باغ نگارستان تهران | نمونه ای از مجموعه های جذاب تاریخی تهران

باغ نگارستان یکی از مکان های بر جای مانده از تهران قدیم است. باغ موزه نگارستان از تاریخچه قابل توجهی برخوردار است و می توان گفت از جمله جاذبه های جذاب و قدمتی استان تهران به حساب می آید. باغ نگارستان تهران ریشه دار که اگر به گذشته آن نگاه دقیقی بی اندازیم، متوجه خواهیم شد شاهد حوادث مهمی در تهران بوده است و هنوز هم که هنوز است با همراه داشتن رایحه ای از تهران قدیم و همچنین سبک معماری ایرانی - سنتی آن، می توان ارتباط بسیار بسیار نزدیکی با تک تک سازه ها و درسخت های موجود در این مکان ارزشمند و حائز اهمیت ایجاد نمود.

تاریخچه باغ موزه نگارستان

نگارستان نام باغی است که در بین سال های 1222 تا 1228 هجری قمری به دستور مستقیم فتحعلی شاه قاجار به عنوان یک مقصد تفرجی و استراحتی در فصل تابستان، ساخته شده است. آنطور که از اسناد و مدارک مربوط به عصر حکومت قاجاریان در ایران معلوم است؛ باغ نگارستان تهران در ابتدا بیشتر به عنوان یک قصر خطاب می شده است و به قدری بزرگ و وسیع بوده است که از قسمت غربی خود به خیابان صفی علیشاه و از قسمت شرقی خود نیز به دروازه شمیران منتهی می شده است. در باغ نگارستان تهران سازه های مختلفی وجود دارد که البته تعدادی از آن ها متعلق نیست به ماهیت این باغ و در خلال مرمت ها و بازسازی های متعددی که در آن صورت پذیرفته است، ساخته و پرداخته شده اند!

تاریخچه باغ نگارستان تهران

باغ یا بهتر است بگوییم قصر نگارستان در همان ابتدا از عمارت های زیادی همچون: عمارت سلام، عمارت دلگشا، تالار قلمدان، حوضخانه های فراوان و همچنین تعداد زیادی اتاق (64 اتاق در این مکان به چشم می خورد) و البته زیربنایی 600 متری برخوردار می باشد. تمامی فضاهای داخلی بناهای موجود در نگارستان به شکل کاملا چشم نوازی آینه کاری، نقره آرایی و طلاکوبی شده است و دیوارهای اتاق ها و تالارهای آن نیز پوشیده شده است از آثار هنری هنرمندانی نظیر: میرزا بابا نقاش، میرزا جانی نقاش و عبدالله خان نقاش باشی؛ باغ موزه نگارستان در ابتدا خارج از محدوده تهران فعلی قرار داشت اما با توسعه بخشی پایتخت در عصر حکومت ناصرالدین شاه، این باغ در ناحیه داخلی شهر تهران واقع شد و پس از اتمام مراحل ساخت عمارت های سلطنت آباد و صاحب قرانیه نیز در اختیار ارگان ها وسازمان های دولتی وقت ایران قرار داده شد.در سال 1304 خورشیدی نخستین اقدام آموزشی در محوطه باغ نگارستان تهران به مدد شاه وقت، مظفرالدین شاه قاجار صورت گرفت. وی پس از برگشت از سفری که به بلاد روس داشت و با توجه به بازدیدی که از نزدیک با مدرسه ای به نام فلاحت امپراطوری در شهر مسکو روسیه کرده بود؛ بلافاصله دستور به ساخت مدرسه ای با همین نام با پسوند ایران را در داخل محوطه باغ نگارستان تهران صادر نمود و یک مستشار بلژیکی را نیز برای این منظور استخدام نمود! با گذشت زمان و پشت سر گذشتن روزهای متوالی در قست جنوبی نگارستاتن مدرسه تحت عنوان مستظرفه نیز ساخته شد و ریاست آن به هنرمند چیره دست یعنی استاد کمال الملک سپرده شد.رفته رفته به دلیل سلطنتی نبودن عمارت نگارستان تمام بناها و ساختمان های موجود در آن رو به ویرانی و خرابی کشیده شدند تا بلخره در سال 1307 هجری شمسی، با دخالت وزارت معارف و صادر کردن حکم ساخت سه بنای بزرگ دیگر در فضای داخلی این عمارت، آن را به دارالمعلمین عالی اختصاص دادند و برای ساخت هر کدام از این بناهای عظیم نیز از معمار روسی که به کشورمان مهاجرت کرده بود (الکسی مارکف) استفاده کردند! الکسی در همان ابتدا یک نقشه کاملا اروپایی را برای احداث این سه بنا از خود ارائه داد که با توجه به شرایط وقت ایران و بیذاری مردم از فاکتورهای برون مرزی و بیگانه، نقشه های ساخت و ساز وی با اندکی تغییر و در نظر گرفتن معماری قوی ایرانی به یک نقشه جامع و کامل برای ساخت اولین عمارت دارالمعلمین تبدیل شد. به مدت 4 سال یعنی تا سال 1311 هجری شمسی دبیرستان علمیه در یکی از این بناها دایر بود تا سرانجام با تاسیس دانشسرای عالی در خردادماه همان سال، این دبیرستان آموزش بسته و تمامی متعلقات موجود در محوطه تخت اختیار این دانشسرای علمی قرار گرفت.

