دانستنی هایی جالب درباره بلندترین شب سال

ایسنا/ این خبر پیرامون دانستنی هایی جالب درباره بلندترین شب سال برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

براساس باور ایرانیان باستان، نبرد آسمانی میان دو جبهه اهریمنی و اهورایی اتفاق افتد و این نبرد تا پایان پاییز که با رگبارها و باران ها توام است، ادامه دارد؛ از این رو مردم باید در "شب چله" شب زنده داری کنند و بیدار باشند؛ چون ممکن است نحسی این تاریکی و ظلمت اهریمن آنها را بگیرد و آنها را به خواب غفلت فرو ببرد!

شب چله که به عنوان یکی از شب های مقدس در ایران باستان مطرح بوده، به صورت رسمی در گاهشماری ایرانیان باستان از سال 502 پیش از میلاد در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت.

مردمان آن روزگاران ملاحظه می کردند که در بعضی ایام و فصول، روزها بسیار بلند می شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می توانستند استفاده کنند؛ از این رو این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش هستند.

آنها همچنین دریافتند که کوتاه ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاه می شود، از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیدند و آن را آغاز سال قرار دادند.

این شب بلند حکایت ها و افسانه های زیادی دارد؛ برخی معتقدند این شب بسیار شوم و نامبارک است! از این رو تا سپیده دم بیدار می ماندند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می کردند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی، روحیه آنان را تضعیف نکند؛ برخی هم از آن به نام شب "زایش خورشید" یاد می کنند.

اما همه حکایت ها در سقف آسمان بالای سر ما رخ می دهد و بعد از چرخش زمین و خورشید امروز در آستانه اتفاق نجومی هستیم؛ "شب چله" شبی که در آن با یک دقیقه طولانی تر، در انتظار زایش خورشید و غلبه روشنایی و نور بر ظلمت و پلیدی هستیم.

در ساعت 19 و 29 دقیقه امروز سه شنبه 30 آذر خورشید به نقطه انقلاب زمستانی خواهد رسید و هموطنان امشب آخرین چله قرن 14 خورشیدی را تجربه خواهند کرد و در پایان سال 1400، ما وارد قرن 15 و سال 1401 و آغازگر قرن 15 خورشیدی خواهیم شد.

آیین 8 هزار ساله ای که تاکنون پایدار مانده است

امین دالوند، کارشناس رصدی انجمن نجوم آماتوری ایران و پژوهشگر تاریخ اساطیری ملل باستان "شب چله" را یکی از کهن ترین جشن ها و آیین های ایران دانست که ریشه عمیقی در باورها و اعتقادات مردم این سرزمین دارد و گفت: جشن "چله" قدمتی حدود 8 هزار ساله دارد، ولی بطور رسمی از زمان داریوش یکم هخامنشی یعنی از سال 502 قبل از میلاد در تقویم ایرانیان ثبت شده است.

وی "یلدا" نام دیگر "شب چله" واژه ای سریانی و به معنای زایش، تولد، دادار، آفریننده، بخشنده و بلند دانست و اظهار کرد: "شب چله" که از غروب آفتاب روز 30 آذر تا طلوع خورشید آغاز شده و تا روز اول دی ادامه دارد، شب زایش نور و خورشید است.

دالوند پیرامون دانستنی هایی جالب درباره بلندترین شب سال توضیح داد: ایرانیان اعتقادی داشتند که از جشن تیرگان نشات گرفته که براساس آن معتقد بودند نبرد آسمانی میان دو جبهه خیر و شر یعنی نیروهای اهریمنی و اهورایی اتفاق می افتد و این نبرد تا پاییز که با رگبارها و باران های پاییزی توام است، ادامه دارد؛ از این رو باید در "شب چله" مردم شب زنده داری کنند و بیدار باشند، چون ممکن است نَحسی این تاریکی و ظلمت اهریمن آنها را بگیرد و آنها را به خواب غفلت ببرد!

این پژوهشگر تاریخ اساطیر ملل باستان با بیان اینکه در نهایت با طلوع خورشید و آغاز روشنایی، جبهه اهورایی و خیر بر جبهه شر و اهریمنی پیروز می شود، ادامه داد: بطور کلی یلدا معنای بخشندگی نیز دارد؛ از این رو کشاورزان که در یک سال زراعی محصولات خود را درو و برداشت و بخشی از حبوبات و غله و میوه و سبزیجات خود را برای مصرف در فصل سرما، ذخیره و بخشی از این ذخیره را در این شب مصرف می کردند و از این رو آنها به دلیل این همه بخشندگی و فزونی شکرگزار خداوند بودند.

