فرش در مقایسه با سایر تولیدات در حوزه صنایع دستی بیشتر رنگ اقتصادی دارد

ایسنا/ براساس اخبار بدست رسیده، فرش در مقایسه با سایر تولیدات در حوزه صنایع دستی بیشتر رنگ اقتصادی دارد.

با روی کار آمدن سید عزت الله ضرغامی، طرح جداسازی مرکز ملی فرش ایران از وزارت صمت و پیوستن آن به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مطرح شد. این طرح که در اردیبهشت امسال از سوی رئیس مرکز ملی فرش منتفی اعلام شد، تعداد قابل توجهی از مخالفان را به خود اختصاص داده بود که اغلب مسائلی چون کاهش مجدد صادرات را مطرح می کردند. با این حال برخی هم با اشاره به مشکلات حوزه فرش با انتقاد از نگاه صرفا اقتصادی به این هنردستی، همچنان در مقام دفاع از جداسازی بر می آیند.

بیژن اربابی، کارشناس و استاد دانشگاه یکی از همان موافقان است. او علاوه بر بررسی مسائلی مانند مشکلات حوزه فرش و تولیدکنندگان آن، با اعلام موافقت خود درباره این انتقال گفت: من موافق انتقال مرکز ملی فرش ایران از وزارت صمت به وزارث میراث فرهنگی هستم، چون فکر می کنم وزارت صمت دیگر آزموده خودش را انجام داده است. راه چاره فرش این است که به آن در ابعاد فرهنگی و هنری یک جامعه بیشتر توجه کنیم و نه صرفا اقتصادی.

فقدان نگاه هنری در میان مسئولان حوزه فرش یکی از مواردی است که آن را با این استاد دانشگاه در میان گذاشتیم. عده ای از منتقدان فارغ از این موضوع که مرکز ملی فرش ایران در کدام وزارتخانه قرار دارد، نگاه مسئولان به این حوزه را صرفا اقتصادی دانسته و بر این باور هستند که افراد عموما عاری از یک نگاه هنری نسبت به این کالا هستند. اربابی درباره صحت داشتن یا نداشتن این فرضیه، چنین اظهار کرد: الان مشخص نیست که فرش در حوزه اختیار چه کسی قرار دارد؟ برای من خیلی جالب است که به جای اینکه مسأله فرش را یک جریان ملی ببینیم، یک جریان وزارتی می بینیم. برای مثال می گوییم صنعت معدن و تجارت و وقتی می خواهیم سخنرانی کنیم، از لفظ هنر صنعت استفاده می کنیم که غلط است. شاید فکر می کنند چون کلمه اول وزارتخانه شان صنعت است، نباید به آن بی توجهی کنند.

او پیرامون اینکه فرش در مقایسه با سایر تولیدات در حوزه صنایع دستی بیشتر رنگ اقتصادی دارد، ادامه داد: «از طرفی فکر می کنم مدیریت مرکز فرش مدتها است که جلوه سیاسی به خود گرفته و اغلب مدیران لایق، مدتهاست که خداحافظی کرده اند و این مکان را تبدیل به صحنه سیاسی و سکوی پرتاب کرده اند.

این استاد دانشگاه با نگاهی انتقادی نسبت به اغلب مدیران سابق مرکز ملی فرش ایران گفت: مگر مرکز ملی فرش ایران پاساژ گذرا است که برخی آدمها در آن رزومه های مدیریتی را پر می کنند و می روند؟ اصلا اعتبار چنین مدیریتی چیست زمانی که پایدار نیست؟ تعجب می کنم که این مدیران چطور اطلاعاتی از فرش ندارند؟

اربابی با اشاره به رویکرد دولت در زمینه اقتصاد فرش تصریح کرد: در زمینه اقتصاد فرش، شکست خورده محسوب می شویم و پیشاپیش نتیجه مشخص است؛ چون سرمایه ای که دولت بخواهد در این زمینه وارد کند، وجود ندارد. خرده سرمایه های کوچک و کلانی که در این حوزه وجود دارند، به نظر من خیلی خیلی موثرتر هستند، چرا که به فرش به عنوان یک جریان بلند مدت نگاه کرده اند.

