اتاق های فرار را میتوان به سمت موضوعات فرهنگی سوق داد

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، اتاق های فرار را میتوان به سمت موضوعات فرهنگی سوق داد.

در ایران حدود 450 اتاق فرار وجود دارد. با فرض اینکه در هر اتاق فرار سه نفر شاغل باشند چیزی حدود 1200 نفر در حال کسب درآمد از این حرفه هستند. از این تعداد 300 اتاق فرار در تهران فعالند که حدودا 100 مورد آن به صورت مجموعه فعالیت می کنند و از این تعداد حدود 15 درصد مجوز دارند. این آمار را مسیح خدابخشیان که در حال حاضر عضو هئیت رئیسه و دبیر انجمن بازی های فکری است، در اختیار قرار داد.

مصاحبه ای که در ادامه می خوانید مشروح گفت و گو با مسیح خدابخشیان، دبیر انجمن بازی های فکری و محمدرضا بهادران، رئیس انجمن بازی های فکری است.

انجمن بازی های فکری زیر نظر فدراسیون ورزش های همگانی فعالیت می کند. تاریخچه انجمن بازی های فکری به 15 سال پیش بر میگردد که بیشتر حول برگزاری مسابقات مکعب روبیک می چرخید. سال 1391 انجمن مستقل بازی های فکری تشکیل شد. رئیس این انجمن را رئیس فدراسیون ورزش های همگانی انتخاب می کند. فعالیت در انجمن های ورزشی بصورت داوطلبانه است و این انجمن ها فاقد بودجه مصوبند. کم کم بازی های بردگیم هم در کنار آن شکل گرفت و محمدرضا بهادران در سال 1395 به عنوان دبیر این انجمن انتخاب شد که همراه رئیس انجمن چند کمیته تشکیل دادند. همچنین سرفصل های آموزشی برای بازی های فکری را مشخص کردند و در حال حاضر بهادران به عنوان رئیس انجمن فعالیت می کند.

او توضیح می دهد: برای مشخص کردن سرفصل های آموزشی از کارشناسان و متخصصان حوزه بازی های فکری کمک گرفتیم. زمانی هم که بحث اتاق فرار در ایران مطرح شد با مسیح خدابخشیان آشنا شدم، زیرا او اولین نفری بود که اتاق فرار را در ایران راه اندازی کرد. بعد از آن بحث باشگاه ها در بازی های فکری را مطرح کردیم و استانداردهای لازم را در این زمینه تنظیم کردیم. این روند سالها زمان برد. مثلا ایجاد و تصویب سرفصل آموزشی به تنهایی یک سال زمان برد و بعد از آن بود که مشکلات ما تازه شروع شد. حتی امور باشگاه های ادارات کل ورزش و جوانان استانها تصوری از اتاق های فرار نداشتند و برخی از آنان فکر میکردند یک باشگاه والیبال یا فوتبال است. اما با پیگیری ها رسته ای با عنوان اتاق فرار و بازی های فکری در سیستم پلیس اماکن و پلیس +10 برای تایید مجوز تعریف شد.

بهادران به مشکلات این حوزه اشاره میکند: محتوای علمی یا کتاب با مبانی نظریه های علمی در حوزه بازی های فکری نداشتیم و مدرسان ما برای تولید محتوا واقعا زحمت کشیدند و بعداز دو سال حتی سرفصل ها را بروز کرده اند تا افراد بتوانند در این دوره ها شرکت کنند، کارت بگیرند و از نظر فنی، حرفی برای گفتن داشته باشند و با استانداردها، قوانین و کارکردهای ذهنی و علمی بازی های فکری آشنا شوند. این دوره ها در بخش های مختلف، بازی های رومیزی، نقش آفرینی، نقش مخفی یا همان مافیا، اتاق های فرار و مکعب روبیک برگزار می شود و ما به افرادی مجوز باشگاه می دهیم که حتما در دوره مدرک مربیگری درجه 3 بازی های فکری را دریافت کنند.

