درخواست از استاندار فارس برای توقف طرح گسترش 57 هکتاری شاهچراغ

ایسنا/ براساس آخرین اخبار واصله، درخواست از استاندار فارس برای توقف طرح گسترش 57 هکتاری شاهچراغ صورت پذیرفت.

در بافت تاریخی شیراز بدنهای نسبتا سالم حضرت شاه چراغ (ع) و برادر ایشان بعد از حدود 400 سال از فوتشان از زیر یکی از ساختمانها پیدا شد. این موضوع نشان می دهد برای هر اقدامی در بافت تاریخی نیاز است با دقت عمل کرد ولی ما در این دوره با بولدوزرها و لودرها به سراغ بافت تاریخی می رویم و آن را شخم می زنیم و آثار ارزشمند روی زمین و زیر زمین را تبدیل به خاک می کنیم و رویش را آسفالت کرده و خوشحال از اینکه اقدامی مثبت انجام داده ایم.

در ادامه مطالبه توقف طرح گسترش 57 هکتاری شاهچراغ که منتقدان می گویند به تخریب گسترده بافت تاریخی شهر شیراز منجر خواهد شد و پویش های مردمی که برای نجات آن راه افتاد، دکتر غلامحسین معماریان، استاد تمام رشته معماری در دانشگاه علم و صنعت ایران که دکتری معماری از دانشگاه منچستر انگلستان دارد و عنوان رساله دکتری او گونه شناسی مسکن در ایران؛ با ارجاع ویژه به خانه های شیراز است نیز در نامه ای به محمدهادی ایمانیه، استاندار فارس با اشاره به روند تخریب در شهر شیراز از دهه 1360 تاکنون و همچنین مقایسه تطبیقی شهرهای زیارتی ایران و عربستان و با بیان اینکه متاسفانه به نظر می رسد نگاه عربستانی تخریب بافت های تاریخی و طراحی مجموعه های زیارتی، الگویی برای ما ایرانیان شده، از استاندار فارس درخواست کرد: این طرح بدون تخریب رسما کنار گذاشته شود.

در این نامه که به آیت الله دژکام، امام جمعه شیراز، آیت الله کلانتری، تولیت آستان شاهچراغ (ع)، دکتر پاک فطرت، نماینده شیراز، مهندس طاهری، رئیس شورای شهر شیراز و مهندس اصنافی، شهردار شیراز رونوشت شده، آمده است: همانگونه که مستحضرید سرزمین فارس جایگاه شکل گیری دو تمدن بزرگ هخامنشی و ساسانی در پیش از اسلام است و در دوران اسلامی نیز هر کدام از شهرها و آبادی های آن سهمی ویژه در شکوفایی تمدن اسلامی داشتند. افرادی مانند سیبویه، حلاج، سعدی و حافظ شیرازی، قوام الدین شیرازی، ملاصدرا و ... و بسیاری دیگر از ادیبان و دانشمندان از این سرزمین ظهور کردند و خود را به قله های رفیع علم و فرهنگ رساندند.

هر کدام از آنها به تنهایی می توانند نشان افتخار برای یک کشور باشند. متاسفانه از مکانهای تاریخی که این بزرگان در آن بدنیا آمدند، رشد کردند و به این درجات رسیدند، چیز زیادی به جای نمانده است. تنها بخشهایی از شیراز کهن باقی مانده که آن هم در چند دهه گذشته مورد مداخلات گسترده قرار گرفته است.

براساس مقاله درخواست از استاندار فارس برای توقف طرح گسترش 57 هکتاری شاهچراغ باید بدانید که مخربان شهرهای تاریخی چیزی از شهرهای کهن کازرون، جهرم، داراب، آباده، نیریز و... بجای نگذاشته اند و به حفظ چند تک بنا دل خوش کرده اند.

