انسان بالدار زیباترین نقش به جای مانده از هخامنشیان در پاسارگاد است

ایسنا/ براساس گزارشات منتشر گشته، انسان بالدار زیباترین نقش به جای مانده از هخامنشیان در پاسارگاد است.

این سنگ نگاره در ضلع شمال غربی کاخ دروازه در محوطه میراث جهانی پاسارگاد واقع شده است. نقش مرد، بزرگتر از اندازه طبیعی است، طوریکه از فرق سر تا کف پا حدود دو و نیم متر می شود و اگر تاجش را حساب کنیم به دو متر و 90 سانتیمتر هم خواهد رسید. نیم رخ این مرد به سمت چپ و به سمت مرکز تالار کاخ است.

نقش انسان بالدار به کتیبه ای سه زبانه در چهار سطر مزین بوده که نوشته آن این مضمون را داشت: «آدم کوروش خشایَثی یَه هخامنشی یَه»، یعنی «من کوروش [ام] شاه هخامنشی»

به عقیده باستان شناسان، عناصر تزئینی و هنری سنگ نگاره «انسان بالدار» بسیار زیبا، چشمگیر و معنادار است. بر بلندای نقش تاجی زیبا است که روی شاخ های بلند و تابدار یک قوچ حبشی قرار گرفت، درحالیکه دو مار کبرا پشت به هم کرده اند، هر یک گویی را به نماد خورشید بر سر دارند و تاج را در میان گرفته اند. سه دسته گل نی بخش اصلی تاج را که هر یک گوی خورشید را بر فراز دارند و با پر شتر مرغ احاطه شده اند، تشکیل داده اند.

انتهای این سه دسته گل را سه گوی بزرگ خورشید پوشانده است. بالها با ظرافت و زیبایی دو سوی مرد را در بر گرفته، درحالیکه دو بال به سوی آسمان و دو بال به سمت زمین گسترده شده است. اندام این مرد با ردایی بلند و حاشیه دار پوشانده شده که مزین به گلهای "روزت" است. دستها یکی به سوی جلو و دیگری در امتداد بال به سوی بالا قرار گرفته اند، درحالیکه پاها عریان هستند. دستها حالتی از درود و سلام یا نیایش را تداعی می کند.

این نقش برجسته از هنر و فرهنگ های ملل مختلف آن روزگار الهام گرفته است؛ از جمله تاج که پیشینه ای مصری دارد، لباس بلند مرد که عیلامی است و بالها که ریشه در فرهنگ و هنر آشور دارد. بکارگیری هنر ملل مختلف در این سنگ نگاره برگرفته از اندیشه های انسانی کوروش است. در واقع هر قسمت نقش برجسته بیان کننده حضور نماینده ای از ملت های گوناگون بوده است. ظاهرا قصد بر این بوده که با نقش انسان بالدار نوعی از اتحاد و همدلی میان مردمان سرزمین های مختلف با اندیشه برابری انسانها با هر رنگ، نژاد و زبانی نشان داده شود.

گریشمن، باستان شناس فرانسوی بالهای این نقش را نمادی از تسلط کوروش بر چهار جهت (شرق، غرب، شمال و جنوب) دانسته است. نقش انسان بالدار را یک مفسر هندی به نام «مولانا ابوالکلام آزاد» و همچنین «علامه طباطبایی» با شخصیت ذوالقرنین (صاحب دو شاخ) که در قرآن مجید از او به عنوان شاهی جهانگیر و دادگر و نظرکرده یاد شده، یکی دانسته و بیان می کنند که «ذوالقرنین» یاد شده در قرآن، همان کوروش بزرگ است.

طرحی از انسان بالدار برای نخستین بار در بازدید «جمیز موریه» و «سر ویلیام اوزلی» (دیپلمات و شرق شناس) در سال 1811 میلادی ثبت شد، قبل از اینکه توسط «سر رابرت کارپرتر» (جهانگرد و دیپلمات انگلیسی) در سال 1818 میلادی و دوباره به وسلیه «شارل تکسیه» و «پاسکال کست» (از معماران فرانسوی) در حدود سال 1840 میلادی به دقت طراحی و نقاشی شود.

براساس آن طراحی ها و نقاشی های بجا مانده مشخص شد که بالای نقش برجسته تا سال 1243 خورشیدی، کتیبه ای میخی و سه زبانه وجود داشته است، با این مضمون «من کوروش شاه هخامنشی ام» ولی این سنگ نبشته پیش از سال 1256 خورشیدی از بالای نقش برجسته برداشته شد. آخرین بازدید کننده و جهانگرد قدیمی که نوشته خط میخی را در جای اصلی آن بر بالای نقش برجسته دید نیز «جان اشتر» بود.

سال 1397 پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و تخت جمشید خبر داد که بخشی از کتیبه هخامنشی انسان بالدار که بیشتر از 140 سال قبل گمشده بود، در این محوطه پیدا شده است. مدیر پایگاه این میراث جهانی گفته بود: در حال بررسی محوطه کاخ های مجموعه پاسارگاد بودیم که ناگهان به این سنگ نبشته برخوردیم. این سنگ نبشته در دوره ای به سرقت رفته و در جریان آن آسیب دیده است.

به گفته حمید فدایی، مدیر پایگاه این میراث جهانی با این کشف نقش برجسته انسان بالدار کامل شد و این امید می رفت با خوانده شدن کتیبه انسان بالدار، ابعاد تازه ای از نقش منسوب به بنیان گذاری دودمان هخامنشی روشن شود.

او همچنین گفته است: برخی از کارشناسان بر این باورند که این سنگ نبشته که در تصاویر دیده می شود متعلق به انسان بالدار نیست، اما با پیدا شدن این تکه سنگ که ابعادش به 70 تا 80 سانتیمتر می رسد و سطحی صاف دارد، میتوان از اینکه چنین سنگ نبشته ای بالای سر تندیس انسان بالدار وجود داشته، مطمئن شد.

انسان بالدار تنها نقش برجسته تقریبا کامل و سالم در محوطه جهانی پاسارگاد است که در سالهای اخیر مرمت شد و با وجود اینکه برخی کارشناسان میراث فرهنگی معتقد بودند باید به موزه برود، در جای خود و در محوطه باز پاسارگاد نگه داشته شد. درباره کتیبه این سنگ نگاره نیز هنوز جزئیات بیشتری مشخص نشده است.