قبرستان بقیع میراث بشری است

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارش های منتشر شده، قبرستان بقیع میراث بشری است.

آئین رونمایی از کتاب «بهشت بقیع»؛ بازنمایی قبرستان مقدس بقیع بر پایه منابع و مدارک تاریخی و هنری با حضور احمد مسجد جامعی (قائم مقام مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی)، حسن طارمی راد (معاون علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی و احمد خامه یار، مولف کتاب در تالار فرهنگ مرکز همایش های بین المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.

احمد مسجد جامعی؛ قائم مقام دایرةالمعارف بزرگ اسلامی با بیان اینکه اگر ماجرای بقیع را با همین نگاه فعلی عربستان نگاه کنیم، احتمالا چنین اتفاقی نمی افتاد؛ ضمن تعریف خاطره بازدید از موزه ریاض عنوان کرد: حدود 20 سال پیش در جریان یک سفر رسمی به ریاض، به پیشنهاد طرف عربستانی بازدیدی از موزه ریاض داشتیم. البته موزه خیلی فقیر بود اما از گزارش هایی که وزیر فرهنگ عربستان از موافقت نامه هایی که با کشورهایی مثل انگلیس و فرانسه و... برای مطالعات در زمینه تاریخ و میراث کشورشان میداد، متوجه شدم که مبنای هویت یابی عربی خود را به نوعی توجه به میراث تاریخی قرار دادند.

او با اشاره به اینکه تنها یک کتیبه تاریخی اطلاعات فراوانی برای شناخت یک دوره تاریخی دارد، عنوان کرد: الان ما متهم هستیم به اینکه چرا از اسلام با این همه طول و عرض و کتاب و کتابت، اسناد و مدارک عمدتا از قرن دوم به بعد است و از قرن اول کمتر سند و اثری داریم. علت این است که متاسفانه این آثار را حفظ نکرده اند.

مسجد جامعی پیرامون اینکه قبرستان بقیع میراث بشری است، اضافه کرد: بقیع اولین جایی است که به گورستان مسلمانان در مدینه تبدیل شده است و سالها و قرن ها قدمت دارد. الان این وضعیت کم و بیش در همه کشورهای منطقه وجود دارد؛ البته آنها بیشتر دنبال اسناد و مدارکی هستند که اثبات کنند خلیج فارس نام کهنی نداشته است و به نوعی دنبال هویت سازی در تقابل با ایران هستند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه روایت نویسنده در کتاب «بهشت بقیع» یک روایت کاملا ایرانی است، اضافه کرد: نویسنده با تلاش به قاعده و عالمانه نشان داده نمونه مزارات سلوجوقیه که در بقیع وجود دارد، در قزوین و قم و... است و با عکس هایی آن را توجیه کرده است. همچنین نقل های مختلف و آثار را از موزه ها و ... جمع آوری ارزشمندی کرده است؛ اما جنبه شیعی بقیه در آن غلبه پیدا کرده است که به دلیل احترامی که ما به ائمه شیعه داریم، قابل درک و طبیعی است.

او با تاکید بر اینکه رویکرد اسلامی نسبت به بقیع و تخریب این مجموعه نیاز به تقویت بیشتری دارد؛ تصریح کرد: ما باید به عناصری که همه مسلمانان برای استمرار فضای بقیع در آن مشارکت داشتند، توجه بیشتری داشته باشیم. در واقع مسئله بقیع را شیعی نکنیم، بلکه رویکرد به بقیع را اسلامی کنیم؛ حتی مسئله را از نگاه اسلامی هم فراتر ببریم و تبدیل به میراث بشری کنیم؛ زیرا این امر در جامعه بین المللی هم پذیرفته است.

قائم مقام دایرةالمعارف بزرگ اسلامی با بیان اینکه میراث بشری ممکن است میراث دینی و شیعی هم باشد، افزود: رویکردی که ما امروز می توانیم درباره بقیع داشته باشیم، مسئله میراث بشری و مطالباتی است که باید در این زمینه صورت بگیرد. نباید مسئله بقیع را مطلق در حوزه عربستان ببینیم.

