به جز یک مورد هیچ اثر دیگری از قدمت خط و هنر خوشنویسی در پاویون ایران در اکسپو دیده نمی شود

ایسنا/ براساس اخبار واصله، به جز یک مورد هیچ اثر دیگری از قدمت خط و هنر خوشنویسی در پاویون ایران در اکسپو دیده نمی شود.

خط فارسی و عربی در دنیای بیرون از خاستگاه آنها معمولا از یکدیگر تشخیص و تمییز داده نمی شوند. برای همین وقتی خوشنویسی به نام 16 کشور عربی و ترکیه در یونسکو ثبت جهانی شد و ایران در مقابل، برنامه ای به نام پاسداری از خوشنویسی را ثبت کرد، واکنش های زیادی در داخل ایران برانگیخته شد. حالا در اتفاق دیگری که در اکسپو دبی افتاده است، آن انتقادها معنای بیشتری پیدا می کند.

این گزارش را درحالی روایت می کنم که روی نقطه کلمه نصر در محوطه باز اکسپو دبی نشسته ام. در واقع روی نیمکتی که قرار است خط عربی را درحالی که با معماری و هنر مدرن درآمیخته، به بازدیدکنندگان این نمایشگاه جهانی معرفی کند. روی تابلو کوچک فلزی در نزدیکی کلمه ای که نقش نیمکت را در محوطه باز اکسپو دارد، متنی به این مضمون نوشته شده است: فرصتی برای مشاهده و تمرین هنر فاخر خوشنویسی عربی است. این اصطلاح در عربی «خط» نام دارد، اکنون می توانید شیوه خلق این هنر سنتی را تماشا کنید و حتی نوشتن خط عربی را خود امتحان کنید.

امارات در کنار تکنولوژی هایی که برای نخستین بار در اکسپو 2020 دبی رونمایی کرده، سراغ خط و خوشنویسی هم رفته است؛ هنری که دو ماه پس از برگزاری اکسپو در یونسکو به نام 16 کشور عربی از جمله امارات ثبت جهانی شد. حالا حاشیه خیابان های اکسپو به این هنر مزین شده است، خطوطی که توسط یک معمار برجسته طراحی شده اند، با ذکاوت قصه ای را روایت می کنند و هدف معرفی و شناساندن خط و خوشنویسی عربی را در جریان نمایشگاهی که بیش از 190 کشور در آن شرکت کرده اند، دنبال می کنند.

این خطوط که به عنوان نیمکت های محوطه باز اکسپو نقش آفرینی می کنند، توسط آصف خان، معمار بریتانیایی با مشارکت لارا کاپتان، تایپوگراف لبنانی مقیم آمستردام با الهام از کلمات عربی طراحی شده اند. امارات این پروژه را یادگیری زبان عربی با خط و خوشنویسی نامیده است.

طراحان می گویند که محوطه 438 هکتاری اکسپو با 50 کلمه معنی دار انگار که در یک شعر پیچیده شده است. آنها کلمات را پس از نظرسنجی در شبکه های اجتماعی با مشارکت مردم انتخاب کرده اند. از مخاطبان خواسته شده بود کلماتی را پیشنهاد دهند که نمایشگر سه منطقه موضوعی اکسپو (فرصت، تحرک و پایداری) باشد. بعد گروهی متشکل از 30 جوان حرفه ای اماراتی، انتخاب نهایی کلمات را انجام دادند. برای قرار گرفتن کلماتِ معنی دار در هر منطقه موضوعی اکسپو سناریویی تعریف شده؛ اینکه نیمکت ها کجا مستقر شوند، چه فرمی داشته باشند و از چه مواد و رنگی ساخته شوند، مثلا کلمه ای که معنای بینایی می دهد، از موادی شفاف ساخته شده است.

کلمات طراحی سه بعدی دارند، بعضی از آنها چنان کشیده و فرم داده شده اند که مردم را تشویق می کنند روی انحنای خطوط عربی بنشینند و به آرامی در تفکرات خود غرق شوند. بعضی کلمات درهم گرد شده اند و فضا را برای گفت وگو و تعامل آماده کرده اند. بعضی از کلمات هم طوری مستقر شده اند که بازدیدکننده را پس از توقف و استراحت کوتاه به تماشای پاویونی که در نزدیکی آن قرار دارد، تشویق می کنند.

خوشنویسی عربی تا حالا بیشتر در کتابهای دینی و مذهبی کاربرد داشته و شناخته شده، برای همین اجرای ایده خطوط معنادار نیمکتی که با هنر مدرن درآمیخته و در رویدادی جهانی با هدف آموزش زبان عربی به نمایش گذاشته شده، خلاقانه و نوآورانه به نظر می رسد و احتمالا از برنامه بلندمدت کشورهای عربی برای شناساندن بیشتر زبان عربی و همچنین مهارت و شیوه نگارش خط عربی در ادامه ثبت جهانی آن در یونسکو حکایت دارد.

این ایده توجه بازدیدکننده ایرانی را شاید از این نظر بیشتر جلب کند که با فضای تهی از خط و خوشنویسی در پاویون ایران، سرزمینی که خاستگاه این هنر است، مواجه می شود. هرچند، در مصاحبه های قدیمی تر "نشید نبیان" ـ طراح پاویون ایران ـ از پیشنهاد اختصاص یکی از سالن های پاویون به رسم الخط پارسی و معاصرسازی آن توسط هنرمندان ایرانی سخن گفته شد، چرا که او معتقد بود خط ابزار روایت گری است و اگر می خواهیم خصومت ها نسبت به کشورمان کم شود باید با تمدن های دیگر وارد گفت وگو و روایت پردازی شویم، اما در همان مصاحبه اشاره شده که در نهایت، به جای خط و خوشنویسی قرعه به نام فرش افتاده است.

ایران که به رنگ فیروزه ای بر سردر پایون نشسته، شاید تنها واژه فارسی در کل پاویون ایران در اکسپو 2020 دبی باشد که انحنا و کشیدگی آن، کمی تداعی کننده هنر خوشنویسی است و البته مولاژ منشور کوروش که به خط میخی اکدی در پاویون ایران به نمایش گذاشته شده و تا حدی، معرف خط ایران باستانی است و جز اینها، هیچ اثر دیگری از قدمت خط و هنر خوشنویسی در پاویون ایران دیده نمی شود و نقد جامعه خوشنویسان را بار دیگر تداعی می کند که حتی با وجود ثبت جهانی برنامه پاسداری از خوشنویسی، عملا در رویدادهای بین المللی برنامه قابل دفاعی برای معرفی مهارت و دانش خط و هنر خوشنویسی ایرانی و البته پاسداری از آن نداریم و در چنین مواقعی، نهایت اقدامی که شاید انجام شود دعوت از یک خوشنویس برای مشق خط در برابر دیدگان عموم است.