آیین چشمه باشی یکی از جشنهای چهارشنبه سوری است که در نیر اردبیل برگزار می شود

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، آیین چشمه باشی یکی از جشنهای چهارشنبه سوری است که در نیر اردبیل برگزار می شود.

در حالی که بسیاری از رسوم و آیین های نیاکان از یادها رفته اند و بسیاری هم در خطر فراموشی قرار گرفته اند، جشن چهارشنبه آخر سال همچنان در سراسر کشور به شیوه های مختلف اجرا می شود، هر چند بخش هایی از این آیین رو به فراموشی رفته است و دیگر انجام نمی شود. این اتفاق در خطه آذربایجان بیشتر ملموس شده است، برای مثال چند دهه قبل در آذربایجان به جای قاشق زنی، «قورشاق سالاماق» یا «شال ساللاماق» مرسوم بود که در گذر زمان تغییر شکل داده و به نوعی از یاد رفته است.

روح الله محمدی، معاون میراث فرهنگی اردبیل درباره مراسم «قورشاق سالاماق» گفت: «قورشاق سالاماق» به این شکل بود که جوانان و نوجوانان در شب چهارشنبه آخر سال و شب عید، شالی را از روزن بام های همسایه ها آویزان کرده و منتظر دریافت عیدی خود از صاحبخانه ها میشدند که به انتهای شال آنها بسته میشد. همچنین جوانی هم که به دختر همسایه دل بسته بود، سیب سرخی به انتهای شال بسته و آن را از روزنه خانه دلبند خویش آویزان میکرد و بعد صاحبخانه با چندین سوال به ماهیت شال انداز پی می برد و اگر مایل میشد، دخترش را به آن جوان بدهد، آن را به خانه دعوت میکرد. در غیر این صورت، سیب را برداشته و به جای آن شیرینی و نقل می بستند.

او ادامه داد: «چهارشنبه سوری» که یکی از جشن های بزرگ ایرانیان است، در منطقه آذربایجان با عنوان «چرشنبه آخشامی» یعنی شب چهارشنبه و «چرشنبه بایرامی» یعنی عید چهارشنبه برگزار می شود. پیش تر در منطقه آذربایجان، چهار روز منتهی به چهارشنبه آخر سال را با عنوان «سو چرشنبه سی»، «اود چرشنبه سی»، «یئل چرشنبه سی» و «تورپاق چرشنبه سی» که به ترتیب به معنای «چهارشنبه آب، آتش، باد و خاک» است و از اسامی چهار عنصر حیات الهام گرفته شده، جشن می گرفتند و در هر یک از آنها مراسم ویژه ای برگزار می کردند.

امروزه، در منطقه آذربایجان ایران آخرین چهارشنبه سال با عنوان «تورپاق چرشنبه سی» جشن گرفته می شود و مردم بر این باور هستند که در این روز، خاک نفس بهاری گرفته و رستنی ها شروع به رشد می کنند. این مراسم که در شب آخرین چهارشنبه هر سال (سه شنبه شب) برگزار می شود، در اصل نخستین جشن پیش از نوروز آذری هاست.

محمدی درباره یکی از جشنهای مهم چهارشنبه سوری در این استان که در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده، گفت: جشن «چهارشنبه سوری» در استان اردبیل نیز با آیین های خاص از زمانهای گذشته برگزار میشده و این جشن که در شهرستان «نیر» به عنوان آیین «چشمه باشی» شناخته می شود، ریشه ای بسیار کهن دارد، اما بطور گسترده و با حمایت سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل از سال 1390 در قالب جشنواره هر سال در حال برگزاری است.

او افزود: در واقع آیین «چشمه باشی» یا «چرشنبه سویو» یا «نووا اوستو» از چند دهه قبل به دلیل گسترش زندگی مدرن رنگ باخته بود اما از سال 1390 به همت چند خانواده در شهرستان نیر در راستای حفظ آداب و سنت های اصیل نیاکان خود در منطقه گردشگری «بولاغلار» (چشمه بولاغلار) در شهرستان نیر دوباره اجرایی شد و این آیین در 25 اردیبهشت 1401 نیز در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید. حال پس از گذشت چند سال، سالانه هزاران نفر از شهروندان نیر و سایر شهروندان شهرهای مجاور در صبح آخرین چهارشنبه سال به صورت گسترده در منطقه نمونه گردشگری «بولاغلار» حضور می یابند.

محمدی شیوه اجرای مراسم «چرشنبه سویو» یا «چشمه باشی» که در اردبیل بیشتر با عنوان«نووا اوستو»، یعنی «سر جویبار» شهرت دارد را این گونه شرح داد که در طی این مراسم ابتدا آتش روشن می شود و مردم با پریدن از روی آتش این شعر را می خوانند «آغریم، اوغروم توکولسون/ اودا دوشوب کول اولسون» (تمام بلا و گرفتاری هایم در آتش بسوزد و با سلامتی و تندرستی سال نو را آغاز کنم)، در ادامه جوانان دم بخت با پریدن از روی آتش آرزوی گشایش در بختشان را می کردند و این شعر را می خواندند «آتیل ماتیل چرشنبه / آینا کیمی (تکین) بختیم آچیل چر شنبه»

معاون میراث فرهنگی اردبیل ادامه داد: شرکت کنندگان در مراسم، سپس از روی آب رد می شوند و با آرزوی سلامتی به اعضای خانواده و یکدیگر، جای کهنگی های سال کهنه را با تازگی های سال جدید عوض می کنند. افرادی که در این مراسم شرکت می کنند، کوزه های آب قدیمی و جدیدی را با خود می آورند و بعد از گذشتن از روی آب، کوزه های قدیمی را در کنار آب می شکنند و کوزه های جدید را از آب چشمه پر کرده و به خانه برده و به نیت برکت و فراوانی در چهار گوشه خانه می ریزند و باقی آب را به نیت سلامتی و تندرستی یا می نوشند یا در سماورهای خود می ریزند.

او اضافه کرد: در ادامه این مراسم، مردم به نیت قطع شدن و جدا شدن از کهنگی ها و نو شدن، با قیچی کردن آب رودخانه، آب کهنه را از آب تازه سوا می کنند و با قیچی کردن سبزه ها، سبزی و تازگی جدید را آرزو می کنند و در آخر هم گرد و غبار سال کهنه را از جاروهای خود می زدایند و آن را به خانه های خود می برند.

محمدی به جنبه های فرهنگی و اجتماعی آیین «چشمه باشی» نیز اشاره کرد و گفت: این آیین به عنوان جشنی برای استقبال سال جدید هر ساله برگزار می شود و موجب تازه شدن دیدارها و زنده نگه داشتن آیین ها و رسم های اجدادمان می شود. برگزاری گسترده تر جشنواره «چشمه باشی» در شهرستان نیر به رونق اقتصادی و فرهنگی این شهرستان کمک خواهد کرد.