وی پیرامون دانستنی هایی جالب درباره بلندترین شب سال خاطرنشان کرد: روز اول دی که مصادف با آغاز انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی و ورود به فصل سرد است، معمولا به نام روز "دیگان" نیز شناخته می شد. دیگان یا "روز خور"، روز تولد خورشید است و در این روز یکسری آیین ها و اسطوره های خاصی داشتیم به این صورت که در این روز پادشاهان افسر تاج خود را از سر بر می داشتند و آن را به نشانه برابری همه انسانها روی زمین می گذاشتند و با پوشیدن یک لباس ساده وارد دشت باز شده و بر روی زیرانداز سفیدی می نشستند.

به گفته این عضو انجمن نجوم آماتوری ایران در این روز همه با هم برابر بودند و کسی حق فرمان دادن و تشر زدن به دیگران را نداشت و حتی قربانی کردن نیز در روز "دیگان" ممنوع بوده است.

دالوند با بیان اینکه در این روز همچنین بَردگان آزاد می شدند، خاطر نشان کرد: در آیین ایران برده داری وجود نداشته است و منظور افرادی هستند که در طبقه پایین بودند و برای کسانی کارگری می کردند و در این روز به آنها مرخصی داده می شد و از آنها دلجویی میشده است.

درخت سرو آغازگر محیط زیست سالم

دالوند با تاکید بر اینکه در روز "دیگان" در مقابل درخت سَرو می ایستادند، گفت: درخت سرو درختی است که در تمام طول سال سبز است و نماد استقامت و راست قامتی و ایستادگی بشمار می رود و بر این اساس ایرانیان در این روز در برابر این درخت می ایستادند و چنین عهد می بستند:

"ای سرو راست قامت با تو عهد می بندیم که در طول سال آینده درختی بکاریم."

کارشناس رصدی انجمن نجوم آماتوری ایران این عهد را نمادی برای اجرای سنت درختکاری دانست و اظهار کرد: این سنت نشاندهنده رویکرد آنها برای حفاظت از محیط زیست بوده است و با کاشت درخت، در جهت تداوم بخش هستی و طبیعت اقدام می کردند و جالب است که آنها به شکرانه این روز، ولیمه و خوراک می دادند و بخشش می کردند.

دالوند ادامه داد: در "شب چله" در دوران باستان آجیل مخصوصی به نام "لورک" را مصرف می کردند که معمولا در این شب سرو می شده و در کنار آن هندوانه به عنوان نماد گرمای تابستان و شادی بخشی و انار به عنوان نماد زایش و تولد و لبو نماد بخشندگی و برکت صرف می شد و بعدها یعنی در زمانی که "حافظ" دیوان خود را کامل می کند، مردم در این شب به دیوان حافظ تفائل می زدند تا ببینند که چه سرنوشتی دارند و خود را برای سال جدید آماده کنند.

پژوهشگر تاریخ اساطیری ملل باستان با تاکید بر اینکه در "شب چله" شاهنامه خوانی نیز مرسوم بوده است، گفت: مردمان آن زمان کرسی داشتند و معمولا سفره "چله" را بر روی کرسی قرار می دادند، ضمناً دید و بازدید در این شب مرسوم بوده است.

وی آغاز سال شمسی و نوروز را روز اول فروردین و آغاز اعتدال بهاری دانست و یادآور شد: در دوران باستان آغاز سال از روز اول دی بوده است؛ چرا که در فرهنگ اوستایی واژه ای به نام "سَردَه" به معنای "سرد" داریم و اعتقاد بر این بوده که از روز اول زمستان به تدریج طول روزها بلند می شود و ما به سمت روشنایی و نور و گرما می رویم و "شب چله" پایان سال و روز اول دی، آغاز سال جدید بوده است.