تلاش ها در طول تاریخ

در سال 1315 با تلاش های صورت گرفته در راستای ارتقا سطح علمی دانشسرا، یک کتابخانه نسبتا غنی در آن ساخته شد و معاونت آن را نیز بانوش برجسته ایرانی یعنی پروین اعتصامی بر عهده گرفت. تقریبا تا مدت ماهیت کاری و فعالیت های درونی مجموعه باغ نگارستان تهران بدون تغییر و تحولی به کار خود ادامه داد تا بالاخره در سال 1335 خورشیدی موسسات مختلفی همچون موسسه لغت نامه دهخدا، موسسه زبان های خارجه، موسسه جغرافیا و همچنین برگزاری برخی از کلاس های عمومی دانشکده ادبیات به آن واگذار شد و دسته آخر نیز به تلاش های شبانه روزی جناب دکتر غلامحسین صدیقی، نگارستان تبدیل شد به موسسه تحقیقات علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران کشور؛تلاش های دکتر صدیقی تا سال های سال پابرجا ماند و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران تا سال 1370 خورشیدی در این مکان به فعالیت های خود ادامه داد تا نوبت به تغییر فاز عملیاتی برای باغ نگارستان تهران برسد! جای تعجب بسیار بود مکانی که به درستی از آن در راستای ارتقا سطح علمی پایتخت و حتی کشور استفاده می شد، حکم به واگذاری و سپس تخریب برایش صادر شد تا موج جدیدی که مخالف این حکم بودند، قیام کنند و سبب لغو آن شوند. همین طور هم شد! دکتر روح الامینی تیر خلاصی منتقدان حکم تخریب نمودن نگارستان را درست به هدف زد و با چاپ کردن مقاله ای چالشی در روزنامه اطلاعات و زدن تیتری داغ برای آن، صراحتا مخالف های زیاد مردم و دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران را به گوش مسئولان بالادست کشوری رساند و حکم انتقال و تخریب آن لغو شد اما برای مدت محدود دو ساله ای این مکان تقریبا تبدیل شد به یک مکان متروکه و ویرانه! خیلی طول نکشید تا باغ نگارستان تهران دوباره قد عَلَم کند؛ جناب دکتر حسن حبیبی که معاون اول رئیس جمهور وقت ایران بود با انجام یک بازدید کلی و ارزیابی شرایط نه چندان دلنشین باغ نگارستان تهران خیلی زود دستور با مرمت و بازسازی تمامی قسمت های آن داد و برای این منظور یکی از کارشناسان نامی میراث فرهنگی یعنی مهندس دانشور را مسئول تهیه نقشه کامل این مجموعه باغ کرد و وی نیز به درستی توانست با ایجاد راهکارهای تعاملاتی با مسئولین دانشگاه تهران، نقشه کامل این محوطه را به دست آورد و در صدد رفع خرابی های آن برآید.باغ نگارستان تهران مکانی است که در آن مفاخر زیادی از ایران در زمینه های مختلف علمی، هنری و ادبی توانسته اند فعالیت کنند و رشد و نمو پیدا کنند؛ شخصیت هایی که هنوز هم که هنوز است از تعداد بیشماری طرفدار برخوردار هستند و می توان از جمله آنان به: کاظم عصار، ملک الشعرای بهار، بدیع الزمان فروزانفر، علی اکبر دهخدا، جلال الدین همایی، علی نقی وزیری، محمود حسابی، غلامحسین صدیقی، داوود ابراهیم پور، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، علی محمد کاردان و جمع دیگری از این شخصیت های برجسته اشاره داشت. نگارستان در طول تمام ورق خوردن های پر فراز و نشیبش از ماجراهای تلخ و زیاد بسیاری عبور کرده است که یکی از تلخ ترین آن ها، قتل قائم مقام فراهانی در یکی از حوضخانه های زیرین عمارت دلگشا بوده است که این اتفاق در ماه صفر سال 1251 هجری قمری رخ داده است؛ همانطور که می دانید قائم مقام فراهانی از چهره های مردمی و سیاست مداری با دانش بود که به دلیل بد گمانی بی جهت محمد شاه به وی، دستور قتل او صادر شد. لازم به ذکر است باغ نگارستان تهران در یازدهمین روز مردادماه سال 1377 به شماره 2082 در فهرست آثار ملی ایران زمین به ثبت رسانیده شد.

