حصیر کهن ترین دست بافته گیلان است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارش های منتشر شده، حصیر کهن ترین دست بافته گیلان است.

وفور جنگل در استان گیلان و رویش گیاهان خودرو به علت آب و هوای خاص منطقه موجب شده تا صنایع دستی چوبی و حصیری از دیرباز تاکنون در این استان از رونق خاصی برخوردار بوده و آثار بی نظیر صنعتگران این دیار همواره زبانزد عام و خاص باشد.

حصیربافی عبارتست از بافت محصولاتی چون زیرانداز، سبد، و... با استفاده از نی و گیاهان خودرو.

حصیربافی قدیمی ترین صنایع دستی بومی و کهن ترین دستبافته استان گیلان، بعنوان یکی از شغل های جنبی محسوب شده و منبع درآمد برخی از کشاورزان، خانوارهای روستایی و حتی خانوارهای شهری بویژه ساکنین اطراف تالاب ها، مرداب ها و نقاط نزدیک به دریا و رودخانه است.

به علت شرایط خاص آب و هوایی و رطوبت بالای استان گیلان، آسیب پذیر بودن محصولات حصیری و کشف نشدن بقایای حصیری درحین حفاری های علمی از تاریخ بافت حصیر در گیلان اطلاع دقیقی در دست نیست. اما با توجه به وفور گیاهان خودرو در این استان، جایگاه محصولات حصیری در فرهنگ و زندگی گیلانیان و همچنین با عنایت به بقایای حصیری (طناب، سبد و زیرانداز) مکشوفه از کاوشهای باستان شناسی شهر سوخته زابل در استان سیستان و بلوچستان و منطقه شهداد در استان کرمان به نظر می رسد سابقه حصیربافی در استان گیلان نیز در حدود 6000 سال باشد.

ماده اولیه حصیربافی، نی هایی است که به صورت خودرو در حاشیه مرداب ها و تالاب ها می رویند. نی های مناسب حصیربافی دارای انواع مختلف بوده و حصیربافان گیلانی اغلب از 2 نوع نی که به اصطلاح محلی لی یا گالی (مورد استفاده برای بافت کلاه، زنبیل، سفره، ساک، کیف و ...) و سوف یا سیم (مورد استفاده برای بافت زیرانداز) می نامند، استفاده می نمایند.

ابزار کار حصیربافی بسیار ساده و ابتدایی بوده و شامل دستگاه بافت چوبی، شانه چوبی، کتل و چاقو و...(جهت بافت زیرانداز)، سوزن بزرگ (جهت دوخت نوارهای حصیری مورد استفاده برای تولید محصولاتی مانند کلاه، سفره و...) و داس (داره) و قیچی (جهت برداشت الیاف گیاهی و زدودن اضافات آن ها و...) و ظرف مخصوص رنگرزی و...(برای رنگرزی الیاف لی) است.

بافت حصیر در برخی از نقاط مختلف گیلان ازجمله بندرانزلی، لاهیجان، آستانه اشرفیه، لنگرود، شفت، رشت و...رواج دارد و عمده ترین مرکز تولید آن مناطق روستایی شهرستان های رشت (فشتکه، تسیه) و بندرانزلی (روستاهای غازیان، گلشن، جفرود و زیباکنار) است.

تکنیک بافت و نقوش زیراندازهای حصیری و دیگر محصولات حصیری مانند کلاه، زنبیل، سفره، متفاوت است. نقش ایجادشده بر روی زیراندازهای حصیری با توجه به تکنیک بافت آن بصورت خطوط و نقوش هندسی بوده و درحین بافت ایجاد می گردد. این نقوش برگرفته از گیاهان و اشیای پیرامون بوده و نامگذاری آنها براساس گیاهان و اشیا الهام گرفته شده و همچنین نام اولین حصیرباف ایجاد نقش است.

اسامی برخی از نقوش زیراندازهای حصیری گیلان عبارتست از:

ساده (یک فینچی، تک لو، کوتیم)، جفت لو (دو فینچی، دو لو)، سایه (سه فینچی)، گلدسته لاچ (زری لاچ)، ثریا لاچ (ثوریا لاچ)، گل و شه، لیلا لاچ، نقش غازیانی (لوزی یا حلوایی)، شمشیر لاچ (هفت و هشت)، کاول لاچ، قالی لاچ، شرت خاشی، نقش مارپیچ (حلوایی)، نقش پا، میل میلی و...

حصیربافانی که با استفاده از نوارهای حصیری اقدام به تولید محصولات می نمایند به منظور متنوع نمودن محصولات، با بکارگیری الیاف لی رنگ شده و نوارهای حصیری (به اصطلاح محلی سوبه)، بصورت ذهنی نقوشی (انواع گل و...) را بر روی محصولات می دوزند. برخی از آنها با استفاده از نوارهای رنگی، روبان، تور، پارچه، چرم و... محصولات حصیری را تزیین می کنند. همچنین اخیراً تعدادی از حصیربافان به منظور ایجاد تنوع در کاربرد محصولات تولیدی، نوآوری هایی به وجود آورده اند. محصولات حصیری گیلان به علت دارا بودن مزایای بسیار زیاد با وجود بوجود آمدن ظروف و وسایل پلاستیکی و ... همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است.

به علت وجود مواد اولیه در منطقه، کثرت حصیربافان مجرب و همچنین پتانسیل های موجود در روستای فشتکه، این روستا در سال 1396 به عنوان روستای ملی حصیر ثبت شد.