کشف شهر تاریخی اوجان و پایتخت تابستانی ایلخانان

ایرنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر شده، کشف شهر تاریخی اوجان و پایتخت تابستانی ایلخانان صورت گرفت.

گروه پژوهشی باستان شناسی دانشگاه تهران به سرپرستی دکتر رحیم ولایتی، عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی موفق شد پس از 10 سال بررسی و کاوش میدانی، شهر تاریخی اوجان را شناسایی و بخشی از ارگ حکومتی آن را از دل خاک بیرون بکشد.

اوجان یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی در دوره سلجوقیان و ایلخانان مغول بوده که در حیات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن مقطع نقش بسیار مهمی را ایفا کرده است، بطوریکه غازان خان پادشاه مشهور و فرهنگ دوست مغول در دوره ایلخانی در این شهر ساخت و سازهایی انجام داده و آن را «دارالاسلام» نامید.

شهر تاریخی اوجان کاملا مدفون در خاک است که با تلاش ها و پژوهش های انجام شده از سوی هیأت باستان شناسی دانشگاه تهران، بخشی از شهر از جمله قلعه حکومتی کاوش و از دل خاک بیرون آورده شده و اکنون حفاظت از آن برعهده اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی است.

سرپرست این تیم باستان شناسی درباره این کشف تاریخی گفت: با توجه به اسناد و شواهد تاریخی که درباره این شهر و قلعه حکومتی ایلخانان وجود داشت، کار مطالعاتی و بررسی منطقه را از سال 1385 آغاز کردیم و تیم تحقیقاتی ما تا سال 1395 مشغول مطالعه و بررسی منطقه بودند و توانستند در چند مرحله کاوش یافته های ارزشمندی را بدست آوردند.

ولایتی پیرامون کشف شهر تاریخی اوجان و پایتخت تابستانی ایلخانان افزود: در این بررسی و کاوش حدود 95 هکتار از محوطه شهر تاریخی اوجان از سال 1385 تا 1401 مورد بررسی و کاوش میدانی گروه پژوهشی دانشگاه تهران قرار گرفت.

وی درباره چگونگی کشف شهر تاریخی اوجان توسط هیأت باستان شناسی دانشگاه تهران اظهار داشت: اولین پژوهش دانشگاه تهران در سال 1385 با انجام فصل اول بررسی روشمند باستان شناسی دو دهستان شرقی منطقه عمومی اوجان (شهرستان بستان آباد امروز) آغاز شد.

عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران با بیان اینکه این کشف تاریخی با بررسی بیش از 700 محوطه تاریخی منطقه صورت گرفته، گفت: در چهار فصل بررسی حدود 700 محوطه تاریخی با استفاده از مستندات مهم و توصیف های ارائه شده از شهر اوجان در متون تاریخی و جغرافیایی بخصوص تصویری که نصوح مطراقچی نقاش سلطان سلیمان عثمانی از این شهر ارائه کرده است، محل دقیق شهر تاریخی اوجان توسط هیأت باستان شناسی دانشگاه تهران در بررسی باستان شناسی منطقه اوجان در سال 1392 مورد شناسایی و مکان یابی قرار گرفت.

ولایتی با یادآوری اینکه کار مطالعاتی و بررسی منطقه به مدت 10 سال طول کشیده، خاطرنشان کرد: در این 10 سال دهستان ها و مناطق مختلفی مورد بررسی و کاوش قرار گرفتند تا اینکه پس از بررسی دقیق و روشمند و مکان یابی توسط هیأت باستان شناسی دانشگاه تهران در سال 1395، شناسایی و تعیین عرصه و حریم شهر تاریخی اوجان با کاوش گمانه هایی در محدوده شهر که با آشکار شدن لایه های فرهنگی و معماری و بستر شهر موقعیت گمانه بعدی را روشن میکرد ادامه پیدا کرد و هیأت باستان شناسی در تابستان 1395 با دریافت مجوز از میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی و پژوهشگاه وزارت میراث فرهنگی با حفر 42 گمانه عرصه و حریم شهر را در غرب جاده آسفالته روستاهای دهستان اوجان غربی معین کرد.

وی به کشف برخی اشیا در این محوطه (شامل ظرف شکسته فقاع ایلخانی با تزئینات سنگ فیروزه) اشاره کرد و اظهار داشت: این کاوش به لحاظ معماری بسیار مهم است، هر چند سفالینه ها و اشیایی نیز در این منطقه کشف شده اند اما آنچه که این کاوش را با اهمیت می کند ارزش معماری و آثار معماری این شهر و قلعه حکومتی ایلخانان است.

