مشکلات متعدد قالیبافی تهدیدی برای افول این هنر اصیل تلقی می شوند

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، مشکلات متعدد قالیبافی تهدیدی برای افول این هنر اصیل تلقی می شوند.

قالیبافی هنر اصیل ایرانی است که همواره از دیرباز زبانزد مردم جهان بوده است. در این میان فرش دست باف خراسان رضوی نیز یکی از زیباترین فرش های دست باف بشمار می رود. در برخی از مناطق و روستاهای خراسان رضوی، قالی بافی پیشه اصلی مردم است. با این وجود صنعت قالیبافی و بافندگان این صنعت این روزها با مشکلات متعددی از جمله گران بودن مواد اولیه، افزایش هزینه های تولید و عدم بهره مندی از بیمه روبرو هستند.

قالیبافان خراسان رضوی روزهای بسیاری از عمر خود را در پشت دارهای قالی، به امید بهره مندی از بیمه قالیبافی سپری کرده اند، اما متأسفانه اجرای این مصوبه با مشکلاتی همراه بوده است تا جایی که سالهای متمادی است، قالیبافان به امید برخورداری از بیمه قالیبافی به انتظار نشسته اند.

به همین منظور و برای بررسی مشکلات بافندگان و صنعت قالیبافی به روستای هندل آباد یا همدل آباد در دهستان کنویست بخش مرکزی شهرستان مشهد و در 35 کیلومتری شهر مشهد سری زده ایم. شغل بیشتر زنان این روستا قالیبافی است. وارد یکی از کارگاه های فعال در روستا می شویم. چهار زن مقابل دار قالی نشسته اند. صدای دفتین زنی بر گره های ظریف نخ های رنگارنگ بر روی دار برافراشته قالی در فضا طنین انداز است. به سراغ یکی از بافندگان می رویم و با او گفت وگو می کنیم. راضیه حدودا 45 سال سن دارد و از قدیمی ترین بافندگان کارگاه است.

او پیرامون اینکه مشکلات متعدد قالیبافی تهدیدی برای افول این هنر اصیل تلقی می شوند، می گوید: یکی از بزرگترین مشکلات بافندگان این است که تحت پوشش بیمه قرار ندارند. در طی این همه سال قالیبافی بیمه نداشته ام و در این مورد از جایی درخواست نکرده ام. کسی هم برای بیمه شدن ما درخواستی نداده است.

راضیه با اشاره به دشوار بودن شغل قالیبافی و دستمزد پایین آن ادامه می دهد: اگر تلاش بیشتری کنیم و بتوانیم زیاد کار کنیم و وقت بیشتری برای قالیبافی داشته باشیم نهایتا بتوانیم روزی 40 هزار تومان کار کنیم و یک قالی را در چهار الی 6 ماه به صاحبکار تحویل بدهیم. بطور کلی حمایتی از بافندگان نمی شود.

به کارگاه قالیبافی دیگری می رویم. دو زن در کارگاه مشغول به کار هستند. مریم یکی از زنان بافنده دارای 30 سال تجربه در زمینه قالیبافی است. او درباره وضعیت کار و بیمه بافندگان می گوید: در سال 92 که در همین رابطه خبرهایی به گوشمان رسید، اقداماتی انجام داده و نام خود را ثبت کردیم. ولی متاسفانه به ما گفتند که دیگر چنین طرحی وجود ندارد و ما موفق به بیمه خود نشدیم.

این بافنده با اعتراض به پایین بودن دستمزد و حقوق بافندگان ادامه می دهد: ما هر روز صبح تا شب در حال قالیبافی هستیم. با این حال تنها می توانیم بعد از چهار یا پنج ماه یک قالی سه در چهار تحویل بدهیم که دستمزد آن برای هر نفر 4 یا 5 میلیون تومان بیشتر نخواهد بود.

این خانم قالیباف در پاسخ به این سوال که آیا خود مستقیما به بازار دسترسی دارد یا برای کسی کار می کند، پاسخ می دهد: برای کسی کار می کنم. برای خود اشتغالی به کمیته امداد مراجعه کردم تا بتوانم خودم مستقیما به بازار برای فروش قالی دسترسی داشته باشم. ولی برای این کار حمایتی نشدم.

