تاریخ و فرهنگ غنی خراسان بستری مناسب برای رشد گردشگری ادبی است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، تاریخ و فرهنگ غنی خراسان بستری مناسب برای رشد گردشگری ادبی است.

کشور ما همواره مهد پرورش بزرگان و نام آوران بوده است. در پژوهش های مختلف همواره نام خراسان رضوی از جهت دارا بودن مشاهیر ایران و روشن ساختن اهمیت شرق کشور حائز اهمیت بوده است.

گردشگری ادبی که متاسفانه به نوعی در ایران مغفول مانده، نوعی از صنعت گردشگری بحساب می آید که به ارزش ها و درک شاعران و نویسندگان و مقابر آنها می پردازد. خراسان رضوی و شهر مشهد قطعا به دلیل تاریخ و فرهنگ غنی خود می تواند بستر مناسبی را برای رشد این نوع از گردشگری فراهم آورد.

در حوزه گردشگری ادبی یک گردشگر از مکانهایی بازدید میکند که به زندگی و تاریخ بزرگان و ادیبان آن منطقه مربوط است. شاید در ایران و خراسان این نوع از گردشگری فعالیت نوینی نباشد، چرا که می دانیم آرامگاه خیام، آرامگاه عطار و آرامگاه فردوسی همواره جزئی از جاذبه های گردشگری ایران و خراسان بحساب می آمده است.

این مکانها بخشی از میراث فرهنگی ماست که با تحقق هم افزایی فرهنگی ادبی علاوه بر شکل گیری یک فعالیت اقتصادی جدید می تواند به پایداری هویت ملی منجر شود.

مهدی سیدی فرخد، خراسان پژوه در خصوص قابلیت های گردشگری ادبی استان خراسان رضوی گفت: خراسان رضوی همواره از وجود عارفان و ادیبانی چون فردوسی و عمر خیام در نیشابور بهره میبرده است. همچنین محور مسیرهای مشهد به فریمان، تربت جام، تربت حیدریه و خواف را باید از محورهای بسیار پربار گردشگری ادبی کشور دانست.

وی ادامه داد: از مشهد که به سمت فریمان حرکت می کنیم، در مکانی به نام سنگ بست مقبره ارسلان جاذب جای گرفته است. او فردی بود که زمان فردوسی سپهدار توس بود و فردوسی در شاهنامه خود از او با نام دلاور سپهدار نام برده است.

این خراسان شناس اضافه کرد: این بنا بسیار ارزشمند است و قدمتی هزار ساله دارد که از دور شبیه به مسجد است اما این بنا در زمان خود یک رباط در راه فریمان بوده است. به گفته برخی حرم امام رضا (ع) و گنبد طلایی آن نیز در آغاز شبیه بنای ارسلان جاذب بوده و برای ساخت آن از این آرامگاه الهام گرفته شده است.

سیدی پیرامون اینکه تاریخ و فرهنگ غنی خراسان بستری مناسب برای رشد گردشگری ادبی است، خاطرنشان کرد: فریمان از دیگر شهرهای خراسان رضوی است که بنا بود زمان پهلوی اول به عنوان مرکز این استان انتخاب شود و ساخت و سازهایی در راستای این برنامه در این شهر هم انجام شده بود. تربت جام از دیگر شهرهای خراسان است که نامش از شیخ احمد جامی که در قرن پنج در این منطقه می زیسته، اقتباس شده و بگونه ای با یکدیگر گره خورده است.

تربت جام؛ موزه ای از فرهنگ و تاریخ ایرانی

وی در خصوص تاریخچه نامگذاری تربت جام گفت: در آن زمان در نزدیکی تربت جام کنونی شهری بود با نام بوژگان یا به گفته برخی بوزجانی که شیخ احمد به این شهر می آید و پس از مدتی در روستایی حوالی همین بوزجان به نام مهدآباد ساکن می شود. گفته می شود شیخ احمد در این روستا فوت می کند. به همین دلیل در آنجا مقبره ای برایش می سازند با نام تربت شیخ احمد جام که با گذر زمان نام تربت جام فعلی را به خود میگیرد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: از همان زمان در قرن پنج و دوره سلطنت سلجوقی ها که شیخ احمد جام درگذشته تا دوره اخیر به طور مداوم در این منطقه بناهایی ساخته میشد، بطوریکه این موضوع منطقه تربت جام را به یک موزه معماری، تاریخی و فرهنگی تبدیل کرده است.

