آشنایی کوتاه با موزه پارچه و لباس های سلطنتی نیاوران

کاخی در تهران قد علم کرده که در دل خود موزه ای را جای داده است. موزه پارچه و لباس های سلطنتی نیاوران، همان کاخی بوده که پارچه های اصیل و خاص ایرانی را در معرض دید علاقمندان قرار داده است. این گنجینه که در مجموعه کاخ نیاوران قرار دارد، نمایشگر هنرهای بی بدیل ایرانی بوده که در هیچ جایی مشابه اش را نمی توان یافت. با ما در این مقاله جذاب و خواندنی همراه باشید تا بدانید موزه پارچه و لباس های سلطنتی کجاست و با بخشهایش آشنا شوید.

معرفی

پیش از بازدید از پارچه و لباسهای موجود در این کاخ، فضای کاخ اختصاصی نیاوران شما را مجذوب خود می سازد. کاخ اختصاصی در سمت شمال مجموعه نیاوران واقع شده، وسعتی در حدود 350 متر مربع دارد و از هر حیث ویژگی های لازم برای نمایش این گنجینه را داراست. زمانیکه پای به کاخ اختصاصی می گذاریم و به تالار آبی وارد می شویم، نخستین جرقه ای که در ذهن ما می خورد، فضای آشنایی است که در فیلم های تاریخ معاصر مشاهده کرده ایم. این تالار در زمان سلسله پهلوی محل برگزاری میهمانی های متعددی بوده که از مهمترین آنها به حضور جیمی کارتر در شب سال نو میلادی در ایران اشاره می کنیم؛ شبی که آغاز سال 1987 میلادی بود و در آن شب، کارتر ایران را جزیره ثبات خواند.

اگرچه جای جای مجموعه کاخ نیاوران و به خصوص کاخ اختصاصی نیاوران زیبایی های چشم نوازی دارد، اما تالار آبی بدلیل ویژگی های منحصر بفردش به محل برپایی موزه پارچه و لباس سلطنتی تبدیل شده است. یکی از این ویژگی های خاص معماری این تالار، وجود آبنمایی در روبه روی تالار بوده که فضا را تلطیف و چشم نواز می کند. دومین شاخصه، رنگ آبی زیبایی بوده که دیواره های تالار را در برگرفته است. علاوه بر زیبایی های یاد شده، ارتفاع زیاد تالار نسبت به قسمتهای مشابه و همچنین، گچبری های خاص تالار آبی در کنار تزئینات خاص از جمله لوسترهای کریستالی و دو گوبلن بافت فرانسوی باعث شده تا تالار آبی خود یک مجموعه تمام عیار باشد.

این تالار خاص و بسیار مجلل را میتوان بهترین انتخاب برای موزه ای دانست که قصد دارد هنرهایی که در زمینه پارچه و لباس را به نمایش بگذارد. لذا، با تصمیم سازمان میراث فرهنگی این مکان به فضایی مبدل شد که گنجینه به جا مانده از پارچه های بی نظیر و لباسهای نفیس را در معرض دید عموم قرار دهد؛ تصمیمی که پیشتر نیز اتخاذ شده بود، اما بدلیل عدم وجود فضایی مناسب، به تأخیر افتاد تا اینکه سرانجام در اردیبهشت سال 1391 جامه عمل پوشید و رسما موزه شروع به فعالیت نمود. در موزه تلاش شده تا تمامی لباس و پارچه هایی که از نظر هنرهای اصیل ایرانی فاخر هستند را گرد آورند تا علاقمندان این حوزه بیش از پیش با هنرهای اصیل ایرانی آشنا شوند.