رئیس انجمن بازی های فکری میگوید: بخشی از این بازی ها سرگرمی و خانواده محور است و بزرگترین حسنش این است که در یک خانواده، چند نسل دور هم قرار میگیرند، از یک کودک دو ساله گرفته تا یک سالخورده با 90 سال سن. این بازی ها در بحث های آموزشی و درمانی هم تاثیر زیادی دارد، برای مثال مراکزی در تهران وجود دارند که اختلالات یادگیری و رفتاری کودکان را با بازی های فکری درمان می کنند، چرا که در بازی های فکری می توان سه نسل را دور هم جمع کرد. یک بار پدری به من گفت که در تعامل و ارتباط با فرزندش مشکلات بسیاری داشت اما بعد از حضور در باشگاه بازی های فکری و انجام بازی ها، تفاوت نسلی بین آنان از بین رفت و در نهایت منجر به تعامل آن دو شد.

بهادران معتقد است اتاق های فرار را میتوان به سمت موضوعات فرهنگی سوق داد. برای مثال میتوان یک افسانه تاریخی یا یکی از عملیات دفاع مقدس را در قالب اتاق فرار تعریف کرد. حتی این اتفاق تا حدودی عملی شده است و اگر مسئولان فرهنگی به این موضوع فکر کنند می توانند از آن بهره بیشتری ببرند. به عقیده من باغ موزه دفاع مقدس می تواند یک اتاق فرار با چند موضوع دفاع مقدسی راه اندازی کند تا جوانان بواسطه سرگرمی با عملیات های مختلف در هشت سال دفاع مقدس آشنا شوند. به راحتی میتوان از محبوبیت بازی برای جذب مخاطب استفاده کرد. حتی نمونه هایی از شرکت های خصوصی داریم که برای تعامل پرسنلشان به بازی روی می آورند و در زمینه آموزش از این اتفاق کمک می گیرند.

رئیس انجمن بازی های فکری پیرامون اینکه اتاق های فرار را میتوان به سمت موضوعات فرهنگی سوق داد، میگوید: وظیفه انجمن، برگزاری رویدادها و جشنواره هاست، چرا که هر چه رویدادهای بیشتری در این زمینه برگزار شود، مردم هم بیشتر با آن آشنا می شوند. تا کنون جشنواره های مختلفی در این زمینه برگزار شده و تصمیم داریم در آینده اتاق فرار محیطی در پارک ملت تهران برگزار کنیم. هدفمان از این بازی پیاده روی سه ساعته مردم با حل معما و بازی است. بنا داریم در تابستان پیش رو هم یک جشنواره بازی رومیزی برگزار کنیم.

بازی های فکری ظرفیت های بسیار خوبی دارند و جایگزین مناسبی بعنوان تفریح حتی در خوابگاه های دانشجویی محسوب می شوند. حتی به سازمان بهزیستی پیشنهاد شد بازی های فکری به عنوان سرفصلی برای مربیان مهد کودک در نظر گرفته شوند. ما قصد نداریم در مقابل بازی های رایانه ای قرار بگیریم اما خوبی بازی های فکری این است که می تواند ساعت ها اوقات فراغت فرزندان را پر و آنان را با چالش ذهنی درگیر کند.

گفته می شود پای «اتاق فرار» از سال 1395 به ایران باز شده و مسیح خدابخشیان که در حال حاضر عضو هئیت رئیسه و دبیر انجمن است بعنوان طراح بازی های اتاق فرار فعالیت می کرده و کم کم این بازی به زیرمجموعه انجمن بازی های فکری اضافه می شود. خدابخشیان تحصیل کرده اروپاست و به همین دلیل تعداد زیادی از اتاق فرارهای کشورهای اروپایی را تجربه کرده و بعد از برگشت به ایران اتاق فرار را تاسیس می کند و مسئولیت این بخش را به عهده می گیرد. او از شهریور سال 1394 ماراتن مراحل اداری دریافت مجوز این بازی را طی می کند و برای قانونی شدن این کار به وزارت ارشاد، شورای نظارت بر اسباب بازی و اتحادیه ها مراجعه کرده است.

