قلعه کاظم خان یک شبه جزیره اورارتویی در ساحل دریاچه ارومیه است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار واصله، قلعه کاظم خان یک شبه جزیره اورارتویی در ساحل دریاچه ارومیه است.

در نزدیکی این اثر، شبه جزیره دیگری مشابه به آن واقع شده که به «خرسک» یا «خرسنگ» معروف است. در گذشته راه دسترسی به این قلعه جاده خاکی به طول حدود 500 متر بوده که از ساحل دریاچه به آن متصل می شد.

اما امروزه این قلعه با توجه به پس روی آب دریاچه بطور کامل بیرون از آب قرار گرفته و دسترسی به آن از هر طرف امکانپذیر است.

این قلعه دارای آثار تاریخی مهمی است که مهمترین و قدیمی ترین آنها در دوره اورارتویی احداث شده است.

در اوایل دوران اسلامی قلعه آباد بوده و در آن استقرار انسانی وجود داشته است. در دوران ایلخانیان مغول با تغییر کاربری بناهای قدیمی و احداث بناهای جدید در محوطه برای مدت نامعلومی مورد استفاده قرار گرفته است.

این قلعه مجددا در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی با تغییرات و احداث بناهای جدید محلی برای سکونت قرار گرفت.

آثار تاریخی مهمی در این قلعه وجود دارد که به ترتیب از پایین قلعه تا راس آن عبارت از غار یا پناهگاه صخره ای، بقایای روستای اسلامی دامنه قلعه، دروازه ورودی اصلی و کریدور صخره ای، استقرارهای میان قلعه، استقرارهای بالا قلعه، تالار صخره ای جنوبی و منابع ذخیره آب هستند.

دسترسی به سطوح فوقانی قلعه تنها به وسیله یک مسیر شیب دار در ضلع غربی امکان پذیر و به همین دلیل به قلعه «یک در» یا «تک در» نیز معروف است.

بخشی از این مسیر به صورت طبیعی و بخش دیگری از آن با تراش های صخره ای و هموار کردن سطوح سنگی فراهم شده است.

بدین صورت که تا محل بریدگی صخره ای که به وسیله یک پل چوبی به هم متصل شده و محل دروازه اصلی مجموعه است. با استفاده از قطعات سنگی که بخش عمده ای از آن از بین رفته مفروش شده و اندکی پس از آن کریدور صخره ای که به وسیله تراش سطح صخره ای ایجاد شده، دسترسی به سطح قلعه میسر می شود.

در کنار پل چوبی و نرسیده به آن، آثار و بقایای دیوار اورارتویی با تخته سنگهای بزرگ و بدون ملاط به ارتفاع نزدیک به 4 متر برجای مانده که به نظر می رسد به عنوان دروازه اصلی محوطه کاربرد داشته است.

کریدور صخره ای

بعد از پل چوبی و دروازه اصلی، راهرو یا کریدور سنگی به طول تقریبی 30 متر با شکافتن سطح صخره موجود در این قسمت به عمق 2 تا 2/5 متر ایجاد شده که امکان دسترسی به سطح قلعه را فراهم می کند. عرض این کریدو در بیشتر بخش ها بین 1/5 تا نزدیک به 2 متر است و کف آن دارای پله هایی بوده که به مرور زمان و کیفیت پایین صخره، بخش عمده ای از آن از بین رفته و تشخیص پله ها در حال حاضر به سختی امکان پذیر است و به همین دلیل اندازه گیری دقیق ابعاد پله ها مقدور نیست. شیب دار بودن و عبور آب ناشی از بارندگی از کف این کریدور در تخریب پله ها تاثیرگذار بوده است.

تاسیسات اورارتویی قلعه

بخش عمده ای از ساخت وسازهای اورارتویی در حد فاصل بین کریدور ورودی و سازه های راس قلعه، در فضای شیب دار میان قلعه واقع شده است.

در این قسمت، بقایای بناهای اورارتویی با لاشه سنگ های نسبتا بزرگ و بدون ملات با جهت شمالی جنوبی ساخته شده و ارتفاع بلندترین بخش باقی مانده آن هم به حدود 3 متر می رسد.

با فاصله اندکی از جنوب این اتاق در دل صخره، فضای چهارگوش بزرگتری ایجاد کرده اند که به لحاظ عمق تراش صخره از دیگر اتاق ها اهمیت بیشتری دارد و «تالار صخره ای میان قلعه» نام دارد.

تاسیسات اورارتویی بالاقلعه

در بلندترین نقطه قلعه، که در ضلع غربی آن واقع شده و مشرف به پرتگاه های بلند و خطرناک است، بقایای تاسیسات و سازه های اورارتویی قابل شاهده است.

بقایای پله های تراشیده صخره ای و هاون های سنگی در جای جای بالاقلعه بچشم می خورد.

در انتهای ضلع غربی و مشرف به پرتگاه بقایای چند سازه اورارتویی چهارگوش با فواصل مشخص از یکدیگر برجای مانده که از دیوارهایی با تخته سنگ های بزرگ و بدون ملات ساخته شده است.

کمی پایین تر از آن، سازه دیگری وجود دارد که ظاهراً محل اصلی تاسیسات راس قلعه بوده و شامل بقایای چند اتاق است که در دیواری به طول باقی مانده 20 متر قرار گرفته اند، بقایای این دیوار از دو ردیف سنگ لاشه ای بزرگ تشکیل شده است.

سیستم ذخیره آب

در سطح قلعه کاظم خان تعدادی گودال و چاه سنگی دست کند شناسایی شده که در بستر صخره ای قلعه ایجاد کرده اند، این مخازن، با توجه به محل قرارگیری آنها به عنوان آب انبار برای ذخیره آب ناشی از بارندگی و استفاده در فصول کم آبی منطقه کاربرد داشته اند. نبود چشمه های آب شیرین و همچنین شوری آب دریاچه و عدم امکان استفاده به عنوان آب آشامیدنی برای ساکنان قلعه اهمیت آنها را دوچندان کرده است. از این میان 5 آب انبار اهمیت بیشتری دارند.