هنری ایرانی و اصیل به نام سرمه دوزی

در برخی از مناطق کشور و علل خصوص خطه سیستان و بلوچستان، هنری وجود دارد که به پارچه های نفیس زینتی دوچندان می بخشد. سرمه دوزی یکی از صنایع دستی خاص ایرانی بوده که علاقمندان خاص خود را دارد. این هنر زیبا که معمولا بر روی پارچه های محکمی چون ترمه صورت می گیرد، ملیله دوزی یا ترمه دوزی نیز نامیده می شود. در این فرآیند، فردی که سرمه دوزی می کند، انواع ملیله های فلزی را روی ترمه می دوزد. پیشینه هنر سرمه دوزی به 2500 تا 3000 سال پیش باز می گردد. در میان لباس و پارچه هایی که در موزه پارچه و لباس های سلطنتی نیاوران وجود دارند، میتوان چندین و چند لباس را رویت کرد که از هنر سرمه دوزی برخوردار هستند.

براساس مقاله موزه پارچه و لباس های سلطنتی کجاست باید بدانید که یکی از فاخرترین این آثار، سارافون مخمل ملکه بوده که با سرمه دوزی تزئین شده است. این سارافون که رنگی مشکی دارد، بیش از پیش سرمه دوزی شده و هنر اصیل ایرانی را ملموس تر می سازد.

هنر سوزن دوزی، هنر دست مردمان بلوچ ایرانی

در میان لباسهای سلطنتی و دیپلماتیکی که در موزه پارچه و لباس های سلطنتی نیاوران به نمایش درآمده، بیش از هر چیز، هنر سوزن دوزی نظرها را به خود جلب می سازد؛ سوزن دوزی هایی که نشات گرفته از رویاها و آرزوهای زنان خطه بلوچستان هستند؛ زنانی که آرزوهایشان را با رنگهایی چشم نواز و با طرحهایی خیره کننده بر روی پارچه های لطیف و ظریفی چون ابریشم نقش بسته اند. در این طراحی ها دوزنده با استفاده از پارچه هایی که ساده هستند و کمک گرفتن از نخهای رنگی، اقدام به دوخت طرحهای هندسی چشم نوازی کرده که با سوزن و قلاب بر روی پارچه حک می شوند و جلال و زیبایی بی مثالی به پارچه می بخشند.

علاوه بر طرح و اشکال هندسی خاصی که در این لباسها بکار رفته اند، ترکیب رنگی خاص هر کدام از نخهای بکار رفته در لباسها، هر بیننده ای را متحیر می کند؛ رنگهایی که نشاط، طراوت و شادی زندگی را در میان تار و پود لباس دوانده و سرشار از ذوق و سلیقه هستند. این هنر چشم نواز نه تنها تحسین ایرانیان را برانگیخته است، بلکه برای توریست هایی که پای به این موزه می گذارند هم جالب توجه است. تعداد قابل توجهی لباس وجود دارند که هنر سوزن دوزی بر روی آنها خود نمایی می کند. یکی از این لباس و پارچه ها، لباس بلند، ساده و رسمی زنانه ای بوده که بدلیل طراحی هندسی خاصی که در سوزن دوزی خود دارد و همچنین، رنگهای بی نظیرش تماشاگران موزه را مبهوت خود می سازد.

سبکهای مختلف

پیرهن دو تیکه، دیگر لباسی است که سوزن دوزی بر روی آن بکار رفته است. این لباس دو تیکه که از یک کت و یک لباس تشکیل شده، دارای اشکالی است که نمونه آنها به سختی یافت می شود. اگرچه هر دو قسمت این تن پوش دارای سوزن دوزی هست، اما قسمت زیرین لباس نسبت به کتی که بر روی آن قرار می گیرد، از حجم کاری کمتری برخوردار است. علاوه بر البسه یاد شده درون موزه پارچه و لباس، یک عبا و یک کت و دامن زمستانه و گرم نیز در موزه بوده که از تزئینات کاملا بومی و سنتی ایرانی بهره برده اند. اگرچه عبای یاد شده کاملا سبک و راحت به نظر می رسد، اما همانند کت و دامن زمستانی مذکور گرم بوده و متناسب با فصول سرد سال هست.