مسجد جامعی ضمن اشاره به اینکه جمع آوری اطلاعات کتاب «بهشت بقیع» برای جهان اسلام بسیار مفید است، تصریح کرد: ما نیاز به نوعی از نظریه پردازی برای مشارکت دیگران داریم. یعنی این قدم اول خیلی شروع خوبی است، زیرا هیچ نظریه پردازی منهای ادبیات پیشین میسر نیست، اما ادبیات امروز جهان، منطقه و جامعه اسلامی را هم باید شناخت. در همین عربستان امروز ظرفیت های خوبی است که ما به یک نظریه جامع برسیم که ظرفیت دفاع جهانی را داشته باشد.

وی با اشاره به اعلام عزای عمومی در زمان تخریب قبرستان بقیع در ایران و عزاداری مردم در خیابان ها اضافه کرد: همان زمان سیاسیونهم و اطلاعیه ها و بیانیه هایی صادر کردند که بسیار با موازین و زبان بین المللی سخن گفته است. یعنی از آنجا که قرار است از یک ایده جهانی دفاع کند و این ایده باید مورد پذیرش جهان قرار بگیرد. اعلام می کند بقیع متعلق به همه جهان و بویژه جهان اسلام است و برای تصمیم گیری درباره آن یک کشور به تنهایی نمی تواند درباره آن تصمیم بگیرد. این همان نکته ای است که باید الان بیشتر به آن بپردازیم.

مسجد جامعی پیرامون اینکه قبرستان بقیع میراث بشری است، گفت: امروز یک گام از آن زمان فراتر رفته ایم، الان باید بگوییم که بقیع میراث بشری است و درباره میراث بشری نمیتوان بدون نظر و دیدگاه مجموعه های موثر در این قضیه اقدام کرد. زمینه طرح آن هم هست، به شرطی که زمان آن را بشناسیم. قبرستان بقیع هم از مواردی است که امکان دارد با نظریه پردازی درست و اینکه زمان آن را پیدا کنیم بتوانیم در مجامع بین المللی به عنوان میراث بشری مطرح کنیم و از میراث بشری دفاع کنیم.

وی پیرامون اینکه قبرستان بقیع میراث بشری است، افزود: کاری که الان می توانیم، اجرا کنیم این است که معماری خیلی از بناهایی که الان در عتبات عالیات به اسم ائمه بقیع ساخته می شود، از سبک بناهای تخریب شده در بقیع استفاده شود. یعنی با مقتضیات و شرایط جدید آن سبک معماری را الگوی خود قرار دهیم و این خاطره را در بنا زنده نگه داریم.

حجت الاسلام حسن طارمی راد، معاون علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی در ابتدای این نشست ضمن اشاره به اینکه موضوع کتاب بازنمایی از برگی از میراث فرهنگی و تمدنی اسلامی است، عنوان کرد: خیلی مهم است که اساسا ماجرای بازسازی بقیع تنها یک مطالبه شیعی نیست؛ اگر ما در تاریخ جهان اسلام از آغاز نگاه کنیم، بقیع اختصاصا اسلامی است. یعنی ابتدا یک سرزمین بزرگ بوده که پوشش آن درخت «غرقد» بوده است، بعدها جای آنها خانه ساخته شده و بعد به محل مدفن خیلی از اهالی مدینه شده است. بویژه پیامبر گرامی اسلام، ائمه ما و تا آخرین صحابی پیامبر در آنجا دفن شده اند.

حجت الاسلام طارمی راد با تاکید بر اینکه آدمهای مهمی از همان آغاز اسلام در قبرستان بقیع دفن شده اند، اضافه کرد: بقیع تاریخ فرهنگی تمدنی جهان اسلام است. البته برای ما یک بعد مهم دیگر آن حرمتی است که مزارات ائمه (ع) ما دارند و ما به آنجا به عنوان حرم هم نگاه می کنیم.

وی با اشاره به اینکه موضوع کتاب «بهشت بقیع» بازنمایی همین میراث فرهنگی و تمدنی اسلامی است، عنوان کرد: ما در ماجرای قبرستان بقیع با یک مسئله جهان اسلامی روبرو هستیم. سال 1344 قمری که حکومت آل سعود با هماهنگی عالمان و قاضیان پیوسته به جریان وهابی بقاع بقیع را تخریب کردند، همه عالم سلام حج را تحریم کردند و یک اعتراض جهانی شکل گرفت. علمای ما هم که در اعتراض به این مسئله مطالبی نوشتند، اکثرا از منظر یک فاجعه در عالم اسلام به آن توجه داشتند.