شبی که با چند ثانیه بلند شدن افسانه شد

دالوند با بیان اینکه بر خلاف تصور اینکه "شب چله" چند ساعت نسبت به شب های قبل و بعد از خود طولانی تر است، تنها یک دقیقه طولانی تر شده است، افزود: ولی در مناطق جغرافیایی ایران اختلاف این شب را داریم. به عنوان نمونه طول شب چله در شرقی ترین شهرهای ایران که چابهار است، 13.5 ساعت است؛ ولی در غربی ترین منطقه ایران مانند ماکو که در شمال غربی قرار گرفته، طول این شب 14.5 ساعت است. این کارشناس رصدی انجمن نجوم آماتوری ایران اضافه کرد: این اختلاف فاصله میان شهرهای ایران، موجب طولانی تر شدن این شب شده و باز این شب تنها به میزان یک دقیقه طولانی تر شده است.

آیین های مشابه "چله" یا "یلدا" در دنیا

این پژوهشگر حوزه اساطیر ملل با بیان اینکه در دوران باستان در کشورهایی مانند یونان و روم و مصر آیین مشابه "شب چله" وجود داشته است، یادآور شد: این آیین بعدها به تولد عیسی بن مریم (25 دسامبر) انتقال یافته که با آغاز جشن کریسمس همراه است. آنها هم اعتقاد داشتند که تولد عیسی بن مریم مصادف با زایش خورشید و نور هدایت الهی است.

دالوند ادامه داد: علاوه بر آن در مصر در 4 هزار سال قبل جشن 12 روزه ای داشتند که از شب چله یا یلدا آغاز می شده و 12 روز بعد از آن به نماد 12 ماه سال ادامه داشته است و به شکرانه این روز، 12 شاخه نخل در یک مکان مقدس قرار می دادند و به نیایش و دعا خوانی می پرداختند. از آنجایی که مصریان خود را فرزندان نور یا خورشید می دانستن، اعتقاد داشتند که خورشید در روز آغاز انقلاب زمستانی یعنی در اول دی طلوع دوباره می کند و این طلوع یعنی تولد دوباره خداوند!

وی با اشاره به برخی از جشن های رومیان و یونانیان مانند جشن "ناتالیس آنایکتوس" یا روز تولد خورشید شکست ناپذیر برای شکرگزاری گفت: بعدها این جشن ها به جشن کریسمس انتقال یافت.

داستانهای یلدایی مشترک

دالوند وجه مشترک شب های چله در فرهنگ های مختلف را تقابل خیر و شر عنوان کرد و گفت: اساس و بنیان آیین زردشتی تقابل خیر و شر که در آن اهورا، به معنای نور هستی بخش است و اهریمن به ظلمت و تاریکی و بدی و پلیدی معنا شده و جشن چله یا یلدا تنها توسط دو کشور ایران و افغانستان به عنوان میراث فرهنگی ثبت جهانی شده است.

وی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر به دلیل اینکه ایران در آن زمان کشوری پهناوری بوده و گستره فرهنگی زیادی داشته و همچنین به دلیل لشکرکشی خشایار شاه، آتن فتح شد و جنگ های طولانی اشکانیان با امپراطوری روم شرقی، موجب تبادل فرهنگی شده است، بطوریکه به باور بسیاری از باستان شناسان غربی آیین میترائیسم و برخی از حوزه های تمدنی از ایران به سایر فرهنگ ها منتقل شده است.

این پژوهشگر تاریخ اساطیری ملل باستان تاکید کرد: آنچه که در این شب مهم تلقی می شود، این است که سعی کنیم از لحظه لحظه آن لذت ببریم؛ چرا که در طول سال تنها یک شب، "شب چله" است و اینها آیین هایی برای درکنار هم ماندن است و جشن هایی بشمار می رود که بیشتر به بنیان خانواده و به یکدیگر توجه کنیم و از فضای مجازی دور باشیم.

دالوند با بیان اینکه این سومین چله ای است که به دلیل کرونا باید دور از هم باشیم، خاطرنشان کرد: چند سالی است که به دلیل شیوع بیماری ناشی از کرونا دورهمی و نشست ها و در کنار هم بودن حذف شده است، ولی به نظر اگر قرار است از فضای مجازی استفاده شود، از آن برای دلجویی از اقوام و خویشاوندان استفاده شود تا انرژی مثبت به دیگران القا شود. این کارشناس رصدی انجمن نجوم آماتوری ایران در پایان تاکید کرد: در این شب گوشی های خود را خاموش کنیم و از با هم بودن لذت ببریم.