به گفته خدابخشیان، راه اندازی اتاق فرار ساده اما طراحی یک بازی خوب دشوار است. ما در کارگروه اتاق فرار شورای نظارت بر اسباب بازی با موضوع محتوای فرهنگی اتاق فرار سه محدودیت تعریف کردیم که شامل ممنوعیت قطعی استفاده از مواد مخدر، محدودیت سن و محدودیت پیش آگاهی می شود یعنی باید قبل از بازی به افراد گفته شود که اگر نسبت به تاریکی فوبیا دارند، این بازی مناسب آنان نیست. اگر اتاق فرار ترسناک یا با خشونت همراه است باید محدودیت سنی داشته باشد؛ مورد داشتیم که بین بازی سگ رها کرده اند تا بازیکنان را بیشتر بترسانند.

بحث ایمنی هم در اتاق های فرار مطرح است مثل وجود کپسول های آتش نشانی در محل یا نبود کابل های برق 220 ولت؛ یکسری مسائل ایمنی دیگر هم وجود دارد. بازیکنان نباید قبل از بازی الکل مصرف کنند. متاسفانه یک سری افراد برای سود بیشتر «اتاق های وحشت» را به نام اتاق فرار به مردم می فروشند و عملا معنی اتاق فرار تغییر پیدا کرده، معماهای آن در حال حذف شدند و ترس جایگزین آن می شود. البته اتاق فرار می تواند ترسناک هم باشد. در کشورهایی مثل مصر و روسیه اتاق های وحشت جای اتاق فرارها را گرفته اند، چرا که مردم اینطور می پسندند. نباید فراموش کرد که اتاق فرارها با توجه به بازی فکری طراحی شده اند.

او پیرامون اینکه اتاق های فرار را میتوان به سمت موضوعات فرهنگی سوق داد، ادامه می دهد: اتاق فرار استانداردهای خاص خودش را می طلبد و اگر مبنا بر ترس باشد بحث سافاری وحشت به میان آید که در ایران هم وجود دارد و اداره استاندارد برای آن استانداردهایی تعریف کرده است. تا زمانی که برخی اتاق فرارها به شکل زیرزمینی فعالیت می کنند، فرهنگسازی در این حوزه اتفاق نمی افتد. برخی از فعالان این حوزه سانس های بازی برای 2 و 4 بامداد دارند. افرادی که در این سانس ها برای بازی مراجعه می کنند شاید شرایط نرمالی نداشته باشند، بسیاری از آنان بازی را انجام می دهند و در نهایت هم پولی پرداخت نمی کنند و می گویند «ما که می دونیم کارتون غیرقانونیه، میخوای چیکار کنی؟ زنگ بزن پلیس بیاد».

مواردی هم داشتیم که دعوا و منجر به استفاده از سلاح سرد هم شده است. از طرفی به مرور یکسری وب سایت تعریف شدند تا به شکل تخصصی واسطه فروش اتاق فرار شوند و برایشان بحث استانداردسازی یا داشتن مجوز برای فروش مطرح نیست. چالش یک فرد برای راه اندازی اتاق فرار این است که فضایی را اجاره و دکور آن را تامین کند، یک بازی طراحی و برای آن مشتری پیدا کند. در حال حاضر رسیدن مجموعه دار به مخاطب، تسهیل شده و براحتی می توان از طریق وبسایت هایی که راه اندازی شده اند به مشتری رسید و در این بین هر چه فضاهای زیرزمینی بیشتر باشد محدودیت ها هم کمتر است و مثلا اگر در بازی، خون ریزی (خون مصنوعی) هم وجود داشته باشد نوجوان هم می تواند در آن مشارکت کند. در حالی که در این زمینه دستورالعمل وجود دارد اما کمتر کسی آن را اجرایی می کند.

دبیر انجمن بازی های فکری با بیان اینکه انجمن بازی های فکری ابزاری برای الزام به اجرای دستورالعمل ندارد، اضافه می کند: بر فرض اگر شما از غذای یک رستوران بدلیل عدم رعایت اصول بهداشتی راضی نباشید و شکایت کنید آن را پلمب می کنند اما در بحث های فرهنگی بدلیل وجود سانسورهای شدید اگر نسبت به بازی ها اعتراضی شود کل صورت مسئله حذف می شود. برای مثال زمانی که دستورالعمل بازی ها منتشر شد در شبکه های اجتماعی بویژه فضای توئیتر نقدهای زیادی وارد شد، یکی از نقدها این بود که دولت روی این موضوع هم دست گذاشته، درحالیکه آن دستورالعمل توسط اعضای انجمن که خودشان مجموعه دارند نوشته شد.