از حدود 100 سال پیش کشورهای پیشرفته قوانینی برای حفظ داشته های تاریخی خود وضع کردند و به شدت بر پاسداری از آنها و انتقالشان به نسلهای بعدی تلاش کرده و می کنند. کافی است سفری به این کشورها داشته باشیم و تجربیات ارزشمند حفظ بافت ها و بناهای تاریخی را از نزدیک مشاهده کنیم. با این اقدامات علاوه بر حفظ بافت تاریخی به عنوان بخشی از هویت کشورشان و یکی از عوامل انسجام ملی، با برنامه ریزی دقیق و اجرای طرح های حفظ و احیا، میلیون ها گردشگر را جذب کرده و باعث رونق اقتصادی کشورشان نیز شده اند.

تقریباً از حدود 100 سال پیش بویژه از دوران پهلوی اول تخریب های گسترده شهرهای تاریخی ایران آغاز شد. احداث خیابانهای عریض و طولانی در بیشتر شهرها، آنها را پاره پاره کرد و شیراز نیز از این قاعده مستثنی نشد. با احداث خیابانهای کریمخان زند و لطفعلی خان بخشهای زیادی از بافت تاریخی شیراز تخریب شد. این تخریب ها در دوره پهلوی دوم نیز ادامه داشت و چندین خیابان فرعی بخشهای دیگر بافت را نابود کرد و در نامه به وزیر محترم میراث فرهنگی شرح آن بیان شد.

در چهار دهه اخیر نیز ویرانی های بافت تاریخی به این شرح براساس مقاله درخواست از استاندار فارس برای توقف طرح گسترش 57 هکتاری شاهچراغ ادامه یافت:

1- تخریب بافت تاریخی شمال مسجد نو با نابودی ده ها خانه و ساخت خیابان شهید دستغیب در دهه 1360

2- تخریب حدود 80 هزار متر مربع از بافت تاریخی در جنوب بارگاه شاهچراغ به نام بین الحرمین در اوایل دهه 1370 و تبدیل آن به پاساژها و هتل و...

3- تخریب 35000 متر مربع فضای پیرامون مدرسه خان که تبدیل به پاساژ طلا فروشی در حریم حفاظتی این مدرسه مهم کم نظیر تاریخی شده است.

4- احداث خیابان 9 دی در بافت تاریخی به بهانه ایجاد دسترسی به در غرب شاهچراغ و به بهای تخریب ده ها خانه تاریخی، درحالیکه دسترسی از طریق خیابان و میدان موجود بود و با ساخت شبستان روی میدان احمدی، راه دسترسی عمومی را بستند و مجموعه را با مشکل مواجه کردند.

5- طرح 570 هزار متری گسترش شاهچراغ (ع) با هدف تخریب بخش های بزرگی از بافت تاریخی و ایجاد صحن بزرگ، قبرستان زیرزمینی و مراکز رفاهی، خرید و ... که در نهایت سرنوشتی مانند پیرامون بارگاه امام رضا (ع) را در پی خواهد داشت که تاکنون بخشهایی از آن نیز تخریب شده است.

چنین نگاهی به بافتهای تاریخی در دنیای امروز نه تنها منسوخ شد، بلکه اقدامی ضد فرهنگی و در جهت از بین بردن هویت ملی و محلی محسوب می شود. به نظر نگارنده تنها دو کشور هستند که به بهانه اکرام زائران و یا بهانه های دیگر به تخریب بافت تاریخی اقدام کرده و می کنند، ایران و عربستان. برای دیدن اقدامات ما ایرانی ها کافی است به شهرهای مشهد و شیراز اشاره کنیم. البته بافت های تاریخی شهرهای دیگر را به بهانه توسعه اقتصادی و ... تخریب کرده اند، مانند شهر بندرعباس که از تاریخ صفوی و دوره های بعد آن چیزی باقی نمانده و یا بوشهر که اداره بندر یکی از مهمترین بخشهای شهر کهن را برای گسترش بندر تخریب کرد و ده ها بنای ارزشمند نابود شدند. تخریب بافت های تاریخی به جز چند شهر و روستای کوچک در همه جای ایران از شمال تا مرکز و جنوب آن بچشم می خورد و این یکی از فجایع بزرگ تاریخی در کشور است که فعلا از دید پنهان مانده است.