هنری پر زرق و برق منجوق دوزی و ملیله دوزی

از دیگر هنرهایی که به پارچه ها زیبایی و چشم نوازی می بخشند، منجوق دوزی و ملیله دوزی بوده که نمونه هایی از زیباترین طرح و دوختها را می توان در کاخ اختصاصی نیاوران یافت. از بی نظیرترین نمونه های منجوق و ملیله میتوان به پیراهن تافته ای اشاره کرد که در میانه موزه خودنمایی می کند. بر روی این پیراهن علاوه بر منجوق و ملیله، پولک دوزی هایی نیز بچشم می خورند. این تجمیع هنرهای فاخر سبب گشته تا پیراهن یاد شده خاص تر گردد. تمام این هنرها در قسمت سینه پیراهن بکار رفته و سایر قسمتهای آن ساده هستند. همین امر سبب شده تا پیراهن و هنرهای بکار رفته آن در نگاه بیننده بر جسته تر شوند.

براساس مقاله موزه پارچه و لباس های سلطنتی کجاست باید بدانید که علاوه بر پیراهن یاد شده، یک پیراهن تافته صورتی رنگ نیز در موزه پارچه و لباس وجود دارد که مزین به نگین و منجوق هست. این پیراهن دارای یک کت کوتاه بوده که بیشتر منجوق ها و ملیله ها بر روی آن کار شدند.

گلابتون دوزی، هنری خاص با سابقه ای هزاران ساله

در زمانیکه میان قسمتهای مختلف موزه پارچه و لباس های سلطنتی قدم می زنید، پیراهن ابریشمی بلندی ممکن است که شما را سر جایتان میخکوب کند. این پیراهن ابریشمی که از حریر اصل دوخته شده، با پولک تزئین شده و گلابتون دوزی های بی همتایی آن را زینت بخشیده اند. علاوه بر هنر گلابتون دوزی و پولک دوزی، حاشیه ای که از جنس مخمل است، پیراهن را شکیل تر نمود. علاوه بر پیراهن یاد شده، عبایی از جنس مخمل با حاشیه گلابتون دوزی شده، دیگر اثر خاص این موزه است. طرح گلابتون دوزی شده بر روی این عبا شبیه پرهای طاووس بوده و برای عبایی به بلندی عبای یاد شده که دنباله اش بر روی زمین کشیده می شد، بسیار چشم نواز هست.

سومین لباسی که میتوان در بین آثار موزه یافت که با گلابتون دوزی جلوه یافته، لباس فیروزه رنگ بندرعباسی بوده که خاص تر از سایر البسه یاد شده است. این لباس محلی شامل پیراهن و شلوار محلی بوده که با پولک، منجوق و گلابتون تزئین یافته است. این پیراهن و شلوار جز لباسهای خاص مجموعه هستند، چرا که در آنها نخهای طلا بکار رفته اند. نخهای گلابتون دوزی از طلای کشیده شده پدید می آیند که با شمایلی همانند ریسمان در تار و پودر البسه بکار می روند. اگرچه اکثر لباسهای گلابتون دوزی شده از نخهای مصنوعی هستند، اما در میان برخی لباسها، میتوان مواردی را پیدا کرد که مزین به نخ طلا هستند. البته، لازم به ذکر است که نخ گلابتون دوزی را از نخهای مصنوعی با روکشهای طلایی تهیه کرده و کشورهایی همانند پاکستان تولید کننده این الیاف مصنوعی هست.

البسه هایی از جنس ترمه

پارچه ترمه که در دوره قاجار به شدت متداول بود و مورد استفاده اشراف و بزرگان قرار می گرفت، از جمله پارچه های نفیس ایرانی بوده که در برخی البسه سلطنتی بکار گرفته شده است. یکی از این لباسها، پالتویی است که از این پارچه تهیه شد. سبک دوخت و طراحی این پالتو به خوبی نشان می دهد که برای مراسمهای رسمی و مناسبتهای دیپلماتیک طراحی گردیده است. جای جای پارچه، بته جقه های کوچک و بزرگی دیده شده که مختص این پارچه هستند.