منظورم این است به محض اینکه محدودیتی ایجاد می شود تصور عامه این است که «ببینید نان جوانان مردم را آجر کردند.» اسفند سال 1400 نامه نگاری هایی انجام دادیم و درخواست کردیم مجموعه هایی که برای گرفتن مجوز اقدام نکردند تا پایان خرداد تشکیل پرونده دهند و برای شرکت در کلاس های مربیگری اقدام کنند. قبلا دوره های آموزشی محدود بودند اما در حال حاضر این دوره ها مرتب در حال برگزاری اند و در کنار دوره مربیگری، در حال تعریف یکسری کارگاه های تخصصی هستیم که یکی از آنها کارگاه بازی های نقش آفرینی و نقش مخفی مقدماتی است، کارگاه تخصصی بعدی مربوط به بازی های رومیزی می شود و یک کارگاه تخصصی اتاق فرار را هم خواهیم داشت.

بحث مفصل تری هم درباره اصول طراحی بازی، طراحی سناریو و طراحی فضاسازی و دکوراسیون خواهیم داشت. ما برای شرایط مجوزها، بیشتر تمرکزمان روی بحث ایمنی و اقدامات فرهنگی است. همچنین دستورالعمل باشگاه بازی های فکری را بازنویسی کردیم و نسخه اصلاح شده را بهمن 1399 به وزارت ورزش ارجاع دادیم و جلساتی هم برگزار شد اما این موضوع هنوز هم بلاتکلیف مانده است.

خدابخشیان درباره مشکلات بیشتری که اتاق فرارهای زیرزمینی بوجود آورده اند، توضیح می دهد: «چند وقت پیش پدری با من تماس گرفت و گفت که دخترش در یکی از این مراکز زیرزمینی به عنوان بازیگر کار میکرده که اخراج شده، حالا باید چه کرد؟ طبیعتا وقتی مجموعه ای غیرقانونی است، کار کردن در آن هم غیرقانونی محسوب می شود و نمیتوان کاری پیش برد. در همین مراکز زیرزمینی به هر درخواست مشتری پاسخ مثبت داده می شود. مثلا مشتری هایی بودند که تمایل به ضرب و شتم در حین بازی داشتند و درخواستشان اجرا شده است. اکثر اتاق فرارها در ایران در تاریکی مطلق اجرا می شوند درحالیکه در برخی کشورها مثل سوئیس تاریکی مطلق در اتاق فرار ممنوع است.

برای مثال در یکی از بازی ها با دستگاهی که سنگ برش می دهند مشتری ها را می ترساندند، خانمی که موهایش بلند بوده قصد فرار می کند که دستگاه به موهایش گیر می کند و خدا رحم می کند که اتفاق خاصی نمی افتد. اما شاکی تصمیم داشت شکایت کند که انجمن موضوع را با ریش سفیدی حل کرد چرا که اگر این موضوع به مراجع قضایی برسد ممکن است کل فعالیت اتاق فرارها زیر سوال برود. متاسفانه این اتفاق ها موجب برخورد قهری و تعطیلی همه مجموعه ها می شود. البته موانعی هم در این کار وجود دارد. برای مثال با اداره بازرسی ورزش و جوانان استان تهران صحبت کردیم که می گویند چون مجموعه های زیرزمینی تابلو ندارند نمی توانیم حتی به آنان اخطار دهیم.

او یکی دیگر از آسیب های موجود در این حوزه را وبسایت های فروش آنلاین می داند که کار خودشان را می کنند. اگر فرض کنیم حدود 50 هزار مخاطب اتاق فرار در تهران وجود دارد که آرام آرام در حال افزایشند، تبلیغاتی هم در این زمینه انجام نمی شود چرا که آشنایی با اتاق های فرار روند طبیعی خودش را طی می کند. از طرفی شرایط راه اندازی اتاق فرار آسان است و فعالیت این وبسایت ها موجب افزایش اتاق های فرار می شود، برای مثال در سال 1400 حدود 160 بازی داشتیم به عبارتی هر سه روز یک بازی که عدد بزرگی است.

