کشتی گیله مردی نماد آیین پهلوانی در فرهنگ گیلانی است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، کشتی گیله مردی نماد آیین پهلوانی در فرهنگ گیلانی است.

کشتی گیله مردی از گذشته یکی از نمادهای ارج نهادن به فرهنگ پهلوانی و جوانمردی در گیلان بحساب می آید. در این فرهنگ، توجه به پرورش نیروی جسمانی و فکری و دستگیری از مستمندان و ضعفا به عنوان بنیان های اساسی یک پهلوان ریشه دوانده است.

براساس مقاله کشتی گیله مردی نماد آیین پهلوانی در فرهنگ گیلانی است باید بدانید که در کشتی گیله مردی نیروی بدنی، چالاکی، فن و جست وخیز که به گیلکی «فوزّما» گویند از لازمه های ابتدایی محسوب می شود. و ترتیبات تشکیل و اجرای مسابقه چنین است.

در نخستین گام، همزمان با ترنم ساز و نقاره که به منزله اعلام عروسی است در میدانی مقابل خانه داماد یا بین خانه داماد و عروس که سیمبر «به معنای میدان مسابقه، جایی که سیم و سکه نقره نصیب پهلوانان می شود» خوانده می شود، چوبی بلند به ارتفاع سه یا چهار متر بر زمین کوبیده می شود. رأس این چوب باید سه کت یا چهار کت «کت به معنای نوک تیز» سه یا چهار شاخه باشد، یا که از هر شاخه یا نوک آن چیزی بیاویزند. یا با دو چوب متقاطع طرحی شبیه به علامت جمع، ساخته بر رأس دیرک می کوبند و از هر ضلع آن پارچه های مردانه و زنانه، جوراب و صابون معطر و شال کمر یا کمربند زنانه (به تناسب اهمیت مسابقه) آویزان می کنند که نام آن «برم» خوانده می شود.

این برم جایزه پهلوان برتری است که در مسابقه شرکت خواهد کرد. گاهی در عروسی ها برم پیشاپیشِ «خورده بار» ارسالی داماد به خانه عروس حرکت داده می شود و با ساز و نقاره در سمیبر مقابل خانه عروس بر زمین کوبیده می شود تا نشان از محل مسابقه باشد.

استقرار برم و ساز و نقاره که چند روز، چه در خانه داماد و چه در خانه عروس و چه پای برم مترنم است، به منزله دعوت کسان به عروسی و خواندن پهلوانان به شرکت در مسابقه است. دو روز مانده به مسابقه، ساز و دهل را بر چوب بست بلندی منتقل کرده و آهنگ «پهلوانان پهلوانان» را که مخصوص مسابقه است می نوازند.

سپس مدعیان پهلوانی از دور و نزدیک به سیمبر آمده و پای «بَرَم» جمع می شوند. گاهی عده ای از مدعیان پهلوانی همراه با کسی که سردسته و «میاندار» ناحیه است به گروه حاضر در میدان ملحق می شوند.

بعد از این، در اولین روز مسابقه، پهلوان های آماده کشتی فقط با یک تُنُکه کشتی یا شلوار چسبان محلی که قلاب دوزی شده است و «لاسپاره» نامیده می شود در سیمبر حضور یافته در اطراف میدان می نشینند.

و در گام بعدی، ترکه داران با ترکه بلند نظم میدان را برعهده می گیرند.

به اشاره میدان داری که غالبا از پیشکسوتان انتخاب می شود و نقش داور را نیز بر عهده دارد پهلوان ها چهار یا دو به دو به میدان آمده رو به قبله «رو به جنوب» قرار می گیرند و باز به اشاره او حرکت آغاز می شود.

بدوأ در صف چهار نفری یا دو نفری چند قدم به سوی قبله برداشته بعد دست راست بر زانو گذاشته و تعظیم می کنند. با سرانگشت زمین را بوسیده، سپس چند قدم رو به مشرق به احترام «حضرت علی بن موسی الرضا (ع)» برداشته و همان احترامات را به جا می آورند.

بعد از آن به جای خود برگشته و می نشینند و یک نفر در میدان باقی می ماند. او از شمال به جنوب و بالعکس قدم برداشته و در حقیقت حریف می طلبد.

سپس میدان دار کل یا میدان دار دسته، حریف در خور وی را به میدان می فرستد که او آمده دوشادوش با مدعی به راه می افتد.

