بلندترین گنبد آجری جهان محصور در میان میله های آهنی و در آرزوی گردشگر است

ایرنا/ براساس اخبار بدست رسیده، بلندترین گنبد آجری جهان محصور در میان میله های آهنی و در آرزوی گردشگر است.

شاید هنگامیکه شمس المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار در 1025 سال پیش تصمیم به احداث این بنای آجری کرد، هرگز تصور نمیکرد صرف نظر از عمر طولانی بنا، روزگاری این دست ساخته معماران سرزمینش عنوان بلندترین گنبد آجری جهان را از آن خود کند و برای پاسداشت بهتر از این بنا، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد جهانی آن را در فهرست آثار تاریخی خود ثبت نماید.

با این حال این اتفاق مهم یعنی ثبت جهانی گنبد قابوس 10 تیر 1391 و در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو افتاد و این بنا به عنوان پانزدهمین بنای تاریخی کشور ایران در فهرست آثار این سازمان جهانی جای گرفت تا جهانیان بیشتر با هویت این برج آجری و معماری اسلامی آن آشنا شوند و هر ساله علاوه بر هزاران گردشگر و مسافر داخلی، صدها گردشگر و محقق خارجی نیز از این بنای تاریخی دیدن نمایند.

اهمیت ثبت جهانی این بنای تاریخی به حدی بود که رئیس جمهور وقت به همراه دیگر مسئولان کشوری شهریور همان سال با سفر به شهر گنبدکاووس در جشن ثبت جهانی این اثر تاریخی بازمانده از قرون سوم و چهارم هجری قمری که عبدالمجید نورتقانی، مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس آن را پردیس آینه تمدن اسلامی و شاهکاری از عصر طلایی جهان اسلام و نیز شاهدی بر نگاه مهندسی و دانش معماری اسلامی آن روزگار می داند، شرکت کردند.

البته این بنای تاریخی 90 سال پیش از این یعنی در سال 1310 هجری خورشیدی به شماره 86 در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور نیز به ثبت رسیده بود که با ثبت جهانی این شاهکار معماری جهان اسلام بیش از پیش بر اهمیت این بنا و پاسداشت آن صحه گذاشت نکته ای که به اعتقاد کارشناسان مسئولان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور و استان گلستان و همچنین متولیان مدیریت شهری گنبدکاووس کمتر به این مقوله با ارزش توجه و همت دارند.

گنبدقابوس 2 سال محصور میله های آهنی

با نگاهی به وضعیت فعلی گنبدقابوس و سیمای مظلوم آن که هر رهگذری بویژه اهل فرهنگ و هنر به روشنی فریاد بلند این بنای تاریخی که ملتمسانه می گوید "ایهاالناس مرا از حصار میله ها آزاد کنید" را می شوند، قرار گرفتن پشت داربست فلزی که 2 سال از نصب آن می گذرد، فقط برای برچیدن مقداری علف هرز روییده شده در قسمت مخروطی برج و انجام مطالعه برای آشنایی با نوع مصالح بکار رفته در ساخت بنا جهت انجام مرمت های احتمالی آن انصافا زیاد و به اصطلاح حبس با اعمال شاقه است.

علاوه بر این دیدن سیمای حریم تاریخی و به اصطلاح درجه یک گنبدقابوس از عملیات کند محوطه سازی و پیاده مسیر سازی خیابان های همجوار آن گرفته تا عدم آزادسازی تعدادی ساختمان مسکونی و تجاری قدیمی باقی مانده در قسمت شرقی آن تا خیابان خیام شمالی که صاحبان این بناها را در برزخ خرید یا عدم خرید بنایشان از سوی مسئولان میراث فرهنگی یا تخریب و برچیده شدن یا تغییر کاربری فرهنگی آن باقی گذاشته از دیگر مصادیق کم توجهی به بنای تاریخی گنبدقابوس است.

