جشن مهرگان و هنر ساختن و نواختن رباب از ورود به فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو باز ماندند

ایسنا/ براساس خبرهای واصله، جشن مهرگان و هنر ساختن و نواختن رباب از ورود به فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو باز ماندند.

در هفدهمین نشست کمیته بین الدول پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس 46 عنصر برای ثبت در فهرست معرفی میراث فرهنگی ناملموس بشریت نامزد شده که از ایران نیز شش پرونده مشترک یا چند ملیتی با عنوان «یلدا/ چله» (در همکاری با افغانستان)، «هنرساختن و نواختن عود» (مشترک با سوریه)، «هنر ساختن و نواختن رباب» (مشترک با تاجیکستان و ازبکستان)، «جشن مهرگان» (مشترک با تاجیکستان)، «سوزن دوزی ترکمن/ ترکمن دوزی» (مشترک با ترکمنستان) و «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» (مشترک با افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) پیشنهاد شده بود که از میان آنها چهار عنصر مهر تایید یونسکو را گرفتند.

«شب یلدا/ چله»، «هنر ساختن و نواختن ساز عود»، «سوزن دوزی ترکمن» (ترکمن دوزی) و «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» چهار پرونده مشارکتی ایران بودند که به فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو راه پیدا کردند، در حالیکه دو پرونده دیگر «جشن مهرگان» و «هنر ساختن و نواختن ساز رباب» از ورود به این فهرست ناکام ماندند و در هفدهمین نشست کمیته بین الدولی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس پذیرفته نشدند.

مصطفی پورعلی، مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی که در نشست مراکش حضور داشت، در گفت و گوی کوتاهی تایید کرد که این دو پرونده ریفر شده اند. در واقع، یونسکو وقتی پرونده ای را ریفر می کند یا برگشت (عودت) می دهد، این فرصت را به کشورها می دهد یکبار دیگر آن را اصلاح کنند تا در اجلاس بعدی دوباره مطرح شود.

پرونده «جشن مهرگان» که مشترک بین ایران و تاجیکستان تهیه شده، نخستین بار نیست که ریفر می شود؛ ایران پاییز سال 1399 در پانزدهمین نشست کمیته بین الدولی میراث فرهنگی ناملموس که به صورت مجازی برگزار شد، جشن مهرگان را مشترک با تاجیکستان برای ثبت به یونسکو معرفی کرده بود اما در آن دوره هم ریفر شد.

کارشناسان یونسکو درباره برگزاری این جشن در ایران ابهام هایی داشتند و معتقد بودند این جشن در تاجیکستان مفصل تر از ایران برگزار می شود. محمدحسن طالبیان که آن زمان معاون میراث فرهنگی بود، گفته بود: در پرونده جشن مهرگان درباره مشترکات عناصری که در جشن مهرگان توسط تاجیکستان انجام می شود، ایهام هایی وجود داشت که باعث شد ریفر شود و بعد از اصلاح برگردد. از نظر من به عنوان یک کارشناس، دفاعیه ای که فرستاده شده بود، میتوانست مورد قبول باشد اما فقط به دلیل حضور نداشتن کارشناسان ایرانی در اجلاس و اینکه بررسی پرونده ها با سرعت بیشتری انجام شود، به این روش جلو رفتند که باز هم معتقدم این روند کار را سخت تر و پیچیده تر می کند.

اگرچه ایران این پرونده را در سال 1400 اصلاح و یکبار دیگر به یونسکو فرستاد تا در هفدهمین کمیته پاسداری از میراث ناملموس دوباره به رأی گذاشته شود، اما این بار هم به پیشنهاد کارشناس یونسکو، پرونده مشترک ایران و تاجیکستان با عنوان «جشن مهرگان» ریفر شد.

جشن مهرگان در ایران با آنکه جز در معدود جوامع زرتشتیان در نقاط دیگر کشور برگزار نمی شود و تقریبا آئینی رو به فراموشی است اما در پرونده آن آمده که میزان تدام این عنصر ناملموس در ایران «خوب» است و به اقدامات پاسدارانه فوری نیاز ندارد.

ایران در پرونده جشن مهرگان که در وبسایت یونسکو به اشتراک گذاشته شده، اشاره کرده است که گستره جغرافیایی این عنصر در مناطق روستایی شمال ایران بویژه در استانهای گیلان، مازندران و گلستان و اجتماعات متعلق به زرتشتیان در استانهای تهران، یزد، فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، البرز و خوزستان است.

اما پرونده دیگر ایران که در این دوره از اجلاس یونسکو رَد شد، «هنر ساختن و نواختن رباب» بود که مشترک از سوی ایران، ازبکستان و تاجیکستان در هفدهمین نشست کمیته بین دولت ها برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس به بررسی گذاشته شد اما آن هم به پیشنهاد کارشناس یونسکو ریفر شد.

این پرونده حدود چهار سال پیش در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده است. ایران در سال 1397، طبق آنچه محمد حسن طالبیان، معاون پیشین میراث فرهنگی گفته است این پرونده ابتدا مشترک با افغانستان و پاکستان برای ثبت در فهرست جهانی میراث ناملموس به یونسکو پیشنهاد شده است اما بعد آن را مشترک با ازبکستان و تاجیکستان به یونسکو فرستاده اند. این پرونده سال 1399 به یونسکو فرستاده شد و در فهرست رزرو قرار گرفت تا نوبت بررسی آن در هفتدهمین کمیته پاسداری از میراث ناملموس یونسکو فرا رسید اما موفق نشد رأی مثبت یونسکو دریافت کند و از ورود به فهرست جهانی میراث ناملموس باز ماند.

در توضیحاتی که درباره این ساز در یونسکو منتشر شده، آمده است: رباب یکی از سازهای باستانی ایران است که خاستگاه آن خراسان بزرگ بوده و امروزه در سراسر ایران و قسمتهایی از کشورهای آسیای مرکزی غربی و جنوبی ساخته و نواخته می شود.

رباب یک ساز زهی زخمه ای دسته کوتاه با قدمت بیش از هزار سال است که در طول تاریخ در اندازه و شکل های مختلفی ساخته و نواخته شده و امروزه به صورت افقی و با مضراب نواخته می شود.

بدنه رباب از چوب درخت توت یا گردو ساخته می شود و شامل دو کاسه متصل و یک تکه توخالی و دارای سرپنجه منقاری است. دسته آن معمولا با تزئینی از صدف و استخوان شتر ساخته می شود. روی کاسه وسطی صفحه چوبی و روی کاسه انتهایی پوست آهو یا بز یا بره کشیده می شود و روی پوست، خرک نگهدارنده سیم ها قرار دارند.