هنر قلم زنی | آشنایی باهنر تزئین رو فلز

ایرانیان همواره در هنر حرف اول را میزنند هر جا حرف ازهنر و هنرمندی باشد استادکاران ایرانی با ذوق و سلیقه ناب خود آثار با ارزشی را خلق کرده اند. صنایع در ایران قدمتی طولانی دارد یکی از این صنایع دستی هنری و مخصوصا ایرانیان است قلم زنی می باشد . نقش و نگار های زیبایی را که بر روی اشیایی فلزی می بینیم مخصوصا اشیایی که از طلا ، نقره ، مس و برنج ساخته شده اند در واقع هنر قلم زنی و هنر تزیین فلزات استادان این سبک را به تصویر می کشند . در واقع استاد کار با یک چکش و قلم با تمام وجود نقش و نگار های زیبایی را بر روی این فلزات سخت و زمخت ایجاد می کند و به کالبد آن جسم فلزی روح می دمد.هنر قلم زنی و هنر تزیین فلزات بر روی ظروف مسی که ارزش نمایشی داشته اند بیشتر دیده می شود و این قرن اخیر اگر به ظروف فلزی که برای مصارف روزانه استفاده می شده است نگاهی بیاندازیم بیشترشان از مس ساخته شده اند .ما می خواهیم که در این مطلب به بررسی این هنر با ارزش و برجسته بپردازیم و شما دوستان و همراهان مجله ی همگردی را با جزئیات کار بیشتر آشنا کنیم. پس تا پایان با ما همراه باشید.

آشنایی با انواع سبک های قلم زنی

سبک های قلم زنی شامل برجسته کاری ، نیمه برجسته کاری ، ریزه قلم زنی ، حکاکی ، مشبک کاری می باشد که در زیر به توضیحی مختصر در مورد هر کدام از این سبک ها خواهیم پرداخت.

1. برجسته کاری و هنر تزیین فلزات

روش برجسته کاری با کاربن کردن روی کار برروی پشت کار قیر شده انجام می گیرد. به گونه ای که برای تثبیت طرح از قلم نیم بر استفاده می شود و زمانی قیر را از پشت کار خارج می نمایند که طرح کاملا بر روی کار تثبیت شده باشد. و بعد از قیر اندود کردن سطح پردازش شده برای برجسته سازی سطح کار از قلم های متنوعی مانند کف رو ، قوشه ، کف تخت و... اسن کار را انجام می دهند.به عبارتی بهتر راهنمای کار قلم زنی خطوط نیم بر شده ی پشت کار می باشد و وقتی که برجسته کاری بر روی سطح کار تمام شد با برگرداندن قیر به سمت اولیه ظرف زمینه کردن کار و مرحله روسازی را انجام می دهند.

2. نیمه برجسته کاری

در روش نیمه برجسته کاری برای نمایان کردن سطح پردازش شده به جای پشت سطح کار در نیمه برجسته کاری طرف مقابل سطح کار را با استفاده از قلم های معمولی به اندازه ای لازم پایین می برند.

3. حکاکی

در روش حکاکی بر روی ظرف فلزی از یک قلم استفاده می شود و گوشت فلز را با استفاده از یک قلم تیز می کنند و تزئینات مورد نظر بر سطح کار را پدید می آورند

4. ریزه قلم زنی

در روش ریزه قلم زنی بیشتر طرح هایی که به کار برده می شود طرح های مرغ و گل اسلیمی می باشد که کار را بر سطح قیر شده طراحی می کنند و سپس طرح مورد نظر را نیم بر ، روسازی و زمینه می کنند که در این روش از برجستگی خبری نیست.

5.مشبک کاری

مشبک کاری که بیشتر در زمان های قدیم و برای ایجاد کردن محل هایی که قرار بود آب از ان عبور کند یا ایجاد چراغ های فانوسی با جدا کردن زمینه از سطح فلز انجام می شد استفاده می شده است این در حالی است که در برجسته کاری زمینه را می خواباندند یا در ریزه قلم زنی، زمینه می زدند.