احتمالاً جنابعالی مداخلات عربستان در شهرهای تاریخی مکه و مدینه را از نزدیک مشاهده کرده اید. هیچ بخش بافت تاریخی این دو شهر باقی نمانده است. آنها قبرستان بقیع با ده ها مقبره ارزشمند را نیز به بیابان تبدیل کرده اند، محلات پیرامون مسجد پیامبر (ص) را تبدیل به هتل و فروشگاه و خیابان کرده اند و هیچ چیز از خاطرات صدر اسلام را نمی توانید آنجا بیابید. در واقع به نظر می رسد بطور عمدی این اتفاقات روی داده که بخشی از وقایع صدر اسلام را به صورت عینی نبینیم. همسایگان خانه رسول (ص) را نشناسیم و هیچ پیوند عینی و حسی با تاریخ و زمان حضور بزرگان صدر اسلام ایجاد نشود.

در مکه هم چنین چیزی را می بینیم، بجز خانه خدا هیچ اثری از آثار دوران حضرت رسول (ص) نمی بینیم. خانه ای را که رسول گرامی در آنجا به دنیا آمده اند تخریب کرده اند و ... آنها به نام تکریم زائران، اقامت در هتل، نماز جماعت، زیارت و خرید را برای زائران مدینه برنامه ریزی کرده اند، آن هم در لوکس ترین شکل آن. در این شهرها جایی برای تفکر در تاریخ صدر اسلام و اتفاقات آن دوره از جمله مشقاتی که حضرت رسول (ص) و یارانش برای بنیان نهادن دین اسلام تحمل کردند، دیده نمی شود. بیشتر آثار عینی را از بین برده اند و در عوض ساختمانی 100 طبقه در حریم دیداری خانه کعبه ساخته اند که در هنگام طواف در جلو رویمان قرار بگیرد.

در فاصله ای نه چندان دور از عربستان، مشاهده می کنیم که رژیم صهیونیستی بر عکس این کشور عمل کرده و نه تنها شهر تاریخی بیت المقدس را برای درآمدزایی حفظ کرده است، بلکه هم زمان به دنبال ساخت و تولید تاریخ و هویت برای خود است و در زیر مجموعه قدس دست به اکتشاف می زند تا اثری تاریخی را بیابد.

متاسفانه به نظر می رسد نگاه عربستانی تخریب بافتهای تاریخی و طراحی مجموعه های زیارتی، الگویی برای ما ایرانیان شده و این را میتوان از تحربیات چند دهه گذشته در شهرهای ایران بویژه مشهد و شیراز مشاهده کرد.

تخریب های گسترده صدها خانه در دهه 70 و تبدیل آنها به پاساژ و هتل در طرح بین الحرمین، تخریب های پیرامون مدرسه خان شیراز که جایگاه ملاصدرای شیرازی بوده و تبدیل آن به پاساژ طلافروشی در دهه 80 و تخریب های دهه 90 و احداث خیابان برای عبور و مرور اطراف مسجد نو درحالیکه خیابان احمدی موجود بود و احداث این خیابان باعث از بین رفتن ده ها خانه تاریخی شد و در نهایت تخریب های دهه 90 محلات پیرامون شاهچراغ (ع) به مساحت چندهزار متر همه حکایت از حضور تفکر عربستانی دارد؛ چه بسا در سفرهای آنها به سرزمین وحی با خود گفته اند؛ چرا ما نباید مانند عربستان تفکری مدرن و پیشرو نسبت به ساخت و ساز در پیرامون اماکن مذهبی داشته باشیم، ولی غافل از اینکه در پشت تفکر عربستانی تفکر دیگرانی دیده می شود که از نابودی تاریخ کشورهای کهن اسلامی خشنود می شوند.

در خصوص طرح موسوم به 57 هکتاری توسعه حرم شاهچراغ (ع) باید بیان کرد که این طرح از ابتدا اشتباه بوده و اصولاً این سؤال مطرح می شود که آیا چند مسئول شهر می توانند چنین تصمیمی برای تاریخ شیراز که متعلق به همه مردم ایران است بگیرند؟ مشخص نیست این عدد از کجا آمده است و پشت این ماجرا چه چیزی پنهان است و چرا سرمایه های تاریخی که از گذشتگان به دست ما رسیده است و باید آن را به دست آیندگان برسانیم با چنین تصمیمات اشتباهی باید پاک شود.