بسیاری از شهروندان گنبدکاووس که هر روز بخشی از اوقات فراغت یا استراحت خود را در محوطه و بوستان اطراف گنبدقابوس سپری می کنند از 9 سال پیش که این اثر تاریخی شهرشان ثبت جهانی شد و رئیس جمهور و بسیاری از مقامات کشوری برای مراسم جشن ثبت جهانی این اثر رنج سفر را به تن خریدن و به گنبدکاووس آمدند، بسیار امیدوار شدند که با ثبت این بنای تاریخی در فهرست سازمان یونسکو هرساله بودجه ای چند صد هزار و شاید میلیون دلاری برای انجام اقدامات عمرانی و زیباسازی حریم گنبدقابوس توسط این سازمان بین المللی به شهرشان سرازیر خواهد شد و گروه گروه گردشگران خارجی برای دیدن این شاهکار معماری اسلامی به شهر ایران کوچک خواهند آمد.

همه این امیدها در 9 سال گذشته به قولی "زهی خیال باطل بود" زیرا به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس، حمایت های یونسکو از آثار تاریخی که در فهرست این سازمان ثبت می شود بیشتر جنبه معنوی دارد تا حمایت مالی مگر برای بناهای تاریخی و پروژه هایی با شرایط خاص و در کشورهای خاص که موردی انجام می شود و اکنون شامل این بنای تاریخی نشده است.

عبدالمجید نورتقانی اظهار داشت که از زمان ثبت بنای گنبدقابوس در فهرست یونسکو تا کنون هیچ بودجه بین المللی از طرف این سازمان جهانی برای انجام اقدامات مرمتی خود بنا و یا اقدامات عمرانی محوطه یا آزاسازی حریم درجه یک آن تخصیص نیافته است.

وی 13 آبان امسال در جلسه هماهنگی تشکیل شورای سیاستگذاری میراث فرهنگی و گردشگری گنبدکاووس یادآور شد که اقدامات عمرانی انجام شده در محوطه تاریخی گنبدقابوس بعد از ثبت این اثر تاریخی در فهرست جهانی در سال 91 ایجاد نرده های حفاظتی بلند و ساماندهی و تطبیق نقشه هندسی بخش شرقی عرصه برای حفاظت و مرمت از این اثر تاریخی را اجرا کرد ضمن اینکه از سال 97 تا الان صرفا انجام حدود 10 هزار مترمربع کف سازی را انجام داده است.

اقدامات انجام شده کافی نیستند

نورتقانی با بیان اینکه شهروندان گنبدی همواره از ما سوال می کنند که ثبت جهانی گنبدقابوس چه فایده ای برای این بنا و شهر ما داشته، افزود: متاسفانه انجام برخی اقدامات عمرانی جزیزه ای توسط میراث فرهنگی یا شهرداری در محوطه و حریم گنبدقابوس کافی نیست و باید با برنامه ریزی، هماهنگی و هم افزایی و تلاش بیشتر همه دستگاه های اجرایی و فرهنگی شهرستان، اقدامات درخور شان این بنای تاریخی در محوطه چهار هکتاری آن انجام شود.

وی آزادسازی حریم یا تغییر کاربری فرهنگی ساختمان های باقی مانده در حریم گنبدقابوس، تکمیل محوطه سازی و پیاده مسیر کردن (سنگ فرش) خیابان های همجوار این بنای تاریخی را از نیازهای و اقدامات ضروری برای احیای بافت تاریخی گنبدقابوس و تحقق اهداف میراثی و گردشگری آن دانست.

اعتبار نیاز داریم

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس پیرامون اینکه بلندترین گنبد آجری جهان محصور در میان میله های آهنی و در آرزوی گردشگر است، گفت: تاکنون برای محوطه سازی حریم گنبدقابوس افزون بر 40 میلیارد ریال هزینه شده و حداقل 2 برابر اعتبار هزینه شده، برای تکمیل محوطه سازی نیاز است که مجموعه شهرداری و شورای اسلامی شهر گنبدکاووس با کمک میراث فرهنگی بایستی آن را تامین و نسبت به تکمیل پروژه اقدام نماییم.

نورتقانی افزود: از زمان ثبت جهانی گنبدقابوس، این بنای تاریخی که به نظرم شاهنامه معماری اسلامی کشورمان است، ردیف بودجه ملی برای آن پیش بینی شد که هرسال به تناسب وضعیت مالی دولت و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در کنار اعتبارات استانی از محل تملک دارایی های سرمایه ای، مبالغی تخصیص می یابد که کافی نیست.