سابقه تاریخی قلم زنی در ایران

قلم زنی درایران قدمت طولانی دارد و به زمان سی ها و سیکاها . باز می گردد که دارای نژاد آرایی بودند یکی از برجسته ترین آثاری که این هنر اصیل و ناب بر روی آن اجرا شده جام طلای حسنلو است که قدمت ان به هزاره ی اول باز می گردد و نقوشی که بر روی آن برجسته شده است خدایان سوار بر ارابه را نشان می دهد همچنین از دیگر آثار این دوران می توان به جام های طلای مارلیک اشاره کرد که قلم زنی های انجام شده بر روی آن ها بسیار استادانه و هنرمندانه می باشد.در آثار کشف شده از زمان ماد ها در سده های هفتم قبل از میلاد می توانیم هنر قلم زنی و هنر تزیین فلزات بر روی این اشیا را ببینیم . همچنین بیشترین تاثیر هنر قلم زنی و هنر تزیین فلزات از زمان حگومت هخامنشیان آغاز گردید اوج هنر فلز کاری در ایران را در این دوران شاهد هستیم اما متاسفانه با آتش زدن تخت جمشید توسط اسکندر و ذوب کردن و تبدیل کردن این اشیای با ارزش بسیاری از این آثاری که قلم زنی بر روی ان انجام شده بود به کلی از بین رفتند.

بعد ها در زمان ساسانیان این هنر از هنر یونان و روم به دلیل ارتباطات تجاری که میان ایران و یونان و روم برقرار می شد تاثیر پذیرفت و از آثار مشهور آن دوران می توان به سینی هایی اشاره کرد که در ان ها تصاویر شکار و مراسمی مثل هدیه دادن پادشاهان را قلم زده بودند.بعد ها در دوره اسلامی با تاثیر پذیری هنرمندان از مذهب و اسلام نقوش و طرح هایی را که بر روی اشیای فلزی برجای مانده است از طرح های بومی ، اساطیری به آیات و احادیث با خط کوفی مبدل شده اند.سلجوقیان به هنر اهمیت می دادند لذا هنر قلم زنی نیز در این زمان رشد قابل توجهی کرد . ترصیع فلزات به شکل مفتول طلا و مس و نقره ، ایجاد نقوش گیس بافت ، ترصیع ظروف مفرغی با مفتول مس در زمان سلجوقیان رواج پیدا کرد. استفاده از خط کوفی در قلم زنی و خوشنویسی خطوط از عمده خصوصیات ظروف به جای مانده از دوران سلجوقیان می باشد و همچنین مشبک کاری بر روی فلز از کارهای زیبا و بی نظیری بود که در زمان سلجوقیان انجام گرفته است.در زمان تیموریان و مغول ترصیع در ظروف رونق و گسترش بیشتری یافت و در قلم زنی از هنر خوشنویسی نیز کمک گرفته شد که در آثار مکشوفه این دوران به وضوح دیده می شود. یکی از شهر هایی که در زمان تیموریان سر امد هنر قلم زنی شد شهر هرات بود که جزئی از کشور بزرگ و پهناور ایران به حساب می آمد.

در زمان صفویان نقره کوبی روی فلزات به نهایت رشد خود رسید . استفاده ازطرح های اسلیمی و استفاده از خط ثلث و نستعلیق در کار های قلم زنی در این دوران رواج یافت در دوران صفویان قلم زنی بر روی کاسه ها و تنگ ها مرسوم گشت که در آثار کشف شده از ان دوران به خوبی دیده بود.این بود مختصری از تاریخچه پیدایش و گسترش هنرقلم زنی در ایران که به تشریح آن پرداختیم.از شهر های مهم ایران در زمینه هنر قلم زنی شهر اصفهان می باشد شهری که بیشترین تعداد کارگاه های صنایع دستی در زمینه قلم زنی برنج و مس را دارد و افراد زیاد در این زمینه در حال فعالیت می باشند.هنر فلز کاری در ایران دامنه ای گسترده و پر کاربرد دارد بر روی وسایلی مانند آباژور های پر نقش و نگار ، فانوس ، گلدان و پوشش بطری ، بخوردان و غیره می توان هنر مشبک کاری را دید که به زیبایی اجرا شده اند. و مودا اولیه آن ها برنج و مس و آلیاژ های این دو فلز می باشد.هنرمندان و صنعت گران قلم زن از دو دسته ابزار آلات ، استفاده می کنند، یکی ابزار آلاتی چون ، فرچه ، دستگاه خم کاری ، چکش و سندان ، کوره برقی که برای ساختن محصولات از ان استفاده می شود و دیگری ابزاری که برای قلم زنی به کار می برند و شامل پرگار ، دستگاه قیر آب کنی ، چکش ، انواع قلم آهنی و ... می باشد.