سیدی تصریح کرد: شهری که در حال حاضر آن را خواف می نامیم نیز در قدیم به نام ری مشهور بود. خواف در اصل ولایتی بود که چندین شهر را شامل میشد. در خواف بناهای باشکوهی از جمله مسجد زوزن و مدرسه غیاثیه خرگرد بچشم می خورد. سازندگان این مدرسه عظیم 2 برادر قوام الدین شیرازی بودند که مسجد گوهرشاد نیز به دست آنها ساخته شد. خواف را میتوان جزئی از حوزه فرهنگی هرات قلمداد کرد، چرا که آداب، مذهب، نوع پوشش و رفتارها همگی حال و هوای هرات را تداعی می کند.

وی اضافه کرد: به تربت حیدریه که می رسیم آرامگاه قطب الدین حیدر از گردشگران میزبانی خواهد کرد. قطب الدین حیدر یکی از صوفیان و عرفای ایلخانی بود و از آنجایی که او در همین مکان درگذشت و در همین جا دفن شد، به مرور زمان این شهر تربت حیدریه نام گرفت.

این استاد دانشگاه بیان کرد: کاشمر نیز محور پربار دیگری در حوزه گردشگری ادبی خراسان است که در شاهنامه کشمر خوانده شده است. نام این شهر در دوران پهلوی کاشمر گذاشته شد. این شهر با وجود امامزاده ای که صفویان جد خود را منصوب به او میدانند، در ذهن گردشگران تداعی کننده شاهنامه و دوره های مختلف ایران از جمله ایلخانان و مغولان است.

کلات و درگز؛ از نقاط مهم گردشگری ادبی مشهد

سیدی عنوان کرد: در فاصله 150 کیلومتری مشهد کلات نادری قرار دارد که با نام نادرشاه افشار آمیخته است. این منطقه و کاخ خورشید که یک دژ طبیعی است، از مقاصد مهم گردشگری مشهد بحساب می آید.

وی اضافه کرد: در فاصله ای نه چندان دورتر درگز قرار دارد که در قدیم یک ولایت بوده است. برخی از کارشناسان معتقدند در قدیم روستایی به نام دستگرد وجود داشته که زادگاه نادر بوده است. زمان قاجار قلعه ای در منطقه درگز ساخته می شود با نام محمدآباد که به مرور زمان به درگز فعلی تبدیل می شود.

این خراسان پژوه ادامه داد: همچنین در درگز تپه ای باستانی با نام سنگیان وجود دارد که این منطقه را محل درگیری بهرام گور با خاقان چین یا هپتاییان می دانند. البته کمتر کسی در کنار فردوسی، خیام، عطار و امیر ارسلان یادی از سنگیان خواهد کرد.

سرخس؛ دروازه ورود اقوام مهاجر به خراسان

سیدی اظهار کرد: در فاصله حدود 180 کیلومتری مشهد سرخس دیده می شود که همیشه از لحاظ جغرافیایی یک منطقه مهم بحساب می آمده است. سرخس را میتوان دروازه ورود اقوام مهاجر به خراسان دانست که یک گذرگاه استراتژیک مهم را شکل داده بود.