وی افزود: علاوه بر شناسایی 4 قبرستان اسلامی از دوره سلجوقیان و ایلخانان و معاصر در محدوده عرصه شهر، شناسایی ارگ و قلعه حکومتی شهر به عنوان بزرگترین بنای باقیمانده از زمان تأسیس شهر که در دوره ایلخانان مرمت و بازسازی شده، دارای اهمیت است. همچنین شواهدی از دو برج آرامگاهی از دوره سلجوقی و ایلخانی و محل دستکندی در جبهه غربی شهر بدست آمده که احتمالا کارکرد غار معبد بودایی دوره ایلخانی داشته است.

سرپرست هیأت باستان شناسی دانشگاه تهران با تشریح وضعیت و معماری بنای کشف شده، گفت: در این دوره از کاوش ها یک مجموعه معماری متشکل از برج مدور و دیوارهای بیرونی بنایی بزرگ قلعه یا ارگ حکومتی نمایان شد.

ولایتی با توضیح اقدامات انجام شده در سال 1401 گفت: تصور ما از فضای داخلی قلعه این بود که براساس نمای بیرونی انتظار داشتیم که فضای داخلی قلعه حکومتی متشکل از چند اتاق با دیوار سنگی با ملاط گچ باشد ولی بعد از شروع کاوش و آواربرداری و پیدا شدن ستون ها با پایه مربع، مشخص شد فضای داخلی قلعه از یک تالار ستون دار بزرگ تشکیل شده است.

وی یادآور شد: براساس منابع مکتوب در دوره سلجوقیان و ایلخانان، ورودی قلعه در جبهه شرقی بوده است اما پس از کاوش این بخش در عمق 30 سانتیمتری بخش بزرگی از ستون دروازه با گچ بری و مقرنس کاری بیرون آمد که پس از ادامه کاوش مشخص شد که در دوره صفویه ورودی شرقی قلعه پس از یک زلزله شدید و تخریب گسترده قلعه با یک دیوار سنگی به سبک صفوی بسته شده و در مقابل از جبهه غربی ورودی دیگری به سبک معماری صفوی باز شده است.

دکتر ده پهلوان، رئیس مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران نیز از تغییر رویکرد این مؤسسه در کاوش های آموزشی باستان شناسی خبر داد.

وی به یافته های اخیر باستان شناسان دانشگاه تهران در منطقه اوجان اشاره کرد و گفت: تا سال قبل بیشتر فعالیت های آموزشی و پژوهشی مؤسسه باستان شناسی متمرکز در دشت قزوین بود اما از امسال گروه باستان شناسی تغییر رویکردی را با هدف تربیت و آموزش دانشجویان در شرایط جغرافیایی مختلف و پروژه های میدانی متنوع باستان شناسی داشته است.

رئیس مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران تصریح کرد: تمام تلاش ما در مؤسسه این است که آموزش دانشجویان باستان شناسی در سطح دانشگاه تهران باشد و دانشجویانی را تربیت کنیم که از توانایی های لازم برای همکاری با هیأت های باستان شناسی بین المللی و داخلی برخوردار باشند.

ده پهلوان به برگزاری کارگاه های آموزشی در حین پروژه میدانی از قبیل روش بررسی و کاوش میدانی، مستندنگاری، ثبت و ضبط دقیق یافته های باستان شناسی، آشنایی با دوربین های نقشه برداری، شناخت بقایای جانوری، انسانی و گیاهی اشاره کرد.

ده پهلوان با تاکید بر رویکرد فعالیت های مؤسسه باستان شناسی در همه نقاط ایران به یافته های اخیر پژوهشگران دانشگاه تهران در منطقه اوجان اشاره کرد و افزود: استان آذربایجان شرقی و منطقه بستان آباد از حیث میراث فرهنگی یک منطقه بسیار غنی است و اگر مؤسسه باستان شناسی بتواند بر فعالیت در این منطقه تمرکز داشته باشد دستاوردهای پژوهشی بسیاری خواهد داشت و ضمن اینکه دانشگاه تهران می تواند از پایگاه ملی باستان شناسی شهر اوجان برای انجام فعالیت های پژوهشی و تربیت دانشجویان باستان شناسی بهره مند شود.