نتایج این طرح از پیش مشخص است و طرح های گسترش حرم در مشهد و طرح موسوم به بین الحرمین در شیراز بخشی از آینده طرح 57 هکتاری را نشان می دهند. تبدیل یک محله تاریخی شهر شیراز به یک صحن حتی با حفظ چند بنای ارزشمند منجر به از بین رفتن بخش بزرگی از هویت و حافظه تاریخی شیراز می شود. تبدیل محله تاریخی به یک فضای نیمه باز که نه در تابستان و نه در زمستان قابل استفاده است و مانند یک بیابان عمل می کند هیچ ارزش معمارانه و هنری و فرهنگی و اجتماعی نخواهد داشت و عملاً همان اتفاقی را که در صحن رضوی مشهد نیز اتفاق افتاده است دوباره تکرار خواهیم کرد.

بسیاری از زائران حرم امام رضا (ع) برای رسیدن به ضریح باید از صحن رضوی عبور کنند که در زمستان بسیار سرد و در تابستان بسیار گرم است و برای این منظور خدام آستان قدس با وسیله نقلیه گروه زیادی از مردم را از این صحن به صحنی دیگر می برند. نگارنده در یکی از زمستان های سرد از این وسیله برای رسیدن به حرم استفاده کرده است؛ زیرا تحمل سرمای موجود در صحن رضوی را نداشته است.

در بافت تاریخی شیراز حداقل 1400 سال وقایع تاریخی نهفته است و برای شناخت آن نیاز به کاوش های محققین است. در همین بافت تاریخی بدن های نسبتاً سالم حضرت شاهچراغ (ع) و برادر ایشان بعد از حدود 400 سال از فوتشان در قرن هفتم از زیر یکی از ساختمانها پیدا شد و پس از آن در قرن هشتم برای آن بارگاه ساختند. این موضوع نشان می دهد برای هر اقدامی در بافت تاریخی نیاز است با دقت عمل کرد، اما ما در این دوره با بولدوزرها و لودرها به سراغ بافت تاریخی می رویم و آن را شخم می زنیم و آثار ارزشمند روی زمین و زیر زمین را تبدیل به خاک می کنیم و رویش را آسفالت کرده و خوشحال از این که اقدامی مثبت انجام داده ایم، غافل از اینکه آیندگان، نسل ما را ویرانگران تاریخ ایران قلمداد خواهند کرد.

در ادامه این نامه یادآوری شد که دغدغه دوستداران تاریخ و فرهنگ شیراز، حفظ هویت تاریخی این شهر است. بسیاری از این افراد ریشه در این شهر تاریخی دارند یا خود و یا پدران و مادرانشان در این شهر زندگی کرده اند و تجربه بودن در این محلات را دارند، به ائمه اطهار ارادت دارند و برخی نیز عمر خود را صرف معرفی تاریخ و فرهنگ ایران کرده اند، ولی به دلایلی که بیان شد بویژه با نام زیارت و به کام شرکتهای سرمایه گذاری، نمی خواهند تاریخ و هویت شهرهای ایران بویژه شیراز با تصمیماتی اشتباه نابود شود. چنانکه در طرح های پیشین چنین شده است.

غلامحسین معماریان، استاد دانشگاه علم و صنعت ایران در پایان این نامه از استاندار فارس به عنوان بالاترین مرجع مدیریتی و سیاسی استان درخواست کرد طرح موسوم به گسترش 57 هکتاری شاهچراغ (ع) رسما کنار گذاشته شود و بدون تخریب های بیشتر و با حفظ وضع موجود از دانشگاهیان و متخصصان دیگر برای ساماندهی حرم مطهر کمک گرفته شود. همچنین طرح های استحکام بخشی بناها برای جلوگیری از تخریب های ناشی از زلزله برای همه بافت تاریخی اجرا شود، بدون شک با این اقدامات نامی نیک در تاریخ فرهنگ و هنر کشور از جنابعالی به یادگار خواهد ماند.