معرفی برخی از مجموعه های باغ موزه نگارستان:

سردیس ارزشمند فردوسی حکیم: داستان جالبی در خصوص ایجاد این سردیس نفیس که در همان ابتدای مسیر ورودی باغ موزه نگارستان قرار گرفته است، وجود دارد! طبق آنچه روایت شده است در خصوص این مجسمه سر، در سال 1313 هجری خورشیدی که جشن های زیادی به پاس ارج نهادن به فعالیت های شاعر شاهنامه سرای ایرانی انجام می گرفت، جمعی از دانشجویان بورسه شده ایرانی به کشور فرانسه که در حدود 410 دانشجو بوده اند تصمیم می گیرند به صورت یک کار تیمی و با هزینه مشترک، سفارش ساخت یک سردیس مناسب فردوسی را به مجسمه ساز مشهور فرانسوی یعنی موسیو لورنزی بدهند که در اصل جذابیت داستان به همین نقطه معطوف می شود؛ لورنزی به دلیل نداشتن تصور ذهنی دقیق از چهره فردوسی و وجود اصرار دانشجویان برای هر چه شبیه تر درآوردن چهره وی بر روی سردیس، به دانشجویان ایرانی گفت که در صورت امکان مقداری از آثار هنری وی را برایش بازخوانی کنند تا او بتواند به یک تجسم تصویری بهتر در خصوص چهره حکیم ابوالقاسم فردوسی دست پیدا کند. همین طور هم شد و هر روز عده از از دانشجویان به سمت موسیو لورنزی روانه می شدند و بخش هایی از شاهنامه او را برای این مجسمه ساز فرانسوی می خوانند تا در نهایت او توانست سردیسی که در حال حاضر در همان ابتدای مسیر ورود به باغ موزه نگارستان هست را ایجاد نماید.