او همچنین اظهار کرد: این کالا شکل خانواری پیدا کرده و دولت نمی تواند وارد روستاها شود و بخواهد به تولید دامن بزند؛ چون نیاز به یک ارتباط تنگاتنگ دارد.

بیشتر در جهت حذف یکدیگر هستیم تا رقابت

یکی از مواردی که درباره مشکلات موجود در حوزه فرش همواره به آن اشاره شده، بحث قیمت مواد اولیه است. این مورد اما نه فقط از سوی تولیدکنندگان فرش، بلکه بارها و بارها از سوی هنرمندان دیگری در حوزه صنایع دستی نیز شنیده شده است. برخی در این زمینه راه حلی مبنی بر تأمین مواد اولیه از داخل کشور ارائه کرده اند که از نگاه برخی این راه حل آرمان گرایانه به نظر می رسد. اربابی درباره این موضوع گفت: فکر می کنم این نگاه واقع گرایانه نیست، چون به هر حال میزان پشمی که در کشور ما وجود دارد محدود است و زمانی که به سطح بالایی از تولید برسیم، دیگر کفایت نمی کند. برای مثال ما نمی توانیم مواد اولیه فرش اصفهان را تأمین کنیم یا فرش قم را.

او ادامه داد: با این وجود در اینکه ما در ایران مکانهایی داریم که پشم مناسبی برای قالیبافی دارند و می توانند هم سطح پشم های خارجی تولیدات داشته باشند، شکی وجود ندارد؛ اما نمی توانیم همه بازار را تأمین کنیم. ما می توانیم بگوییم که چرا نسبت به این پتانسیل ها بی توجه هستیم.

این کارشناس حوزه فرش اضافه کرد: برخی اشکالاتی هستند که باتوجه به تجربه من، گمان می کنم بیشتر یک بعد تاریخی پیدا کرده اند. ندیدن همسایه و یا اعتبار ندادن به رقیب. یعنی ما بیشتر در جهت حذف یکدیگر تلاش می کنیم. این گله ای است که م توان گفت بخشی از تولیدکنندگان فرش و ابریشم دارند که امتیازاتی یا حمایتی برای آنان قائل نمی شوند. این در حالی است که میتوان در حد لازم، به رنگرز طبیعی و تولید مواد اولیه توجه کرد، اما نکته ای که وجود دارد این است که ما سازمان ها و ساختارهای مناسبی در اختیار نداریم. فکر میکنم گفت وگوها پیرامون مشکلات این حوزه دیگر ملال آور شده اند. 20 سال است که مشکلات فرش در حال تکرار شدن هستند و حل نشده اند. این نشان دهنده چه چیزی است؟

او در ادامه این پرسش چنین پاسخ داد: این نشان دهنده آن است که کسی عزم جدی نمی کند که این مشکلات حل شوند. ملال آور بودن مباحث در این است که چند مرتبه باید تکرار کنیم؟ حرفی که من و دیگر دوستان مشاور آن زمان زدیم، این بود که مهم نیست فرش کجاست. سوالی که وجود دارد این است که آیا می خواهیم برای فرش کاری انجام دهیم؟ اگر نخواهیم کاری انجام شود، دیگر چه فرقی می کند که مرکز ملی فرش ایران در وزارت صمت باشد یا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی.

اربابی با اشاره به این نکته که وزارت صنعت، معدن و تجارت هر چیزی را که باید در این مدت در حوزه فرش از خود نشان داده، گفت: من موافق انتقال مرکز ملی فرش ایران از وزارت صمت به وزارث میراث فرهنگی هستم، چون فکر می کنم وزارت صمت دیگر آزموده ی خودش را انجام داده است. راه چاره فرش این است که بیشتر به آن در ابعاد فرهنگی و هنری توجه کنیم و نه اقتصادی.