او بزرگترین مشکل خود را در زمینه قالیبافی دستمزد پایین آن دانست و می گوید: کار سنگین و اصلی را ما انجام می دهیم ولی پول فروش فرش به جیب افراد دیگری می رود.

آینده ای برای بافندگان قالی وجود ندارد

مریم با اشاره به دشواری شغل خود و عدم حمایت کافی بیان می کند: ما می خواهیم بیمه بافندگان پیگری شود. با وجود اینکه 30 سال است که در حال قالیبافی هستیم، ولی هیچ آینده تضمین شده ای از سمت این شغل ندارم.

برای بررسی بیشتر به خانه دیگری که در یکی از اتاق های آن دار قالی را برپا بود سرزدیم. این بافنده که نامش زهرا است 25 سال است که مشغول قالیبافی در این روستا است. او در رابطه با وضعیت شغلی خود می گوید: چندباری که از صاحبکار خود درخواست بیمه کرده ام، جواب می دهد امکان بیمه شدن وجود ندارد.

زهرا در رابطه با وضعیت دستمزد و حقوق بیان می کند: اگر بتوانیم هر روز و بدون وقفه قالی ببافیم، هر سه الی چهار ماه می توانیم یک قالی را تحویل دهیم که پول آن هم زمانی که بین کارگران تقسیم می شود، به هر یک مقدار ناچیزی می رسد.

درآمد ناچیزی نصیب ما می شود

او ادامه می دهد: 25 سال است که مشغول قالیبافی هستم. از چشم و سر و شانه و... برای این کار مایه گذاشته ام ولی در نهایت تمام سود این کار به جیب فرد دیگری می رود و درآمد ناچیزی نصیب ما می شود.

دولت و مسئولین از ما حمایت کنند

زهرا خاطرنشان می کند: دولت و مسئولین باید از ما حمایت کنند تا بتوانیم سود کاری که انجام می دهیم، نصیب خودمان شود و شرایط دسترسی مستقیم ما به بازار را فراهم کند.

این بافنده با اشاره به قالی که در حال بافت است، ادامه می دهد: شاید قیمت این قالی 100 میلیون تومان باشد ولی از این 100 میلیون تومان تنها 10 میلیون آن نصیب بافندگان این قالی می شود.

در همین رابطه مهدی کلالی، رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی اظهار می کند: حدود 90 هزار بافنده در سطح استان وجود دارد که این تعداد صرفا با مهارت قالیبافی آشنایی دارند و تنها 45 درصد از این آمار قالیباف فعال هستند. البته این آمار کاملا دقیق نیست و این یک ضعف در صنعت قالیبافی تلقی می شود، زیرا سامانه ای وجود ندارد که آمارها را به طور دقیق و کامل بررسی کند. از طرفی هم چون بافندگان قشر خاصی هستند که امکان دارد به اینترنت و سایر منابع دسترسی نداشته باشند، ثبت اطلاعات و آمارشان کمی دشوار است.

او با بیان مشکلات موجود در زمینه بیمه تامین اجتماعی قالیبافان ادامه می دهد: بیمه تامین اجتماعی قالیبافان از سال 93 تا کنون به دلیل محدودیت های اعتباری دیگر کسی را جذب نکرد و بیمه شدگان نیز ریزش داشتند. در همین راستا، مرکز ملی فرش ایران تفاهم نامه ای را با صندوق بیمه عشایر روستایی کشاورزان منعقد کرد که خط در آمدی قالیبافان را از 450 هزار تومان تا یک میلیون و 500 هزارتومان تعیین کند و بر مبنای آن، بافندگان مستلزم می شدند که 15 درصد از درآمدشان را برای بیمه پرداخت کنند که از این 15 درصد نیز، 10 درصد را دولت و 5 درصد را بافنده پرداخت می کرد.

رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه می دهد: در مرداد سال 99 نیز مجددا یک تفاهم نامه تکمیلی منعقد شد که طبق این تفاهم نامه، دولت باید تمام حق بیمه قالیبافان در یک سال اول را پرداخت می کرد. یعنی در سال اول، همان 5 درصدی که قالیباف موظف به پرداخت آن بود از جانب دولت پرداخت میشد. در سال اول، قالیباف موظف به پرداخت یک درصد از حق بیمه بود، از سال دوم موظف به پرداخت 2درصد،سال سوم 3درصد، سال چهارم 4 درصد و در نهایت سال پنجم موظف به پرداخت 5درصد از حق بیمه می شود. اما متاسفانه به دلیل محدودیت های اعتباری دولت قبل تا کنون خبری از اجرای این تفاهم نامه نشده است.

خراسان رضوی هم اکنون با کمبود قالیباف مواجه است

رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با اشاره به عدم تطابق درآمد قالیباف با تورم حاضر در کشور عنوان کرد: درآمد یک قالیباف هیچ تطابقی با تورم موجود در اقتصاد کشور ندارد و به این دلیل آمار قالیبافان فعال رو به کاهش است. با وجود اینکه سرمایه گذار وجود دارد، اما خراسان رضوی هم اکنون با کمبود قالیباف مواجه است. بزرگترین دغدغه قالیباف ها بازار و فروش و تامین مواد اولیه است. برای بهبود این وضعیت، تنها راهکار پیشنهادی ما این بود که قالیبافی از حالت تک بعدی خارج شده و به یک فعالیت کارگاهی تبدیل شود.

کلالی همچنین با عنوان مزایای فعالیت کارگاهی قالیبافان ادامه داد: مزایای فعالیت کارگاهی قالیبافان این است که تسهیلات بانکی و تولید محصولات معیوب را به حداقل می رساند، زیرا هر کارگاه یک ناظر فنی دارد و حین کار به رفع اشکالات محصولات می پردازد. فایده دیگر فعالیت کارگاهی این است که وظیفه قالیباف فقط بافندگی و سپس دریافت درآمد است و دیگر دغدغه بازار و نقدینگی را ندارد.

حدود 300 تا 350 کارگاه غیرمتمرکز قالیبافی در خراسان رضوی وجود دارند

وی افزود: حدود 300 تا 350 کارگاه غیرمتمرکز قالیبافی در خراسان رضوی وجود دارد و در هر کارگاه حداقل 10 نفر مشغول به کار هستند. میزان کارگاه های متمرکز نیز بین 50 الی 60 عدد است. تعداد کارگاه های قالیبافی استان تا پایان سال 1400 به روز خواهد شد و در تلاش هستیم تا آمار کارگاه های موجود در استان را افزایش دهیم.

از ابتدای سال 1400 تا کنون 17 مورد پروانه بهره برداری کارگاه قالیبافی در استان صادر شده است

رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی همچنین از ایجاد دو سامانه بهین یاب و هماهنگ در جهت صدور پروانه های بهره برداری خبر داد و می گوید: سازمان ملی فرش خوشبختانه در سال 1400 با استفاده از دو سامانه بهین یاب و هماهنگ، صدور پروانه و تاسیس کارگاه های قالیبافی را تسریع و قابل پیش بینی کرده است. فعالیت این دو سامانه بدین صورت است که واحد تولیدی اطلاعات خود را در سامانه بهین یاب ثبت کرده و سپس سازمان ملی فرش در سامانه هماهنگ برای آن واحد تولیدی پروانه بهره برداری صادر خواهد کرد. از ابتدای سال 1400 تا کنون 17 مورد پروانه بهره برداری کارگاه قالیبافی در استان صادر شده و هر کدام از این واحدهایی که پروانه بهره برداری کسب می کنند حداقل برای 20 نفر اشتغالزایی دارند.

کلالی در ارتباط با میزان صادرات فرش دستباف در خراسان رضوی خاطرنشان کرد: در ارتباط با صادرات فرش دستباف آمار کامل و دقیقی در دست نداریم، زیرا این اطلاعات تحت اختیار گمرک است و گمرگ این آمار را محرمانه تلقی می کند. از سال 97 به بعد دیگر هیچ آمار گمرکی در خصوص صادرات فرش در دست نیست اما نمیتوان با قطعیت گفت فرشی که از مرز خراسان رضوی صادر شده در خود این استان نیز تولید شده است، زیرا آن فرش می تواند از تبریز به خراسان رضوی ارسال شده باشد و سپس از مرز خراسان رضوی به سایر کشورها صادر شود و برعکس.