عضو بنیاد دایره المعارف اسلامی با تاکید بر اینکه ما به عنوان شیعه تکلیف بزرگتری درباره تخریب بقیع داریم، اما این یک مطالبعه جهان اسلامی است؛ عنوان کرد: تخریب بقیع تعصب نبوده بلکه انحراف بوده است. همچنان که جریان داعش هم یک جریان انحراف بود، نه آنچنان که خارجی ها می گفتند یک قرارداد اسلامی.

حجت الاسلام طارمی راد با تاکید بر اینکه یکی از راه های حفظ تاریخ و فرهنگ سابق تمدنی، نگاهداشت یاد گذشتگان است، گفت: نمی شود مردمی به دینی پیوند خورده و آن را پذیرفته باشند اما هیچ تاریخ و گذشته ای نداشتند. ما مزارات را صرفا مکانی برای عرض ارادت محضر بزرگان دین درنظر نگیریم-کما اینکه خیلی ارزش دارد- این مزارات تاریخ ما را هم نشان می دهند. این سابقه بسیار مهم است و خطای بزرگی که در تخریب بقاع متبرکه بقیع شده، شاید نقشه ای برای محو پیشینه تاریخ تمدن اسلامی بوده است.

معاون علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی در بخش دیگر صحبت های خود گفت: علما و بزرگان ما در طول 100 سالی که پاسخگوی جریان سنگین تخریب مواجهه با سنت ها و آئین اسلامی بودند، تاکید داشتند که مسئله تخریب بقیع یک خطای بزرگ بده و مطالبه عام اسلامی است و باید جبران شود. حتی باید یک مطالبه دیپلماتیک هم صورت بگیرد که حداقل آن را جبران کنند.

حجت الاسلام طارمی راد در پایان صحبت های خود ضمن اشاره به کتاب «بهشت بقیع» عنوان کرد: نویسنده در مقدمه کتاب یک گزارش بسیار ارزنده از تاریخ بقیع ارائه داده و ضمن یک گزارش بسیار خوب با نگاره ها و تصویرها، تاریخ 1300 ساله بقیع را به خوبی نشان داده و به خوبی نشان می دهد چه اتفاقی در بقیع افتاده است.

کتاب «بهشت بقیع» نگاه فرا مذهبی به بقیع دارد

احمد خامه یار، مولف کتاب «بهشت بقیع هم در سخنانی درباره این کتاب گفت: تحقیقات کتاب «بهشت بقیع» بیش از سه سال به طول انجامید. درباره بقیع بیش از 50 عنوان کتاب نگاشته شده است که مسیر نگارش این کتاب را بسیار هموارتر کرد؛ اما تلاشم این بود که در این کتاب از نگاه و دریچه جدیدی به مسئله بقیع بپردازم که آن هم احیای حافظه تصویری بقیع است.

مولف کتاب «بهشت بقیع» با اشاره به اینکه ابنیه تاریخی در شهر مکه و مدینه به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد، اضافه کرد: مستشرقین با استناد به همین موضوع اصل حکومت اسلام را زیر سوال می برند؛ در این شرایط تنها مدارکی که می توانیم به آن استناد کنیم، حافظه تصویری و نگاره هایی است که در نسخه های خطی بجای مانده که در این کتاب سعی شده نمونه های مهم آن ارائه شود.

خامه یار گفت: حداقل 150 نگاره از قبرستان بقیع باقی مانده است که در کتاب «بهشت بقیع» به گلچینی از این نگاره ها اکتفا کردم و 35 نگاره کمتر دیده شده و مهمتر گردآوری شده است. حتی در برخی نسخه ها به یکسری نگاره برخوردم که تاکنون جایی دیده نشده است.

وی افزود: بعد از گردآوری نگاره ها لازم بود که یک مقدمه علمی درخور برای کتاب نوشته شود که بیشتر آن مقدمه ناظر به نسخه های خطی موجود در مورد بقیع و به نوعی مقایسه تطبیقی بین نسخ مورد نظر شد و حتی می توانست یک کتاب مستقل باشد.

مولف کتاب «بهشت بقیع با تاکید بر اینکه این کتاب یک نگاه فرا مذهبی و فرا اسلامی به بقیع دارد، عنوان کرد: برای مطالبه و پیگیری احیای بقیع ما نمی توانیم فقط نگاه شیعی و اسلامی داشته باشیم، جهان و شرایط امروز می طلبد که ما با نگاه و رویکرد دیگری به این مسئله ورود کنیم. خیلی مهم است که نشان دهیم بقیع یک محوطه تاریخی و میراث تمدنی بشری است.