تصاویری که به دستم رسید، متوجه شدم که این نقش برجسته روی قالب سنگ است. هر چند موزه بریتانیا تاکید دارد که از دل کوه بریده شده، چرا که آثاری از برش سنگ در پشت نقش برجسته دیده شده که از ابزارهای جدید استفاده شد. اما معتقد هستم که از آنجایی که این نقش برجسته ها بر روی قالب سنگی بزرگ بوده که حمل و نقل آن دشوار بود. از این رو، قاچاقچیان برای سهولت حمل، پشت نقش برجسته را با فرز بریده اند که حتی سبب شکسته شدن آن شده که بعدها به هم وصل شده است.

او پیرامون اینکه نقش برجسته ساسانی احتمالا متعلق به یک بنای تشریفاتی بوده است، تاکید کرد: به اعتقاد من، این نقش برجسته از یک بنای دوره ساسانی بدست آمده و می دانیم که هنر دوره ساسانی بخصوص اوایل این دوره به شدت متاثر از هنر دوره هخامنشیان است. همینطور که در تخت جمشید نقش برجسته هایی داریم که روی قالب سنگ است و سپس در کنار هم قرار گرفته اند سپس یک تصویر را تشکیل داده اند، همانند آنچه در نقش برجسته خراج گذاران می بینیم که مردم لیبی و مادها و…قطعه قطعه است. اگر این قطعات را جداگانه بدست می آوردیم، فکر می کردیم تصاویری منفرد هستند. اما اکنون می دانیم که آنها معتلق به یک اثر بزرگتر هستند.

این باستان شناس ادامه داد: همان ابتدای امر که نقش برجسته ساسانی را دیدم متوجه شدم متعلق به یک نقش برجسته پازلی بزرگتر است که متعلق به یک بناست. از کوه بریده نشده و حتی به یک آتشدان هم تعلق ندارد. نمونه این نقش برجسته را در زندان والرین بیشاپور شاهد هستیم. در این نقش، پیروزی شاپور بر روی قالب سنگهای مختلف نقش بسته که وابسته به معماری است و روی نمای یک بنا کار شد. حتی نقش برجسته ای در شهر استخر بدست آمده که پایین تنه ایزدبانو آناهیتا را نشان می دهد و روی یک قالب سنگ نقش شد.

البته سایر قطعات نیز پیدا نشد. به گمان من این نقش برجسته ساسانی که جدیدا رونمایی شده همانند همان نقش برجسته ایزد بانو آناهیتاست، چرا که در بخش پایین تنه آثار پایه ستون دیده می شود که می تواند نشان از آن داشته باشد که بخشی از یک ستون بود. حتی شخصی که در این نقش برجسته دیده می شود، در حال احترام گذاشتن است و دستش را بلند کرده که نشان دهنده کرنش و احترام در دوره ساسانی است. بنابراین میتوان به این نتیجه رسید که با بخشی از پازل یک نقش مفصل تر روبرو هستیم که تکه های دیگر آن نیز وجود دارد.

جعفری زند خاطرنشان کرد: در آتشکده های آن دوره هیچگاه نقش انسانی نداریم اما در بناهای تشریفاتی نقش انسانی وجود دارد. بنابراین بدست آمدن این نقش برجسته از یک آتشدان یا آتشکده یا معبد تکذیب می شود. زمانی که در فیروزآباد کاوش داشتم شاهد آن بودیم که سرستون هایی که از بقایای کاخ اردشیر بدست آمد، تقلید از سرستون های تخت جمشید هخامنشیان بود. از این رو، معتقد هستم که اثر نویافته نقش برجسته ساسانی که در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده، باقیمانده از یک بنای تشریفاتی است که همانند سایر نقش برجسته های آن دوره، دارای نقش یک شاه و حتی شاهزاده های دیگری که به شاه احترام می گذارند، است.

این باستان شناس با تاکید بر آنکه باتوجه به نقش و سبک این اثر میتوان گفت متعلق به استان فارس است، گفت: هنوز نمی دانیم که این اثر متعلق به کدام بخش فارس است، چرا که این استان مملو از تپه های باستانی است. از فیروزآباد گرفته تا کازرون و داراب و…تپه های بیشمار که حتی کاوش هم نشدند و نمی دانیم چه در دلشان نهفته است. از این مکان ها و تپه های باستانی که نمی دانیم چه آثاری درشان وجود دارد، در استان فارس بیشمار است.

او یادآور شد: همین نقش برجسته ساسانی نیز از دل حفاری های غیر مجاز بیرون آمده و قاچاق شده است. حتی گفته شده که در سالهای 67 و 68 از ایران خارج شده که جای تامل دارد. حتی پیکره شاهبانوی ساسانی نیز به تازگی در موزه امیر قطر رونمایی شده است. این آثار در قطعات بزرگ هستند و قطعا به راحتی از کشور خارج نشده اند. لازم است که مسئولان چگونگی خروج چنین اثار عظیمی را از کشور بررسی کنند و دست افراد پشت پرده را رو کنند. چه بسا اکنون نیز بسیاری از این آثار که هنوز در کاوش های باستان شناسی بدست نیامده اند، در کاوش های غیرمجاز و حفاری های قاچاقچیان کشف و از کشور خارج شود.

او با اشاره به موردی که چند سال پیش شاهد بود، گفت: در سالهای 85 یا 86 بود که کنگره فارس شناسی برگزار شد. در آن کنگره شخصی مقاله ای درخصوص پیکره مجسمه موبد کرتیر که از برنز بود، نوشته بود و گفته بود که این اثر را دست افرادی دیده است. در آن زمان ایراد گرفته شد که نباید درخصوص اشیای قاچاق مقاله نوشت و…این مقاله در استان فارس دست به دست می چرخید و…که به یکباره دیدم موزه میهو که یک موزه شخصی است، این اثر را به نمایش گذاشته که نشان از خروج این اثر از ایران داشت.

معتقد هستم همان جایی که پیکره این موبد کرتیر پیدا شده، پیکره بانونی دوره شاپور نیز بدست آمده بود که اکنون در قطر نگهداری می شود، چرا که این نقش ها همواره در کنار هم دیده می شوند. از این دست آثار در کشور بیشمار داریم اما بی پناه هستند. نه نگهبان دارند و نه حفاظت می شوند و به راحتی قاچاقچیان آن را از دل خاک بیرون می کشند و از کشور خارج می کنند. اگر این آثار طی کاوش باستان شناسی بدست می آمدند، قطعا اطلاعات بیشماری را در اختیار ما می گذاشتند ضمن آنکه شناسنامه خود را داشتند و هویتشان ثبت میشد. اکنون حتی نمی توانیم مکان کشف نقش برجسته ساسانی را بدانیم و این هویت این نقش برجسته را زیر سئوال می برد. حتا نمی دانیم چه بر سر آن بنا آمد.

جعفری زند همچنین درخصوص سبک شناسی نقش برجسته ساسانی گفت: نقش برجسته های ساسانی عموما به لحاظ آناتومی مشکل دارند. به این معنا که طبیعت گرایی در آنها نیست. در نقش های قدی که از دوره ساسانی داریم شاهد آن هستیم که بالاتنه و پایین تنه باهم همخوانی ندارند. این امر طبیعی است که در نقش برجسته ساسانی نویافته نیز بالاتنه و پایین تنه باهم تفاوت داشته باشد.