آمریکا چه زمانی الواح هخامنشی ایران را پس می دهد؟

ایسنا/ بدنبال آخرین خبرهای بدست رسیده، این پرسش مطرح می شود که آمریکا چه زمانی الواح هخامنشی ایران را پس می دهد؟

تبلت ها یا الواح هخامنشی سال 1313 شمسی در تخت جمشید توسط باستان شناسان کشف شدند. این الواح با موافقت دولت وقت ایران برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو امانت داده شد. الواح در 50 صندوق چوبی که شامل حدود 2000 جعبه مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید به پارافین مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. در قرارداد و موافقت نامه طرفین آمد که «ایران لوح هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید بود، می سپارد».

مطالعات گل نوشته ها پس از پارافین زدایی از سال 1937 میلادی آغاز می شود. رمزگشایی و خط خوانی برخی الواح پیچیده گزارش شده و کار به کندی پیش می رفته است. مطالعاتی که قرار بود در یک بازه سه ساله انجام شود، با شروع جنگ جهانی متوقف می شود و بعد از جنگ در سال 1945 میلادی دوباره شروع می شود. نتیجه مطالعات در هر دوره چاپ شده است. این الواح تا کنون در چهار مرحله به ایران برگردانده شده است؛ سال 1327 شمسی (179 قطعه)، سال 1329 شمسی (37 هزار قطعه)، سال 1383 شمسی (300 قطعه) و سال 1398 شمسی (1783 قطعه). همچنان حدود 17 هزار گل نبشته سالم و قطعات شکسته از الواح هخامنشی در اختیار موسسه شرق شناسی شیکاگو قرار دارد.

تاخیر در بازگشت الواح هخامنشی به ایران که از سال 1383 شمسی و پس از انتقال محموله سوم اتفاق افتاد، به این خاطر بود که قبل از آغاز برنامه ریزی ها برای بازگشت بخش چهارم الواح به کشور، یک شکایت روند استرداد را متوقف کرد. پرونده ای معروف به «جنی روبین» (شاکی پرونده الواح هخامنشی) علیه ایران تشکیل شد که خبرگزاری رویترز سال 1396 داستان آن شکایت و سرنوشت الواح را اینگونه شرح داد: «سه سال پیش دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می شدند، مصادره شوند و غرامت 71 میلیون و 500 هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت المقدس، از فروش این کتیبه ها و اشیای تاریخی پرداخت شود. این حمله انتحاری سال 1997 میلادی رخ داد و طی آن، سه نیروی نظامی به پیاده روی شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خود را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن 200 نفر دیگر شد.

دادگاه آمریکا، ایران را به همکاری با نیروهای حماس متهم کرد و خواستار پرداخت غرامتی 71 میلیون و 500 هزار دلاری به خانواده های قربانیان شد. وقتی ایران از پرداخت این مبلغ خودداری کرد، دادگاه آمریکایی حکم مصادره اشیاء تاریخی ایران را که در موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو امانت بود، صادر کرد و دستور داد برای تامین مبلغ غرامت این الواح به فروش برسند.

اما دیوان عالی آمریکا که دوم اسفند 1396 برگزار شد، حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی را لغو کرد.» قاضی این پرونده اظهار کرده بود: این آثار به منظور پژوهش های باستان شناسی در اختیار مؤسسه شیکاگو قرار گرفته و اهداف تجاری در آن وجود ندارد، بنابراین نمیتوان آنها را مصادره کرد. با این وجود، انتقال بخشی از الواح هخامنشی به ایران از زمان صدور حکم دادگاه، حدود دو سال طول کشید، آن هم درحالیکه ایران در انتظار بازگشت همه الواح هخامنشی بود. در واقع، اوفک ـ دفتر کنترل دارایی های خارجی آمریکا ـ مجوز استرداد 1783 لوح هخامنشی را به ایران داده بود و 17 هزار قطعه و گل نبشته دیگر در شیکاگو باقی ماند تا بعدا به ایران انتقال داده شود.

پیگیری از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره سرانجام استرداد باقیمانده الواح هخامنشی از آمریکا به این پاسخ رسید که «بازگشت الواح هخامنشی در دست جریان است، اما محدودیت های کرونا، دشواری بیمه با توجه به تحریم ها و بسته بندی همان گونه که بازگشت محموله چهارم را با کندی مواجه کرد، در بازگشت باقیمانده الواح هخامنشی بی تاثیر نبوده است، اما با توجه به همکاری اساتید و موسسه شرق شناسی شیکاگو این امیدواری وجود دارد که 17 هزار لوح و مهر هخامنشی تدریجی به کشور مسترد شود که بخشی از آن "شاید" تا پایان سال 1400 به ایران استرداد داده شود. نظر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بر این است که بازگشت الواح با توجه به احکام دادگاه آمریکا، ممانعت حقوقی و قانونی ندارد.»

مدیر وقت موسسه شرق شناسی شیکاگو زمانیکه همراه چهارمین محموله از الواح هخامنشی به تهران سفر کرده بود، درباره زمان حدودی بازگشت 17 هزار لوح هخامنشی که همچنان در اختیار این موسسه است، گفته بود: دپارتمان خزانه داری آمریکا نظر نهایی را می دهد، اما دلم روشن است؛ چرا که در زمان انتقال 1700 لوح هخامنشی فرآیند را یاد گرفتم، اما این کار به مجوز دولتی نیاز دارد و ما کنترلی روی این مجوز نداریم و فقط می توانیم بگوییم مسیر درستی را پیش می رویم و سعی می کنیم مثل دو سال گذشته به بازگشت سایر الواح کمک کنیم.

اگرچه دو سال از زمان این اظهارنظر گذشته، اما ایران امیدوار است استادان و موسسه شرق شناسی شیکاگو مانند گذشته به استرداد باقیمانده الواح هخامنشی به ایران کمک کنند. هرچند برای چگونگی بیمه الواح با توجه به تحریم ها، بسته بندی و انتقال آنها به ایران همچنان دغدغه و نگرانی وجود دارد.

باستان شناسان این الواح را بایگانی بی نظیری از دوره هخامنشی می دانند. شاهرخ رزمجو، باستان شناس و پژوهشگری که روی نمونه هایی از الواح مستردشده مطالعه کرده، گفت: اطلاعاتی که این الواح می دهند، معمولا از کتیبه های سلطنتی نمیتوان دریافت کرد. این اطلاعات به نوعی پشت صحنه سیستم اداری است که حکومت هخامنشی را می گردانده است. این مجموعه در واقع غنی ترین مجموعه هنر تصویری هخامنشی محسوب می شود که از نظر هنری و باستان شناسی نیز اهمیت بسیار دارد.