در خراسان رضوی سالانه بین 30 تا 35 هزار متر مربع فرش تولید می شود

وی افزود: با توجه به اینکه در خراسان رضوی 40 تا 45 هزار قالیباف فعال وجود دارد و سالانه بین 30 تا 35 هزار متر مربع تولید داریم و تنوع سبک تولید در استان فراوان است، در زمینه صادرات نمیتوان گفت نسبت به سایر استان ها پیشتاز هستیم، اما عملکرد خوب و چشمگیری داریم و حدود 50 درصد از تولیدمان به صادرات ختم می شود.

همچنین هادی مخملی، رئیس اتحادیه فرش دستبافت مشهد می گوید: در حال حاضر تعداد قالیبافانی که در مشهد در انتظار بیمه تامین اجتماعی هستند 5700 نفر است. از ابتدای سال 93 تا کنون 6000 بیمه مربوط به قالیبافان قطع شده است. تعداد قالیبافان که در حال حاضر در مشهد بیمه هستند، 2200 نفر است.

اولین مانع در مسیر کار قالیبافان، کاهش قدرت و ظرفیت آنها در جهت تولید است

او ادامه می دهد: اولین مانع در مسیر کار قالیبافان کاهش قدرت و ظرفیت آنها در جهت تولید است. تا قبل از افزایش قیمت مواد اولیه، قالیباف به تنهایی می توانست به صورت شخصی فعالیت کند، اما اکنون این شرایط وجود ندارد و قالیبافان با مشکلات زیادی سر و کار دارند.

بیمه حدود 6000 قالیباف قطع شده و هنوز تجدید نشده است

رئیس اتحادیه فرش دستباف مشهد بیان می کند: دومین مانع در مقابل قالیبافان مربوط به بیمه تامین اجتماعی است. به دلیل عدم بودجه کافی دولت بیمه برای قالیبافان لحاظ نمی شود. از سال 93 که بیمه های تامین اجتماعی قالیبافان به مشکل برخورده است، بیمه حدود 6000 قالیباف قطع شده و هنوز تجدید نشده است.

مخملی تصریح می کند: البته بیمه صندوق عشایر عملکرد نسبتا مطلوبی داشته اما این بیمه شرایط و فواید کمتری دارد. فایده بیمه صندوق عشایر این است که درصورتیکه قالیباف دوباره تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرارگیرد، سوابق آن را پذیرفته و تایید می شود.

بیمه تنها عاملی است که به قالیبافان برای ادامه دادن این شغل سخت انگیزه می دهد

او در ارتباط با تاثیر چشمگیر بیمه تامین اجتماعی در روند عملکرد قالیبافان بیان می کند: موضوع بیمه تنها عاملی است که به قالیبافان برای ادامه دادن این شغل سخت انگیزه می دهد، زیرا بیمه تامین اجتماعی مشخص کننده آینده، جایگاه و منزلت بافنده است و همچنین تاثیر چشمگیری در اشتغالزایی و افزایش میزان بافندگان و تولید دارد.

رئیس اتحادیه فرش دستباف مشهد خاطرنشان می کند: عامل اصلی عدم بیمه تامین اجتماعی قالیبافان، کمبود بودجه دولت است. اتحادیه ها با وجود چنین شرایطی موظفند با بررسی گروه های مختلف قالیبافان به تخصیص بیمه به قالیبافانی که شرایط سخت تری دارند، اقدام کنند.

درحالیکه بیمه قالیبافان از اهمیت بسیاری برخوردار است و امنیت شغلی برای بافندگان رقم زده و موجب انگیزه برای ادامه این حرفه محسوب می شود، اما به دلیل کمبود بودجه امکان برقرای بیمه همه قالیبافان و اجرای این حکم قانونی آن وجود ندارد. از طرف دیگر، با توجه به افزایش نرخ تورم در سالهای اخیر، دستمزد این قشر کفاف زندگی آنها را نمی دهد و در حال حاضر شرایط بگونه ای است که هیچ آینده تضمین شده ای برای قالیبافان وجود ندارد.