شیب راه اندازی اتاق های فرار تند و شیب افزایش مشتری کند است و این موضوع موجب شده که اتاق های فرار واگذار شوند همانطور که در حال حاضر آگهی های زیادی از فروش اتاق های فرار می بینیم، چرا که صرفه اقتصادی چندانی ندارد. در حال حاضر شرایط اقتصادی اتاق های فرار چندان هم خوب نیست و افزایش قیمت های اخیر هم تاثیر زیادی روی این اتفاق داشته است.

دبیر انجمن بازی های فکری درباره وضعیت فعلی کافه بازی ها و اتاق های فرار در خراسان رضوی که تفکیک جنسیتی شده اند، می گوید: از اواخر بهمن 1400 مشکلاتی از سمت دادستانی خراسان رضوی برای کافه بازی ها ایجاد شد. البته برخی اتحادیه ها برای آنکه یک صنف را زیر نظر خودشان بیاورند سنگ اندازی می کنند. در خراسان رضوی هم بیشتر مجموعه ها زیر نظر اتحادیه عرضه کنندگان محصولات فرهنگی فعالیت می کنند که این عنوان در استان های مختلف اسم های متفاوتی دارد. عمده درخواست این اتحادیه ها هم دریافت حق عضویت سالانه است و در واقع هیچ خدماتی نمی دهند و هیچگونه حمایتی هم از صاحبان این کسب و کار نمی کنند.

رسته ای با عنوان بازی های غیر رایانه ای زیر نظر وزارت صمت شکل گرفته که چون متولی ندارد، اتحادیه های مختلف در شهرهای ایران آن را زیرمجموعه خودشان قرار داده اند. برای مثال این رسته در ورامین زیر نظر اتحادیه چلوکبابی هاست و فقط حق عضویت سالانه که مبلغی بین یک تا سه میلیون تومان است، دریافت می کنند. در خراسان رضوی اکثر کافه بازی ها هم مجوز اتحادیه گرفته بودند. اواخر بهمن و اسفند به دلایل نامشخصی به اتاق فرارها و کافه بازی ها دستور دادند که باید زنانه و مردانه را جدا کنند و اخیرا هم کار به بولینگ و رشته های دیگر هم رسیده است که عملا بسیاری از کافه ها و اتاق فرارها تعطیل شدند و آنهایی هم که دوام آوردند رو به تعطیلی اند؛ چرا که این تفریح بصورت خانوادگی است و تفکیک جنسیتی، این کسب و کار را به تعطیلی می کشاند مثل اینکه این قانون را در سینماها اجرا کنند!

خدابخشیان ادامه می دهد: در سالهای 1396 تا 1398 پیگیر دستورالعمل باشگاه بازی های فکری و اتاق فرار بوده ایم. ایجاد یک مفهوم جدید در سازمان های دولتی، کار زمان بر و دشواری است. خرداد 1398 دستورالعمل باشگاه های بازی های فکری و اتاق فرار در کمیسیون ماده 5 وزارت ورزش تصویب و به استانها ابلاغ شد و در حال حاضر هم استان تهران در حوزه بازی های فکری و اتاق فرار پیشتازتر و استان سیستان و بلوچستان ضعیف تر از استان های دیگر است. استانهای البرز، اصفهان، فارس و کرمانشاه بعد از تهران در رتبه های بعدی قرار میگیرند. استان خراسان رضوی هم سیر صعودی داشت که با تفکیک جنسیت عملا سیر نزولی را طی می کند.

او درباره وضعیت کاری بازی های فکری در دوران همه گیری کرونا توضیح می دهد: وضعیت این حوزه در دوران کرونا خیلی افت کرد و برخی از صاحبان این حرفه مجبور شدند کار را تعطیل کنند. برای مثال اولین کافه ی بردگیم در تهران تعطیل شد و اعضای آن مهاجرت کردند. قبلا عمده بردگیم ها وارداتی بودند و افراد با هزینه کمی در کافه ها بازی می کردند اما در دوران کرونا که کافه ها تعطیل بودند افراد به خرید بازی رو آوردند. عمده بازی ها هم که وارداتی بودند قیمت بالایی داشتند به همین دلیل برخی تصمیم گرفتند با کپی کردن نمونه های خارجی، بازی ها را ایرانیزه و وارد بازار کنند که این امر موجب کاهش قیمت بازی ها شد.

