هنر سوزن دوزی در ترکمنستان پیشینه طولانی تری دارد یا در ایران؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای واصله، این پرسش مطرح می گردد که هنر سوزن دوزی در ترکمنستان پیشینه طولانی تری دارد یا در ایران؟

هنر سوزن دوزی یکی از رشته های صنایع دستی محسوب می شود که علی رغم پیشینه طولانی تا به امروز مورد توجه بوده است. سیاه دوزی یا سوزن دوزی هنری است که برای تزئین لباس های مردان، زنان، کودکان و همچنین پرده ها از آن استفاده می شود که سابقه آن به دوران «سکاها» بر میگردد. طوایف «سکاهای خویشاوند» اساسا بیابان گرد بودند ولی زندگی چوپانی آنان تا اندازه ای وابسته به وجود کشاورزی بود. این افراد که دسته ای از مردمان کوچ نشین ایرانی تبار بودند، استعدادی شگفت انگیز در ارزیابی و پذیرش بهترین جنبه های هنری زمان خویش، قطع نظر از اصل و منشأ آنها نشان دادند. صرف نظر از تاریخچه قدیمی این هنر، ظرافت و تنوع طرح هایش چنان پیش چشم خودنمایی می کند که بسیاری از بانوان امروزی بر روی لباسهای خود از این هنر بهره می برند.

اگرچه امروزه نقوش طرح های سوزن دوزی بیشتر در لباس های خانم ها دیده می شود اما هنوز هم اقوام ترک تبار از زن و مرد تا کودک با تفاوت هایی که سوزن دوزی هایشان دارد، از این هنر برای تزئین لباسهای خود استفاده می کنند. نکته ای که درباره هنر سوزن دوزی وجود دارد، این است که این هنر در میان اقوامی رایج است که در منطقه وسیعی از شمال شرق ایران تا ترکمنستان ساکن هستند. این موضوع سوالات مهمی را به میان می آورد: سوزن دوزی در کدام کشور سابقه طولانی تری دارد؟ آیا ثبت مشترک این هنر با ترکمنستان معنای آن را می دهد که ایران در دفاع از پرونده این هنر ضعیف عمل کرده است؟

سمانه شتردار، پژوهشگر رشته سوزن دوزی در استان گلستان است که عقیده دارد هنر سوزن دوزی در ایران سابقه طولانی تری نسبت به ترکمنستان دارد.

او درباره این موضوع میگوید: وقتی پیشینه سوزن دوزی را نگاه می کنید، می بینید که متعلق به 5 هزار سال قبل در ایران است. استان گلستان بخاطر توتستان هایی که چندین هزار سال پیش داشته، با نخ ابریشمی سوزن دوزی می کردند ولی در ترکمنستان روی پارچه های معمولی روشن سوزن دوزی می شود. دسترسی که در این استانها وجود دارد، نشان می دهد که پیشینه سوزن دوزی در ایران سابقه طولانی تری دارد ولی در ترکمنستان نیز روی پارچه های معمولی تر انجام میشده است.

این پژوهشگر که عقیده دارد مشترک ثبت شدن پرونده سوزن دوزی ترکمن با کشور ترکمنستان ابعاد مثبتی هم دارد، اظهار می کند: ساختاری که پوشش لباس اقوام ایران دارد، با این کشورها مشترک است؛ بنابراین من مخالف نیستم. اتفاقا موافق این موضوع هستم، چرا که وابستگی بین کشورها ایجاد می کند اما باز هم بهتر بود که به تنهایی به نام ایران ثبت میشد. از جهتی دیگر ایران در حال حاضر چند پرونده دیگر را نیز با کشورهای دیگر مشترکا به ثبت رسانده و این موضوع اتفاقا باعث می شود ارتباط بین دو کشور بهتر و بیشتر شود.

شتردار درباره کیفیت نخ هایی که از آن برای سوزن دوزی استفاده می شود، میگوید: الان سالهاست که از نخ اکریلیک یا همان پلاستیک شیمیایی در سوزن دوزی استفاده می شود که قابل شست و شو است. نخ ابریشم بخاطر جنسی که دارد، رنگ پذیر هست اما در برخورد با سطوح این رنگ را پس می دهد. مشکلاتی برای تأمین مواد اولیه برای سوزن دوزی وجود دارد برای مثال نخ ها خالص نیستند و نخ اکریلیک برای سوزن دوزی های ترکمن استفاده می کنند.

این هنرمند برای بقای طولانی تر سوزن دوزی ترکمن پیشنهاد می کند: برای شناخت بیشتر به نظرم لازم است که سوزن دوزی در میان مردم گسترش پیدا کند. برای مثال روی کیف یا کفش بگذارند یا روی فرش. برای اینکه هنر سوزن دوزی بهتر دیده شود، به نظرم حرکت به سمت طرح های مدرن کمی لازم است ولی اینکه طرح ها از اصالت خارج شوند، کاملا با آن مخالف هستم. اگر بخواهد نقش های اصیل کاملا فراموش شوند، به نظرم طرح ها از اصالت خارج می شوند.

او در ادامه در پاسخ به سوالی که مهمترین تهدید برای فراموش شدن سوزن دوزی چیست؟ می گوید: دور ریختن تولیدات. من خودم در بازیافت سوزن دوزی ها فعالم و باید بگویم دور ریختن بزرگترین دشمن طرح های سوزن دوزی است. به نظرم باید این تولیدات بازیافت شوند و به چرخه تولید بازگردند. باید یک حالتی باشد که طرح های سوزن دوزی نسل به نسل بچرخد و خود ترکمن ها درحال حاضر همین کار را انجام می دهند. دو سالی است که موضوع مد پایدار در دنیا پیچیده شده و به نظرم بازیافت در صنایع دستی خیلی خوب است. برای مثال ترکمن ها کت هایشان را بر روی لباسهای بلند می پوشند و شلوارهایی که زیر می پوشند، از مادر به دختر و نوه انتقال پیدا می کند، چون نخ ها مثل سابق نیست و کیفیت ندارند و همچنین دوخت ها نیز مثل سابق با حوصله نیست.

شتردار با اشاره به لزوم گردآوری لباس اقوام خاطرنشان می کند: میراث فرهنگی باید نظارت داشته باشد و توجه بیشتری به نگهداری و جمع آوری طرح های سوزن دوزی از خود نشان دهند. بالاخره هستند افرادی که می آیند و لباسهای سوزن دوزی شده را اهدا می کنند. به موزه امام رضا (ع) در مشهد که رفتم چیزی درباره لباس های بومی ندیدم ولی در تهران موزه هایی هستند که از لباس اقوام نگهداری می کنند.

این هنرمند در آخر اظهار می کند: ما دوخت هایی داریم که امروزه کاملا به فراموشی سپرده شده اند و خیلی کم دیده می شوند. توکیتن یک نوع دوخت است که اصلا به فراموشی سپرده شد. توکیتن چیزی است که بین درز دو تا لباس رو بسط می زنند و یک شاخه از سوزن دوزی ترکمن است اما دیگر با چرخ لباس را می دوزند. خیلی از بخشهای سوزن دوزی ترکمن به فراموشی سپرده شده چون حفظ نشده اند. اگر حفظ میشد، حتی خود من هم از ظاهر کار می توانستم بفهمم چگونه دوخته شده و آن را اجرا می کردم.