کهن ترین عقدنامه های دوره اسلامی مربوط به اوایل دوره قاجار به بعد هستند

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، کهن ترین عقدنامه های دوره اسلامی مربوط به اوایل دوره قاجار به بعد هستند.

قباله های ازدواج را از لحاظ هنری میتوان به عناصر گوناگونی گروه بندی کرد: خطاطی، مهرها، خطوط اسلیمی هندسی تذهیب و نوع رنگ آمیزی بکار رفته در نقاشی ها.

متن فارسی سند با خط نستعلیق یا نستعلیق شکسته و متن عربی که حاوی آیات قرآن کریم و احادیث است به خط نسخ یا ثلث نگاشته شده اند. همچنین از خط سیاق که در عهد قاجار محاسبات مالی و ریاضی را با آن می انگاشته اند در تعیین میزان و مبلغ صداق در کنار حروف و اعداد ریاضی استفاده میشده است.

ویژگی های متنی و محتوایی عقدنامه ها

تحمیدیه و متن آغازین: عقدنامه ها با حمد و ثنای خداوند یکتا در قسمت فوقانی سند شروع می شود. سابقه ستایش خداوند متعال در متون فارسی به ویژه عقدنامه های ازدواج در اسناد پازند و پهلوی به قبل از اسلام می رسد.

در قباله های نکاح، پس از حمد و ثنا، با آوردن کلمه «اما بعد» یا «بعد» نگارنده سند به بیان علت رخ دادن امر ازدواج پرداخته و علت را اجرای دستورات خداوند متعال و تعالیم دین مبین اسلام در جهت بقای نسل بشر دانسته اند.

معرفی زوجین: دومین قسمت از متن قباله های نکاح پس از حمد و ثنا (تحمیدیه)، معرفی زوجین بوده است. از نشانه های دیگر همچون آوردن نام والدین زوجین به همراه القاب اجتماعی آنها ما پی می بریم که این افراد از چه خانواده ای و دارای چه موقعیت اجتماعی بوده اند. ویژگی و صفات زوجه از جمله رشیده، بالغه، باکره و عفیفه جزئی از آداب معرفی زوجه بوده است.

صداق: از بخش های حائز اهمیت در متن قباله های ازدواج بوده است که در آن میزان وجه نقد یا ملکی که می بایست به عنوان مهریه به زوجه اعطا گردد ذکر میشده است. در اسناد و قباله های ازدواج از وجه نقد، نقره یا طلا، باغ، زمین و حتی پارچه ابریشم و پوشاک تحت عنوان صداق، مهر عروس میشده است.

دعای اختتامیه: دعا در قباله ها با مضامینی که خواستار بهبود نسل بشر و توفیق یافتن زوجین در امر زناشویی و تقاضای فرزندان نیکو، صالح و سالم از خداوند متعال همراه است. در پایان عقدنامه نیز تاریخ ثبت سند به شکل سال شمار هجری قمری می آمده است.

در میان اسناد موجود در خزانه اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان تعدادی از اسناد مربوط به عقدنامه های دوره قاجار وجود دارد که هر کدام از این اسناد با توجه به کمبود منابع در بیان مسائل اجتماعی، فرهنگی و آشنایی با اوضاع این برهه از تاریخ از اهمیت خاصی برخوردار است. در این پژوهش ضمن بازخوانی و ارائه گزارش حفاظت و مرمت یکی از عقدنامه ها، توضیحات مختصری درباره ویژگی های متنی و محتوایی عقدنامه های دوره قاجار داده شده است.