او ادامه داد: در بحث اقتصادی با تلاش های بخش خصوصی و حمایت های قانونمداری که صورت میگیرد، می شود تا حدودی نسبت به پایداری آن امیدوار بود؛ اما اینکه ما می خواهیم فرش را صرفا به چشم یک کالا و محصول ببینیم، فکر نمی کنم زیاد درست باشد. دستباف ها فناوری فرهنگی هستند. فناوری فرهنگی با این مفهوم که بخش زیادی از این پدیده محصول دست، اندیشه، حوزه های تاریخی، یادمانی و فرهنگی است. آنهایی که می گویند هنر صنعت باید به این سوال پاسخ دهند که صنعت این فرش های دستباف کدام بخش است؟ بخش صنعتی درباره دستباف ها فقط می تواند در رابطه با تولید مواد اولیه صورت گیرد که ما کارخانه هایی را معرفی کنیم که مواد خام قالیبافی را تولید می کنند. این صنعت است و من این را قبول دارم.

این کارشناس همچنین گفت: لایه بعدی در مورد صنعت رنگرزی است که اگر به شکل دستی، بخواهد صورت بگیرد، به شکل صنعتی در کارخانه ها رنگ می شود. بخش اصلی و خیلی خیلی ممتاز این کار هم مثل سناریو در فیلم هست که اغلب کارگردانان به آن توجه دارند که همان طراحی است. در زمینه طرح و نقش فرش دستباف ما مشکلی نداریم و فکر می کنم اگر قرار باشد در دنیا جایزه ای در این زمینه در نظر گرفته شود، ما حتما جایگاهی خواهیم داشت، چون در این زمینه ممتاز هستیم و همه ویژگی هایی که باید را در طرح و نقش هایمان داریم.

آخرین زوری که زدیم، اکسپو بود

اربابی در ادامه درباره این موضوع که آیا انتقال مرکز ملی فرش ایران به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از نظر اقتصادی مشکلی ایجاد خواهد کرد یا خیر؟ گفت: من درباره این مسأله سوالی را مطرح می کنم: سازمان های دولتی تاکنون چه کمکی به تولیدکنندگان و فعالان حوزه فرش کرده اند؟ در رابطه با این مسأله من به آمار استناد می کنم.

او ادامه داد: در حال حاضر بازرگانان موفق ما ، 90 درصد افرادی هستند که سخن می گویند و در هیچ جلسه ای شرکت نکرده اند، اما هم تجارت خوبی دارند و هم مغازه های خوبی. نمی گویم تجارت خوبی دارند، خیلی با دردسر جلو می روند، اما به هر درحال ادامه دادن هستند. چرا این افراد در صحنه نیستند؟ چرا صدای آنها را نمی شنویم؟

این کارشناس اضافه کرد: این چند ساله و دستاوردهای اکسپو را بررسی کنید. مرکز ملی فرش ایران چه کاری برای فرش در خارج از کشور انجام داده است؟ اکسپو را به بازرگان های فرشی که توانایی مالی داشتند، دادند و گفتند که بروید اینجا را اداره کنید چون ما دلاری نداریم که به شما بدهیم. مرکز ملی فرش در اینجا چه نقشی دارد؟ آخرین زوری که زدیم، در اکسپو بود و به هر حال انتقاداتی که میشد، این بود که چرا آنقدر بخش خصوصی حضور پررنگی دارد درحالی که اگر این افراد نبودند، کسی حاضر نمیشد که کاری انجام دهد.

او با اشاره به اهمیت برنامه ریزی ها در این زمینه گفت: بخش زیادی از این بازار فقط تا جلوی دماغش را می بیند. طبیعتا رفتن به اکسپو به شجاعت و بینش های بلند مدت تری نیاز دارد. من فکر می کنم تنها راه درست فرش ایران، یک نگاه به مقوله فرهنگی آن است که برای ما ایجاد ارزش های بیشتری می کند و در کنار آن، تجارت نیز می تواند رونق پیدا کند. محصول همه جا هست، باید برای محصول تولید محتوا کرد. تولید محتوا همان مباحث فرهگی، هنری و تاریخی آن است. باید محتواهایی که برای مصرف کننده جذابیت دارند و می توانند آگاه بخش و عامل محرک برای استفاده از این کالاها باشند، تولید شوند.

اربابی در آخر چنین اظهار کرد: فرش یک جریان طولانی است که نگاه به آن باید خیلی بلند باشد و فکر می کنم تنها راه درست نگاه به مقوله فرهنگی است. دانش، صنعت و بازار فرش کنار یکدیگر نمی نشینند و اگر هم بنشینند، یک چالش سختی است که نمی تواند ادامه پیدا کند.