برای مثال بازی که یک میلیون و 200 هزار تومان قیمت داشت به 300 هزار تومان رسید. در حال حاضر وضعیت طوری شده که برای یک خانواده بصرفه تر است که یک بازی را بخرد به همین دلیل وضعیت کافه بازی ها همچنان در رکود است و هنوز هم نتوانستند به دوران پیش از کرونا برگردند.

برخلاف کافه بردگیم ها، اتاق های فرار آسیب چندانی ندیدند و دبیر انجمن بازی های فکری در این باره می گوید: عمده اتاق فرارها زیرزمینی بودند و فعالیت می کردند به همین دلیل آسیب زیادی ندیدند. از طرفی فقط اعضای یک جمع خانوادگی در اتاق های فرار حاضر می شدند بنابراین ریسک ابتلا به بیماری هم پایین بود. فعالیت اتاق فرارهای زیرزمینی در دوران کرونا موجب شد بسیاری از مشاغل از جمله «سفره خانه ها» که کسب وکارشان دچار رکود شده بود به فکر تاسیس اتاق فرار بیفتند. برخی هم که برای اولین بار به اتاق فرارها مراجعه می کنند، این کار را صدرصد سود می دانند، در حالی که اینطور نیست.

خدابخشیان وضعیت فعلی اتاق های فرار را چندان خوب توصیف نمی کند و معتقد است طرح اصلاحات اقتصادی روی فعالیت کافه بردها و اتاق های فرار هم تاثیر مستقیم می گذارد: قاعدتا اولین موضوعی که از سبد خانوارها حذف می شود، تفریح است. سال 1395 فعالیت اتاق های فرار را با قیمت 18000 تومان برای هر نفر شروع کردیم و این قیمت در حال حاضر به 150 هزار تومان رسیده است. سال 1393 که اتاق فرار را در آلمان، بلژیک و کشورهای اروپایی تجربه کردم، نفری 30 تا 50 یورو بود و در حال حاضر هم با همان قیمت فعالیت می کنند.

او در عین حال می گوید: ایده های خلاقانه ای در اتاق های فعال در ایران دیده می شود که در اتاق فرارهای غربی کمتر دیده می شود. اما در بحث تکنولوژی، فضاسازی و دکوراسیون، غربی ها خیلی از ما جلوترند و از مواد با کیفیت، تکنولوژی بهتر و اینترنت اشیا استفاده می کنند البته افزایش هزینه ها در ایران موجب شده که استفاده از امکانات و تکنولوژی صرفه اقتصادی نداشته باشد. میانگین فضای اتاق فرارها در خارج از ایران 60 متر است اما در ایران برخی ملک های چندطبقه ای در مناطق ارزان پیدا می کنند و همه فضا را به این کار اختصاص می دهند. متاسفانه جو چشم و هم چشمی بوجود آمده که هر چه اتاق فرار بزرگتر باشد، بهتر است. این در حالی است که زمان بازی را هم نمیتوان بالا برد، چرا که هزینه برای بازیکن بالا می رود و تعداد مشتری ها کاهش پیدا می کند.

خدابخشیان به تئاترهای تعاملی اشاره می کند که از سال 1399 به اتاق های فرار اضافه شده اند: در برخی از بازی ها یک یا دو بازیگر نقش بازی می کنند که بازیکن هم با آنان تعامل دارند. در دوران کرونا که بسیاری از بازیگران حوزه تئاتر بیکار بودند جذب اتاق های فرار شدند. شاید حقوق بازیگران در مجموعه های زیرزمینی پایمال شود اما بازیگرانی که در یک مجموعه مجوزدار فعالیت می کنند مبلغی حدود هشت میلیون تومان به عنوان حقوق هر ماه دریافت می کنند.

دبیر انجمن بازی های فکری معتقد است اتاق های فرار مثل بازی پینت بال رو به افول نمی روند، چرا که اتاق های فرار بر اساس طراحی قصه و معما شکل میگیرند. در کشورهای اروپایی هم از سال 2012 اتاق های فرار رو به رشد بوده اند.