کوشک سلامه نماد میهمان نوازی ایرانیان است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده و گزارش های بدست رسیده، کوشک سلامه نماد میهمان نوازی ایرانیان است.

ولایت خواف در قرون اولیه اسلام چهار شهر یا آبادی بزرگ به نامهای زوزن، خرگرد، سنگان و سلامه داشت که هر یک از جایگاهی والا برخوردار بودند. سلامه کنونی که در متون تاریخی و جغرافیایی به صورت های سلامی، سلومک، سلومه و سلامهیر نیز آمد، در 25 کیلومتری شمال غرب خواف واقع است. سلامه هم مانند دیگر شهرها و آبادی های خراسان، گذشته پر فراز و نشیبی داشته و شاهد رویدادهای تاریخی مهمی بوده است.

در عصر ساسانیان سلامه قابلیت داشتن سازه معماری با عظمتی چون بنای اولیه کوشک سلامه را داشته و قطعا آن بنا شاهد رویدادهای مهمی بوده که احتمالا به دلیل تغییر نام آبادی عصر ساسانی به سلامی دوران اسلامی، در لابلای تاریخ مکتوم مانده است. اما از قرون اولیه اسلام که مسالک و متون تاریخی و جغرافیایی از سوی مسلمانان تدوین شده، به برخی رویدادهای مهم در سلامه اشاره شده است. ابن واضح در البلدان، استخری در مسالک و ممالک و ابن حوقل در صورة الارض به موقعیت و راههای ارتباطی سلامه اشاره کرده اند و مؤلف حدودالعالم در اوایل قرن چهارم ه.ق سنگان و سلومک و زوزن را جاهایی با کشت و برز و از شهرک های کرباس خیز وصف کرده اند.

مقدسی در اواسط قرن چهارم ه.ق از سلومک به عنوان شهر منطقه خواف نام برده است.

بنای خشت و گلی تنها اثر برجا مانده

براساس مقاله کوشک سلامه نماد میهمان نوازی ایرانیان است باید بدانید که تنها اثری که از دوران شکوه و عظمت سلامه بر جای مانده بقایای بنای خشت و گلی در زمینی به طول 35و عرض 30 متر است که ظاهراً در چند مرحله مرمت و تجدید بنا شده است.

مطالعات و گمانه زنی های باستان شناسی که در مجاورت کوشک سلامه انجام شده، منجر به پیدایش سفال ها و بقایای معماری دوره ساسانی شده و بعید نیست که بنای اولیه کوشک سلامی هم متعلق به دوران ساسانی باشد، زیرا شیوه معماری بخش عمده ای از طبقه همکف که باقی مانده نیز قابل مقایسه با سازه های معماری چلیپایی شکل ساسانی در تخت سلیمان، بیشاپور، فیروزآباد و سروستان است.

به استناد متون تاریخی در سال 607 ه.ق ابوالمؤید ابوبکرعلی زوزنی ملک زوزن در سلامه عمارتی عالی بنا کرده که احتمالا اشاره به همین بنا است و ممکن است که ملک زوزن آن را مرمت کرده باشد.

در سال695 ه.ق رکن الدین محمود سیستانی به خواف لشکر کشید و امیرزادگان خوافی در سلامه با او به مقابله برخاستند، اما شکست خوردند و تسلیم شدند. امیر محمود سیستانی بر سلامه مسلط شد و یک سال و نیم در کوشک سلامه اقامت کرد.

اگر توصیف حمدالله مستوفی در سال 740ه.ق از کوشک سلامه واقعیت داشته باشد، زلزله مهیب سال737 ه.ق که بسیاری نقاط از جمله شهر جیزد را در نزدیکی آن با خاک یکسان کرده، به آن آسیب زیادی وارد نکرده و دلیل آن احتمالا ضخامت زیاد دیوارهای خشت و گلی بوده است. با این وجود کوشک سلامه در اوایل قرن 14 ویران و به تپه بزرگ و مرتفعی تبدیل شده است. خاک آن از سوی کشاورزان به عنوان شوره برای تقویت زمینهای کشاورزی مورد استفاده قرار می گرفت و از بقایای معماری به عنوان آغل و طویله استفاده می کردند.

خاکبرداری و پیدایش بنای اولیه

تا اینکه در سال 1326خ شادروان سید محمد قریشی روستای سلامه را به مبلغ 200 هزارتومان از قوام السلطنه خرید و تپه سلامه را خاکبرداری کرد که منجر به پیدایش بقایای معماری بنای اولیه در طبقه همکف شد. نقشه آن عبارت بود از چهار سالن عمود بر هم و صلیبی شکل.

هریک از سالن ها 13متر طول و3 متر عرض داشتند که در مرکز یک چهارراه را شکل می دادند. شادروان قریشی تصمیم به بازسازی بنا گرفت و با صرف هزینه زیاد ظاهرا بر شالوده دیوارهای باقی مانده پیشین، آن بنا را در دو طبقۀ همانند ساخت، سومین طبقه را در ابعاد کوچکتر و متفاوت با طبقات همکف و اول بنا کرد و رویه دیوارها را با آجر نماسازی کرد و در سال 1330 بنای فعلی آماده و آراسته شد.

بعد از تجهیز بنا اطراف آن نیز خاکبرداری و تسطیح شد و بر گرد کوشک سلامه باغی سرسبز و باصفا شکل گرفت.

شادروان سید محمد و پس از او سید علی قریشی که مالک زمین های وسیع و آب فراوان لبریز از سد سلامه بودند با خیرخواهی انگیزه این را داشتند که کوشک سلامه را تبدیل به واحد پذیرایی از مسافران خسته کنند و هرکه در آن سرای درآید نانش دهند و از نامش نپرسند، این سنت نیکو تا اواخر دهه 50 برقرار بود که کم کم به بوته فراموشی سپرده شد و اکنون باغ و کوشک سلامه که یکی از با شکوه ترین میراث های ملموس و یادآور زیباترین میراث ناملموس یعنی میهمان نوازی ایرانیان می باشد، آسیب پذیر است.