قبل از حرکت، هر پهلوان دو انگشت به زمین رسانده و بر لب گذاشته و بر پیشانی می مالد. چند قدم که برداشته شد هر یک از آن دو دست به هم کوفته به یک جهش و گفتن «هی» روبروی یکدیگر قرار گرفته، اندکی خم شده و چشم بر چشم یکدیگر می دوزند. دست چپ خود را برای ربودن دست حریف پیش برده و دست راست را با مشت گره کرده به راست و به چپ حرکت داده و به صورت غافلگیرانه ای هَه هَه گویان حوالیه یکدیگر می کنند. پس از چند لحظه مجددا کف دست را به هم کوفته دوشادوش به راه می افتند تا در نقطه مناسبی از میدان باز مقابل یکدیگر قرار گرفته همان حرکات را مجددا تکرار کنند.

در خلال این مقدمات مشت ها یا پشت دست هایی حواله صورت و شقیقه و پیشانی و لب و دندان یکدیگر می کنند. همین که حالت عصبانیت بروز کرد حریف کف دست را به هم کوبیده و راه می افتد و آن دیگری نیز محکوم است گو آن که با قطع کشتی در آن مرحله مخالف باشد حالت تعرض یا دفاعی را ترک کرده و دوشادوش حریف قدم بردارد. این کار ممکن است چند بار تکرار شود تا حریفی، حریف دیگر را غافلگیر کند و تعادلش را بر هم زده و بر وی چیره گردد.

در کشتی گیله مردی همین قدر که بر اثر به هم خوردن تعادل، دست حریف به زمین رسید یا زانویش بر زمین آمد یا بر زمین نشست مغلوب محسوب است و حاضر نیست که کتف وی را بر زمین بسایند. در کشتی گیله مردی مشت زدن، ضربه با پشت دست یا کف گرگی با استخوان زیر کتف دست بر پیشانی حریف و لنگ زدن مجاز است. گاهی مشت زدن یا کف گرگی حادثه آفرین هم می شود که بر کسی حرجی نیست.

پیروزی پهلوانی موجب می شود که یارانش یا تونگوله ها و نوچه ها که تمرین پهلوانی می کنند یک صدا صلوات بفرستند و پهلوان هم به رقص پهلوانی بپردازد.

پیش از رقص پهلوانی که «فوزّما» خوانده می شود باید با جستن به هوا با همه امکاناتش و جهش های بلند به پیش یکی دو بار میدان را طی کند و در مقابل تماشاگر یا حاضر محترمی با جست وخیز قرار گیرد و آن کسی می باید شاباش کند. پهلوان می تواند برای جلب شاباش با چنان جست وخیز مقابل دیگر کسان هم قرار گیرد.

در جریان شاباش، جفت دیگری با همان مقدمات به کار در میدان می پردازند. گاهی که تعداد پهلوانان زیاد باشد چند حریف در چند گوشه میدان به کشتی مشغول می شوند که میدان داران مختلف مراقب می کنند.

سرانجام «بَرَم» به پهلوان پهلوانان اهدا می شود. دو دیرک را با آویزه هایش از جا کنده بر لبه تنکه اش جاغ داده و در همان حال به رقص پهلوانی و فوزما می پردازد و از میدان خارج می شود.

در این گونه مسابقات مرسوم است که پهلوان فاتح بر پیشانی مغلوب بوسه زند و گاهی مغلوب اجازه نمی دهد شاید نمی خواهد به مغلوب بودن معترف شود.

مسابقه کشتی گیله مردی در جشن های روستایی غالبا با «ریسمان بازی» همراه است که هنرنمایی بندبازی بر روی طناب است. در حاشیه سیمبر بر سه پایه های چمباتمه مانندی، طنابی در ارتفاع سه یا چهارمتری محکم می کنند. مردی که شلوار و تن پوش چسبان پوشیده و بر سینه اش چندین قطعه حرز و دعا نصب کرده به استعانت چوب بلند و نسبتا قطور و سه متری که وسط آن چوب را به دو دست گرفته از طناب اریبی که مهار سه پایه هاست بالا رفته روی طناب اصلی قرار می گیرد. بعد از آن که یکی دو بار طول طناب را طی کرد و آزمایشی به عمل آورد، به شیرین کاری هایی نظیر جست و خیز روی طناب و پرش و نشستن بر روی طناب می پردازند.