وی اضافه کرد: برای پیشبرد امورات عمرانی و آزادسازی حریم درجه یک گنبدقابوس بیشتر باید مدیران مدیریت شهری گنبدکاووس و مسئولان استان گلستان آستین همت را بالا بزنند و با تخصیص اعتبارات ویژه (چند صد میلیارد ریالی) حریم این بنای تاریخی را از وضعیت فعلی خارج نمایند.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس همچنین در خصوص وضعیت داربست فلزی نصب شده اطراف بنای گنبدقابوس و زمان جمع آوری آن گفت: نصب داربست با چند هدف اساسی از جمله حفاظت اضطراری و جمع آوری علف های هرز قسمت مخروطی گنبد، انجام مطالعات فن شناسی، شناخت نوع مصالح بکار رفته در بنا جهت تهیه طرح مرمتی بنا و مستندنگاری آن توسط یک تیم فنی و علمی از دانشگاه شهید بهشتی تهران مهر 98 انجام شد.

نورتقانی با بیان اینکه تا کنون 10 مرحله بوته کنی علف های هرز قسمت مخروطی بنا توسط نیروهای پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس با قیچی باغبانی انجام شده، افزود: طرح های مطالعاتی پیش بینی شده این بنای تاریخی شامل فن شناسی، آسیب و مستندنگاری انجام و طرح جامع مرمت پوسته خارجی قسمت مخروطی بنا توسط تیم کارشناسی و مشاور نهایی شده و قرار است در روزهای آینده جلسه اعضای شورای تخصصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برگزار شود.

وی، حفاظت و مرمت پیوسته بناهای ثبت جهانی شده را جز پروتکل های یونسکو دانست و ادامه داد: درصورت تصویب طرح مرمت بنا توسط اعضای شورای تخصصی میراث فرهنگی، عملیات مرمت قسمت های آسیب دیده گنبدقابوس به شرط تامین اعتبارات مورد نیاز شروع خواهد شد و تا آن زمان که دقیق مشخص نیست، داربست نصب شده اطراف این بنا همچنان باقی خواهد ماند.

نورتقانی با یادآوری اینکه مرمت این بنای تاریخی بطور جدی از سال 1310 هجری شمسی آغاز شد و گروه های متخصص از آن زمان تا کنون اقدامات ارزشمندی برای حفظ و مرمت این اثر تاریخی انجام دادند، بیان داشت: در ادامه برنامه های مدیریتی پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس، سال 97 پیش مطالعه برنامه مستندنگاری مرمت برج قابوس در مدت یک سال توسط استادان دانشگاه شهید بهشتی انجام شد و اواخر سال گذشته قرارداد دیگری با این دانشگاه به عنوان پیمانکار برای تهیه طرح جامع مرمت پوسته خارجی قسمت مخروطی بنا و ساخت نمونه آجر و ملات مورد استفاده در این بنا منعقد گردید.

مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس همچنین به تشکیل چند روز پیش شورای سیاستگذاری میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان گنبدکاووس در راستای شکل گیری هسته تاریخی شهر و حفاظت و صیانت از عرصه و حریم گنبدقابوس و نیز توسعه شهر در بخش میراث فرهنگی اشاره کرد و گفت: اعضای این شورا فرماندار ویژه، شهردار، رئیس شورای شهر، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و معاون میراث فرهنگی وی، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان و مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس و شهر تاریخی جرجان هستند.

وی افزود: اعضای این شورا بویژه شهرداری و شورای شهر مصمم هستند با همکاری میراث فرهنگی و در راستای حفظ میراث فرهنگی و توسعه گردشگری شهرستان، اقدامات عمرانی خوبی از جمله تسریع در پروژه های حریم گنبدقابوس شامل پیاده مسیر کردن خیابان قابوس، مشارکت در تکمیل محوطه سازی قسمت شرقی بنا و ساماندهی هسته تاریخی شهر و آزادسازی حریم درجه یک این بنای تاریخی انجام دهند.