زربفت

از جمله هنرهای سنتی کشورمان که در معرض فراموشی و انقراض بوده، هنر زری بافی یا زری دوزی است که در لباسهای سلطنتی به شدت متداول و رایج بود. این پارچه که تار و پودی از جنس طلا دارد، به شدت ظریف است و درخشش خاصی دارد. پارچه های قرمز رنگ می توانند زیبایی زری دوزی را دوچندان کنند. در موزه پارچه و لباس های سلطنتی نیز چندین پیراهن از حریر وجود داشته که با تزئینات زری دوزیشان بینندگان را شیفته خود می سازند.

هنر گلدوزی

در بین تمام تمدنهای کهن، هنر گلدوزی بعنوان زینتی برای پارچه ها و البسه شناخته می شود. شنل و پیراهن هایی که با تزئینات گلدوزی آراسته شده، در این موزه دیده می شوند. حاشیه تکه دوزی نیز از جمله دیگر البسه ای بوده که در این موزه پارچه و لباس های سلطنتی در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است. این هنر که بیان کننده زیبایی های طبیعت بوده، در پس زمینه رنگی تیره و سرد نمایی چشم نواز می یابد.

چاپ باتیک

در عرصه هنرهای مربوط به پارچه، چاپ باتیک نیز بچشم می خورد. این هنر که ابتدا در کشور چین پدیدار گشته و سپس به کشورهایی نظیر مصر، هند، ایران و روسیه منتقل شده، یکی از دهها روش آراستن پارچه ها و البسه است. در میان لباسهایی که در موزه پارچه و لباس های سلطنتی نیاوران موجود بوده، نمونه هایی از این هنر چشم نواز نیز یافت می شوند. یکی از این نمونه ها، لباسی است که پس زمینه ای مشکی رنگ دارد و چاپ هایی با طرح اسلیمی از رنگ قرمز بر روی آن حک شده که بسیار دلفریب هستند.

اهدایی از سراسر نقاط جهان

علاوه بر پارچه هایی که تولید داخل کشور هستند و حاصل دسترنج هنرمندانی چون مهتاب نوروزی، پارچه هایی نیز یافت می شوند که بعنوان هدیه به کشور ایران اهدا گردیده اند؛ پارچه هایی از کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی نظیر ژاپن، لبنان، هند، فرانسه، ایتالیا، روسیه که سبب تکمیل این موزه از هر لحاظ شده اند.

مجموعه کیف و کفش های نفیس

در این موزه علاوه بر البسه و پارچه های نفیس و قیمتی، کیف و کفشهای نفیس و ارزشمندی نیز بچشم می خورند؛ کیف های چرمی، ابریشمی و شمعی.

گوبلن هایی داخلی کاخ اختصاصی

همانطور که پیشتر در مقاله موزه پارچه و لباس های سلطنتی کجاست اشاره شد، در موزه پارچه و لباس سلطنتی و در تالار آبی گوبلن های عظیمی وجود داشته که هدیه ای هستند از کشورهای اروپایی. این تاپسترها ضمن زیبایی بخشیدن به نماهای داخلی، مانع از انتقال گرما و سرمای درون کاخ به بیرون شده و همچون عایقی در برابر سر و صدا نیز عمل می کردند. دو عدد از سه عدد گوبلن موجود در کاخ اختصاصی بر روی دیواره های تالار آبی نصب شده و هر سه روایتگر داستانی راجع به ملکه استر هستند.

اطلاعات تکمیلی

آدرس: میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، طبقه دوم کاخ اختصاصی نیاوران، تالار آبی

تلفن: 02122282012

ساعات بازدید: همه روزه بجز تعطیلات رسمی سوگواری از ساعت 9 صبح الی 17

قیمت بلیت: برای ایرانی ها 50000 ریال و برای غیر ایرانی ها 500000 ریال