پل گاومیشان دره شهر؛ سازه ای تاریخی از مردمان دوره ساسانی

تاریخ گذشته ایران پر است از رمز و راز؛ پر است از بناهایی که دیدن آنها هر تاریخ دوستی را به وجد می آورد. یکی از این بناهای بی نظیر، پل گاومیشان دره شهر است. این پل یادگاری از دوره ساسانیان برای آیندگان هست. با لمس جای جای این پل و با استشمام عطر گل آن که با خیس شدنش بلند شده، حس غرور و سربلندی به انسان منتقل می شود. با ما در این مقاله خواندنی همراه شوید تا بدانید پل گاومیشان دره شهر کجاست و با معماری پل گاومیشان دره شهر بیش از پیش آشنا شوید.

وصف پل و رودخانه سیمره

پل گاومیشان دره شهر روی رودخانه سیمره و پس از تلاقی آن با رودخانه کشکان بنا شده است. رودخانه سیمره از سرشاخه های اصلی کرخه در غرب ایران بوده، سرچشمه اصلی آن گاماسیاب و از دامنه های غربی الوند از منطقه نهاوند هست و در سمت شرق به غرب و پس از گذشتن از کنگاور، صحنه و بیستون، به کرمانشاه می رسد. سیمره از شهرهای دره شهر، سیروان و چرداول میگذرد و سپس به رودخانه کشکان می پیوندد، کرخه را بوجود می آورد و به خوزستان می رود.

یکی از مورخان تاریخ با نام سر هنری راولینسون در وصف این جاذبه تاریخی می نویسد که پلی که هم اکنون بر روی رودخانه سیمره قرار دارد، یکی از بهترین پلهای ایران است. به اعتقاد مورخان، این پل در سال 1334 بر اثر زلزله تا حد زیادی آسیب دیده و از بین رفته است.

علت نامگذاری سازه به گاومیشان

بعضی از اهل فن وجه تسمیه نام این بنای تاریخی را برگرفته از گومیشه یعنی محل پرورش گاو می دانند. بعضی افسانه ها از این داستان حکایت می کنند که در گذشته هایی دور، گاومیش نر جفت خود را گم می کند. برای یافتن آن تمام غارها و دشتها را جست و جو کرده و سرانجام، جفتش را در غاری در نزدیکی این مکان می یابد. به همین دلیل هم این مکان را با این نام می خوانند. از طرفی، بعضی از محققین مانند سراورل استین این پل را گاماسا می نامند. گاماسا از دو کلمه گا به معنای گاو و ماس به معنای ماهی بدست می آید.

موقعیت جغرافیایی پل

پل گاومیشان در 30 کیلومتری دره شهر و در مرز بین دو استان لرستان و ایلام قرار دارد. بیش از 90 درصد این سازه در استان لرستان جای گرفته است. مردم شهرستان دره شهر جاذبه بی نظیر پل گاومیشان ایلام را متعلق به این شهرستان می دانند در حالی که وبسایت رسمی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران موقعیت این سازه را در پل دختر اعلام کرد. اما به دلیل اینکه این پل در مرز بین استان لرستان و ایلام قرار دارد، این اثر تاریخی از جاذبه های استان ایلام نیز محسوب می شود.

معماری سازه پل

معماری پل گاومیشان دره شهر بسیار فنی و پیچیده هست بطوریکه از نظر مهندسی رقیبی بسیار جدی برای پلهای دیگر محسوب می شود. پل گاومیشان دارای ویژگی های خاص پل سازی بوده و سازه آن شباهت بسیاری به پل شادروان در شوشتر دارد که آن هم در دوران ساسانیان ساخته شده است. طول این پل حدود 175 متر و عرض گذر سطح پل نزدیک به 8 متر و 20 سانتیمتر هست. پایه ها و تکیه گاه های اصلی این جاذبه تاریخی مدور و قطور و از سنگهای مکعبی بزرگ و تراشیده است. این سنگها در ابعاد تقریبا مساوی و به صورت رگ چین بر روی هم چیده شده و پایه های اصلی سازه را بوجود آورده اند.

براساس مقاله پل گاومیشان دره شهر کجاست، باید بدانید که داخل این پایه ها با قلوه سنگ و ملاط گچ پر شده است. در حال حاضر، این سازه تاریخی دارای 6 چشمه طاق هست. عرض چشمه اصلی این اثر حدود 33 متر و 70 سانتیمتر بوده و دهانه پل گاومیشان دره شهر با بیش از 50 متر عرض بزرگترین دهانه را بین پلهای کشور داراست. یکی از این دهانه ها بعد از حمله اعراب به ایران و پس از عقب نشینی ایرانیان تخریب شد. طاق های جناغی، دالان ها و راهروها همگی از آجرهایی با ابعاد 20 در 25 سانتیمتر ساخته شده و نمای داخلی پل به وسیله ملات گچ مزین شده است.

این سازه تاریخی طاقچه هایی مسدود، باز و موج شکن هایی دارد که به وسیله راهروها و با چند پله به هم متصل می شوند. وجود پله ها در میان دالان ستون میانی بیانگر این امر بوده که در گذشته این پل فقط جنبه ارتباطی نداشته و با توجه به راهروها، پلکان و...میتوان به این امر دست یافت که از این پل به عنوان سرپناه هم استفاده میشده است.

ثبت ملی و بازسازی و مرمت سازه گاومیشان

این جاذبه تاریخی در تاریخ 3 اسفند 1377 با شماره ثبت 2222 به ثبت رسید. هر اثر تاریخی با گذشت زمان دچار فرسودگی و تخریب می شود و نیاز به مرمت دارد. اختلاف بر سر تملک سازه تاریخی پل گاومیشان بین استان ایلام و لرستان باعث شد که در سال 1384 مرمت این جاذبه متوقف شده و نیمه کاره بماند. تخریب در پل گاومیشان بحدی بوده که فقط یک مرمت اضطراری میتوانست این جاذبه را نجات داده و به آیندگان منتقل کند.

در اواخر سال 1384، پنجاه میلیون تومان از محل اعتبارات ملی برای بازسازی و مرمت پل تاریخی گاومیشان در استان ایلام در اختیار اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری این استان قرار گرفت. نخستین فصل مرمت پل گاومیشان در سال 1387 به پایان رسید. در حال حاضر، مرمت کامل این جاذبه و این سازه تاریخی و تعیین حریم و عرصه پل انجام شده و طبق گفته مسئولان، می تواند پذیرای گردشگران باشد. با این حال، بهتر است به هنگام عبور از این پل به صورت دسته ای روی آن حرکت نکنید تا سازه متحمل وزن زیاد نشده و بیش از پیش آسیب نبیند.