وی گفت: این منطقه از تپه های باستانی پر است که از نمونه های آن میتوان به شیرتپه اشاره کرد که از آن در شاهنامه نیز یاد شده است. در این شهر آرامگاه شخصیت های شهیر تاریخ ایران همچون ابوسعید ابوالخیر و ابوالفضل سرخسی قرار دارد که یادآور 2 قرن چهار و پنج هجری است.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: گستردگی بی نهایت آثار ادبی، تاریخی و فرهنگی در محورهای مختلف خطه خراسان بر غنای گردشگری ادبی این منطقه افزوده است. خراسان بقدری ارزشمند است که شاید برای سفر به این سرزمین همراهی چند راهنما از جمله باستان شناس، ادیب شناس و عرفان شناس ضروری باشد.

سیدی افزود: البته مشهد نیز که برخی از زائران صرفا برای زیارت امام رضا (ع) به آن سفر می کنند، خالی از جاذبه های گردشگری ادبی نیست. برای مثال در اطراف حرم آرامگاه پیر پالان دوز، مدفن شیخ بهایی، مقبره شیخ طبرسی، آرامگاه حر عاملی و گنبد سبز قرار دارد که محور یک گردشگری یک روزه بحساب می آید. در نهایت اگر حرم را یک خورشید بدانیم، قطعا در اطراف آن ستارگانی نیز بچشم می خورد.

ارزش های خاص گردشگری ادبی خراسان باید دیده شوند

سلمان ساکت، رئیس مرکز آثار مفاخر دانشگاه فردوسی مشهد نیز در خصوص ارزش های گردشگری ادبی خراسان رضوی گفت: همواره اتفاقاتی که در طول تاریخ همراه خراسان بوده است، موجب شده شخصیت های بزرگی از این سرزمین برخیزند و هر کدام به تنهایی موجبات افتخار و مباهات این منطقه را فراهم آورند.

وی ادامه داد: جدا از جاذبه هایی که در این چند سال اخیر به این خطه اضافه شده، ما در خراسان آرامگاه بزرگانی چون خیام، عطار را داریم. خیام و عطاری که در ارتقای ارزش ادبی خراسان بسیار پراهمیت بوده اند. خیام در حال حاضر یک چهره کاملا جهانی است و میدانیم در سالهای اخیر یکی از مهمترین شاعرانی بود که زمینه آشنایی دنیای غرب با ادبیات ایران را فراهم کرده است.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: آثار خیام به زبانهای مختلف ترجمه شده، خوانده شده، مورد نگارگری قرار گرفته است و کارخانه های بزرگی به نام او در جهان نامگذاری شده است. عطار که محور و چراغ درخشان عرفان در خراسان است، کسی بود هنگام سفر مولانا از بلخ به سمت قونیه برای دیدار او عظیمت کرده و کتابش را به او تقدیم میکند. تاثیر عرفان و نگاه عطار در مثنوی معنوی مولانا کاملا مشهود است.

ساکت بیان کرد: اگر مسیر نیشابور را ادامه دهیم، به بیهق تاریخی و سبزوار کنونی می رسیم. بیهق یکی از مهمترین و زرخیزترین مناطق ارزشمند ادبی خراسان بحساب می آید که متاسفانه آنطور که باید و شاید شناخته شده نیست. این شهر همیشه میزبان بناهای فاخری بوده و شخصیت های مهمی از این خطه برخاسته اند که هر کدام به تنهایی اهمیت بسزایی دارند. به عنوان مثال آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری یکی از این بناهاست که قدمت آن به دوره قاجار می رسد. حاج ملاهادی سبزواری یکی از مهمترین فیلسوفان و عارفان سده های اخیر بحساب می آید.

وی تصریح کرد: میل خسروگرد در این منطقه (جاده سبزوار تهران) نیز اثر شگفت انگیز دیگری است که قدمتش به سده 6 باز می گردد. سبزوار همچنین میزبان مساجد تاریخی چون مسجد پامنار و مسجد جامع سبزوار است. روستاهای اطراف سبزوار نیز هر یک به تنهایی ماهیت بسزایی دارد. شاید کمتر منطقه ای در ایران باشد که روستاهای اطراف آن همسنگ و هم ردیف شهر باشد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: برای مثال روستای حارث آباد در سبزوار محل تولد ابوالفضل بیهقی، صاحب تاریخی بیهقی است. دولت آباد نیز محل تولد محمود دولت آبادی است. مزینانی هم زادگاه دکتر علی شریعتی است. همچنین ششتمد محل تولد ابوالحسن بیهقی یکی از بزرگترین ادیبان، مهندسان و مورخان تاریخ ایران است.

