آشنایی با دومین بنای خشتی ایران، ارگ گوگد گلپایگان

ارگ گوگد گلپایگان در خیابان آیت الله گلپایگانی، کوچه قلعه در شهر گلپایگان در استان اصفهان وجود دارد. قدمت ارگ تاریخی گوگد به حدود 4 قرن پیش بر می گردد. معماری این ارگ تاریخی به صورت مربعی شکل و به وسعت 6 هزار و چهار صد مترمربع ساخته شده است. این ارگ به عنوان دومین بنای خشت و گلی بزرگ کشور ایران شناخته می شود که در سال 1378 اداره میراث فرهنگی آن را باز سازی کرد. ارگ گوگد گلپایگان در زمان قدیم در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته بود. همچنین در زمان صلح ارگ گوگد به دلیل موقعیت مکانی خاص خود نسبت به کاروانسراهای پیرامون خود به عنوان کاروانسرا از آن استفاده می شده و حاکمان ، افراد بزرگ و سرشناس آن دوران و تجار بزرگ و والی های ایالت های دیگر ایران، حتی گفته می شود که آقا محمد خان قاجار نیز در زمان هایی که می خواست به جایی حمله کند، از این مکان به عنوان استراحتگاه خود و نیروهایش استفاده می کرده است.

معماری ارگ گوگد

معماری بنای خشتی گوگد از نوع معماری کاروانسرایی می باشد و به این صورت است که دارای طبقات بالا و پایین بوده و فضای باز در وسط و زیر بنا در اطراف می باشد. افراد در آن بر اساس سلسله مراتب ساکن بوده اند؛ یعنی بازرگانان و افراد والا رتبه در طبقات بالا و استر و استربانان در طبقه ی پایین سکونت داده می شدند که نشان دهنده نظم طبقاتی در اجتماع آن دوران می باشد. وجود دو در کوب بر روی درب ورودی نیز جالب توجه است که درب کوچک را زن کوب و درب بزرگ را مرد کوب می نامیدند و قمست زن کوب برخلاف دیگر نواحی ایران در سمت راست در ورودی قرار داشت. نصف بنای ارگ بر اساس متن سندی که قدمتی حدود 130 ساله دارد، مهریه همسر فردی به نام علیخان بوده و پس از آن ارگ علیخانی نامیده می شد. ارگ تاریخی گوگد گلپایگان دارای 4 برج به ارتفاع 12 متر با دیوار هایی به رنگ سرخ می باشد. امروزه ارگ تاریخی گوگد در دو طبقه ی خود دارای حدود 20 سوییت و اتاق زیبا می باشد و همچنین تالار پذیرایی و چایخانه سنتی و رستوران از دیگر امکانات آن می باشد. مطمئنا این ارگ یکی از جاذبه های گردشگری بی نظیر در گلپایگان می باشد که بازدید کنندگان از گلپایگان می توانند از آن بازدید کرده و به استراحت در آن بپردازند.

استفاده از گوگد به عنوان دژ نظامی

دیواره مرتفع این ارگ دارای سوراخ هایی بود که در واقع داخل آن کبوترهایی را قرار می دادند و این کبوترها به محض این که مهاجمین با قلاب یا نردبان می خواستند از این دیوار ها بالا بیایند، مانند یک سیستم امنیتی هشدار دهنده عمل می کردند. این ارگ در قسمت جنوبی شرقی خود در برگیرنده چاه آب بود تا در زمان محاصره، اهالی آن به آب آشامیدنی دسترسی داشته باشند.

استفاده های ارگ گوگد

بارها از گوگد به عنوان دژ نظامی در زمان حمله اشرار و جنگ استفاده می شده و قسمتی به نام شاه نشین بر روی درب ورودی شمالی این ارگ وجود داشت که امروزه به عنوان سوییتی زیبا موره بهره برداری قرار می گیرد و زمانی که در دوران جنگ و حمله به این ارگ درب این بنا توسط دشمنان به آتش کشیده می شد، محافظین این ارگ تاریخی، آب حوض را تخلیه می کردند و از این طریق آتش خاموش می شد. ناگفته نماند که این ارگ تاریخی شهر گلپایگان استان اصفهان در فهرست آثار ملی ایران به شماره ثبت 2574 به ثبت رسیده است.