موزه های داخل مجموعه

مجموعه موزه کمال الملک: کمال الملک استاد مدرسه مستظرفه که اولین مدرسه هنر ایرانی بود و در سال 1290 تاسیس شد، می باشد. وی از جمله تلاشگران صنعت علم و هنر ایران بود و توانست در دوران فعالیت آموزشی خود همچون دیگر اساتید با ارزش این مرز و بوم شاگردان زیادی را به درجات عالی از هنر و استعداد این کشور تقدیم کند! شاگردان کمال الملک همچون او ادامه دهنده راه هنر و زیبایی در ایران شدند و توانسته اند با هنر دست خود به درستی زحمات استاد کمال الملک را پاسخ دهند. ناگفته نماند اغلب هنرجویان نسل اولی و دومی وی توانسته اند برای خود نام و آوازه زیادی در جای جای ایران عزیز بدست آورند.
مجموعه ملک الشعرای بهار: محمد تقی بهار ملقب به ملک الشعرای بهار از جمله رجال بانفود تاریخ معاصر ایران بوده است. وی از جمله نوابغ عرصه های شعر و ادبیات، روزنامه نگاری و استاد دانشگاهی و همچنین سیاست بود که در شهر مشهد متولد شد. مجموعه محمد تقی بهار پر است از دست نوشته ها، اسناد و مدارک دیجیتالی و همچنین تعدادی از کتاب های نفیس و البته یک سردیس برنزی از وی می باشد که همگی از طرف دختر ایشان یعنی چهرزاد بهار (دختر جناب بهار) به باغ موزه نگارستان اهدا شده است.
مجموعه مجسمه های مینیاتوری استاد ارجمند: جهانگیر ارجمند از جمله فعالان هنری در شاخه طراحی و ایجاد مجسمه های مینیاتوری می باشد که موفق شد در سال 1391 خورشیدی با ارائه تعدادی از آثار خود به باغ موزه نگارستان این مجموعه نفیس و با ارزش را که نشان دهنده قدمت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران می باشد را به وجود آورد.
مجموعه نقاشی های علی اسفرجانی: استاد علی اسفرجانی از دیگر هنرمندان برجسته کشوری در حوزه هنرهای دستی و ملی بود. استاد اسفرجانی تاکنون نقاشی های متعددی را برای بازدید سایر افراد خلق کرده است که از جمله آنان می توان به آثار مینیاتوری و معرق چرم وی اشاره کرد. در حال حاضر نیز در حدود 18 اثر برجسته و چشم نواز از وی در تالار مجموعه نقاشی های او قرار گرفته شده است که این نقاشی های اهدایی آنطور که می گویند در وصیت نامه وی نیز آمده شده است.
مجموعه مردم نگاری: بیشتر عکس ها یا بهتر است بگوییم شاهکارهای بصری موجود در این مجموعه تالار همگی اثر ذوق هنری و فکر خلاق استاد روح الامینی می باشد! روح الامینی در منطقه ای به نام کوه بنان که در استان کرمان واقع شده است، متولد شده و از فارغ التحصیلان دانشکده ادبیات دانشگاه تهران نیز می باشد. مجموعه عکس (از جست و جو آب تا به دست آوردن نان) یکی از مجموعه های عکس بی نظیر این مجموعه است که دکتر روح الامینی به زیبایی هر چه تمام تر در این مجموعه تلاش کشاورزان ایرانی در مراحل کاشت، داشت و برداشت را که منجر به تهیه نان برای عده زیادی از مردم می شود را به تصویر کشیده است. شایان به ذکر است که مجموعه مردم نگاری علارقم در برگرفتن ابعاد مختلفی از فرهنگ و اجتماع مردمی ایران، صاحب جنبه هایی از هنر و عکاسی نیز می باشد.
کافه تهرون: بعد از کلی بازدید از مجموعه های هنری و حائز اهمیت باغ موزه نگارستان شاید بد نباشد کمی استراحت کنید و به قول معروف دمی بی آسایید! کافه تهرون با سبک و سیاق حافظیه شیراز تنها مجموعه پذیرایی موجود در باغ نگارستان است که بخشی از آن به صورت سر پوشیده و بخش اعظم آن نیز در فضای باز این باغ موزه بنا شده است؛ البته ناگفته نماند با توجه به شرایط موجود در محوطه داخلی این باغ نگارستان تهران، شرایط ایجاد کافه رستوران های دیگر نیز در آن تقریبا غیر ممکن به نظر می آید. در کافه تهرون نگارستان شما می توانید بر روی میزهای قدیمی با صندلی های روسی که همگی زمانی از مدرن ترین وسایل روزگار بشمار می آمدند، بنشینید و در کنار همراهانتان به خوردن یک فنجان قهوه و یا عرقیجات گیاهی دیگر بپردازید.

نشانی و راهنمای مسیر منتهی به باغ موزه نگارستان:

باغ موزه نگارستان درست در میدان بهارستان، تقاطع خیابان دانشسرا و شریعتمداری واقع شده است. برای کسانی که با وسیله نقلیه شخصی به سمت باغ نگارستان تهران حرکت می کنند که مسیرهای زیادی از اقصی نقاط تهران بزرگ وجود دارد اما کسانی که از وسایل نقلیه عمومی برای رفتن استفاده می کنند باید ابتدا خود را با اتوبوس و یا مترو به ایستگاه میدان بهارستان در خط 2 برسانند. پس از پیاده شدن از مترو تابلوهایی به رنگ نارنجی در خیابان علامت گذاری شده اند که مستقیم شما را از میدان بهارستان به انتهای خیابان دانشسرا راهنمایی می کنند و از انجا نیز تنها 5 دقیقه با پایه پیاده تا باغ موزه نگارستان راه پیش روی شما می باشد.دوستان و بازدید کنندگان عزیز توجه داشته باشید ساعت بازگشایی مجموعه نگارستان از 9 صبح لغایت 21 شب می باشد که البته در این بین ساعات کاری برخی از مجموعه ها همچون مجموعه کمال الملک کمتر از این تایم می باشد. هزینه ورود برای همه 2500 تومان و این مقدار مبلغ نیز برای اساتید، دانشجویان و کارکنان دانشگاه تهران رایگان و برای دیگر نهادهایی که هماهنگی های لازمه را از پیش انجام داده باشند؛ به صورت نیم بها در می آید.