وی اضافه کرد: با وجود اینکه اوایل سال های دهه 50 هجری شمسی انجمن آثار ملی بنای بسیار فاخری را به عنوان مقبره ابوالحسن بیهقی برپا ساخت اما این بنا برای برخی از ساکنان منطقه سبزوار نیز ناشناخته مانده است.

الزام ثبت روزهایی برای بزرگداشت شخصیت های شهیر

ساکت تاکید کرد: از آنجایی که برای بسیار از بزرگان در تقویم ملی روزی به نامشان به ثبت رسیده اما هنوز بزرگان زیادی از شامل این موضوع نشده اند؛ در واقع ثبت چنین روزهایی برای یک شخص شهیر چندین کارکرد ایجاد می کند که یکی از آن ایجاد زمینه ای مساعد و مناسب برای آشنایی بیشتر مردم با این بزرگان است. ما باید با تدارک سلسله فعالیت های عمومی مردم یک منطقه و دیگر مناطق مختلف ایران را با شخصیت های بزرگ تاریخ همچون ابوالحسن بیهقی بیشتر آشنا کنیم.

سبزوار مهد تبلور نثر فارسی است

وی ادامه داد: نیشابور، مشهد و منطقه توس بواسطه حضور فردوسی شاید شناخته شده باشد اما سبزوار آنطور که باید شناخته شده نیست. البته باید گفت که بسترهای لازم برای شناساندن این شهر فراهم نشده که با ثبت روزهایی به نام مشاهیر آن می توان چنین فرصت هایی را فراهم کرد. به عنوان نمونه اگر برنامه های خوب و پرباری برای روز ابوالفضل بیهقی تدارک ببینیم، قطعا مناطق اطراف همچون روستای حارث آباد به یک منطقه مهم گردشگری تبدیل می شود.

ساکت خاطرنشان کرد:علاوه بر موارد گفته شده ثبت روز بزرگداشت برای مشاهیر در تقویم ملی می تواند بر جذب گردشگر بین المللی نیز تاثیرگذار باشد. با برگزاری رویدادهای فاخر میتوان از طریق افراد شاخصی که به کشور سفر می کنند، فرهنگ و ادبیاتمان را در اقصی نقاط دنیا معرفی کرد، چرا که همه می دانیم صنعت گردشگری می تواند تحول عمده ای در کشور پدید آورد؛ آن هم در شرایط فعلی که کشور اوضاع اقتصادی خوبی ندارد.

گردشگری ادبی تنها محدود به بازدید از مقابر و ابنیه نیست

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: بهتر است که گردشگری ادبی را تنها محدود به بازدید از بناهای خاص نکنیم. شاید یکی دیگر از گنج های گردشگری ادبی که بسیار مغفول مانده، امکان دیدار با شعرا، نویسندگان و ادیبان هر کدام از مناطق خراسان باشد.

ساکت اضافه کرد: برای مثال شخصیت هایی چون عبدالله کوثری که در شمار نامداران این خطه بحساب می آید، محمد کاظم کاظمی، محمود دامغانی که حدود 20 هزار صفحه از آثار مهم اسلامی را به زبان فارسی ترجمه کرده و بسیاری از افراد شاخص دیگر از گنج های گردشگری ادبی خراسان هستند.

وی ادامه داد: در همین زمینه راه اندازی انجمن هایی مانند انجمن آثار مفاخر بیش از پیش احساس می شود. این انجمن که در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد در حال فعالیت است، همواره می کوشد با برپایی برخی محافل فرهنگی از ارزش های این بزرگان استفاده کرده و آنها را به دیگران معرفی کند.