متن عقدنامه

«بسم الله الرحمن الرحیم هو المولف بین القلوب

حمد و سپاس بی قیاس شایسته ذات هدایت اقتباس معلی اساس قادریست که در ذیل عاطفت خود نوعروسان

حجله عفت و طهارت را بزیور هو الست کانهن الیاقوت و المرجان مزین نموده و کل نشاط مخدرات حجرات

لطافت را در بوستان نزاکت توأمان جان بزواهر فیض مظاهر فیهن خیرات حسان شکفته و خندان نمود

و فرش هو الست بین الذکر و النثی بدستیاری و زوجناک ها بنوید امید متکین علی فرش بطائنها

من استبرق وجنی الجنتین دان بر سبزه را ز موالفت گسترانیده و عروس و داماد برگزیدگان عالم… را بلباس خوش

مزاوجت و مناکحت آراسته و بشارت یخرج منها اللولو و المرجان مستبشر گردانیده و گلهای طبیعت

و متابعان شریعت و راهروان طریق حقیقت را بینام نشاط اندوزی حور مقصورات فی الخیام بشکفانیده

و درود نا معدود برسید بشرو امر ناهی خیر و شر صاحب دودمان رسالت و پیشوای امور دنیا و آخرت که صدای کوس

النکاح سنتی فمن رغب عن سنتی فلیس منی بگوش هوش عالمیان رسانیده اعن سید المرسلین و خاتم النبیین

محمد و آله الطاهرین و بعد در خوشترین وقتی قرار ز اوقات عقد نکاح دائمی صحیح شرعی ملی اسلامی واقع و صادر شد فی مابین عزت شعار

نیکوکردار مشهدی عبدالکریم سلمانی ولد صدق مشهدی محمد حسین دامغانی الاصل و عاقله بالغه باکره عصمت پناه مسماه هاجر خواتون

صبیه عزت شعار مشهدی علی رضاحداد بوکالت والد ماجد خود بشهادت شهود در صدر و هامش بصداق مبلغ یکصد تومان وجه رایج بشرح در ذیل

باغ واقعه در باغستان اسطرخ محله کوشمغان بموضع و نهر سید تمامی و همگی مساحت سه قفیز شایع کامل از کل یکقطعه از قمر ومدخل محدود بحدود اربعه

باغ حاجی محمد رحیم و برخی باغ…بکوچه و نهر… کالغرب…بباغ ابراهیم مزارعی یقین ناکح قیمت ذالک مبلغ چهل تومان…دکان واقعه در راسته علی آقا بنا و آقا بابا عبدوست…صیغه

بازار مرحوم شیخ علاالدوله که برادر ناکح (مشهدی رضا) بناکح صلح نمود و ناکح عوض بعضی از حق الصداق یقین نموده تمامی و همگی (4388) نصف شایع کامل از کل یک درب

دکان قیمت ذالک مبلغ چهل تومان مسینه آلات عمل کاشان و قرنچاه بالمناصفه مقدار پنج من به وزن تبریز یقین والده

ناکح قیمت ذالک مبلغ ده تومان…نقد ما فی الذمه ناکح مبلغ ده تومان… و لوازم زن از ایقاع صیغه شرعیه… قبولا بتوسط

وکیلین جانبین معمول افتاد و تمامی اشیا مرقومه از حق الصداق منکوحه بزمه وتصرف ناکح است که عند طلبها باطلاع یکی از حکام

شرح مطاع بمنکوحه یا بوکیل منکوحه کارسازی نماید و عذری نیاورد… فی بیست چهارم شهر شوال المکرم مطابق سنه 1347 »

مراحل حفاظت و مرمت عقدنامه

با توجه به شرایط نامناسب نگهداری، اثر دچار آسیب های فیزیکی زیادی شده و دارای استحکام کافی بود. مستند نگاری و آسیب شناسی، ثبت آسیب های وارده، پاکسازی به روش مکانیکی، باز کردن مرمت های قدیمی، استحکام بخشی، مرمت وصالی پارگی ها با استفاده از چسب و کاغذ مخصوص، انتخاب کاغذ مناسب برای رنگ کردن با استفاده از مواد رنگینه گیاهی، پر کردن کمبودهای سند و پرس نهایی از جمله فعالیت های انجام شده برای مرمت این اسناد بود. پس از پاکسازی و پر کردن کم بودها، نسخه خطی استحکام بخشی و بسته بندی و آماده نمایش شد. با توجه به اینکه کاغذ با تأثیرگذاری عوامل فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی به راحتی از بین می رود، این اسناد پس از مرمت در مخزن مناسبی که ویژه نگهداری کتب و نسخ خطی است، حفاظت می شوند.