برج خلعت پوشان تبریز یادگاری از آیین کهن خلعت پوشی است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده و گزارشات بدست آمده، برج خلعت پوشان تبریز یادگاری از آیین کهن خلعت پوشی است.

به گفته تاورنیه در این دوره چاپار خان یا حاکم، به محض آگاهی از ارسال خلعت، تا یکی دو فرسخ آن سوتر از خلعت پوشان (محل پوشیدن خلعت) می رفتند و وضع و محل حاملان خلعت را لحظه به لحظه گزارش می کردند تا حاکم و همراهان در لحظه ورود حاملان خلعت، در محل حاضر باشند. همراهان حاکم با ساز و نقاره از حاملان خلعت شاه استقبال می کردند و حاکم به محض دیدن خلعت از اسب پایین می آمد و کرنش می کرد و پس از دعا برای سلامت شاه، خلعت می پوشید. آنگاه در میان استقبال جماعت وارد شهر میشد، به عمارت سلطنتی می رفت و در آستان در عمارت نیز شاه را دعا می کرد. سپس به خانه اش بازمی گشت و مردم دسته دسته به او تبریک می گفتند، همین آداب و تشریفات، با شاخ و برگ بیشتر در دوره قاجار هم تداوم یافت.

سرجان مالکُلم نیز در کتاب خود به نام تاریخ ایران درباره مراسم خلعت پوشان می نویسد: «چون وضع حکومت چیره بر ایران چنان است که می بایست در هر امری ملاحظه شئونات سلطنت بشود بسیاری از آیین ها در ایران از این سبب رواج یافته است.

هر چیز که نام پادشاهی بر آنست یا از آن شاه است باید با احترام و آزرم با آن عمل نمایند و به گونه ویژه ای ادای لوازم آداب کنند، برای نمونه اگر خلعتی از سوی پادشاه به حکام بلد یا کسی دیگر حتی شاهزادگان خانواده پادشاهی فرستاده شود، باید به مسافت چند میل به پیشواز آن رفته با سپاسگزاری بسیار خلعت را بپوشد آن گونه که هر استان حاکم نشینی جای ویژه ای در بیرون شهر دارد که آن را خلعت پوشان گویند. خلعت پوشان حدوداً 4 مایل بیرون شهر قرار دارد.»

دارالسلطنه تبریز در دوره قاجاریه در میان شهرهای ایران موقعیتی ممتاز داشت. این موقعیت تابع رابطه سیاسی اقتصادی ایران با جهان پیرامون بود که به تبریز موقعیت سیاسی و اقتصادی ویژه ای می بخشید.

یکی از معروف ترین باغ های دارالسلطنه تبریز در دوره قاجاریان باغ خلعت پوشان است. این باغ در آن دوره که تبریز شهر ولیعهدنشین بود، اهمیت بسیار داشت.

عمارت آجری زیبای خلعت پوشان واقع در این باغ به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری تبریز در جنوب منطقه کرکج در 5 کیلومتری مرکز این شهر و در جوار رودخانه میدان چایی واقع شده است.

علت نامگذاری این برج به خلعت پوشان برگزاری مراسم اهدای خلعت توسط ولیعهدان مقیم در تبریز به مردم یا حکام و سایر شاهزادگان بود. این مراسم اغلب در طبقه آخر برج برگزار میشد و ولیعهدی که در تبریز اقامت داشت در این مراسم خلعت یا انعام شاهی و یا حتی برخی نشان ها و مقامات دولتی را به افراد اهدا می کرد. البته این مراسم با تشریفات بسیاری برگزار می شد و افراد دریافت کننده انعام یا خلعت یا حتی نشان های دولتی در روبروی درب برج به انتظار می ایستادند. این افراد با هدایای گران قیمتی همچون عبایی ترمه به تن و شمشیرهایی جواهر نشان به کمر که از دست ولیعهد دریافت می کردند در حرکتی نمادین و به پاس قدردانی از الطاف ملوکانه به سمت عالی قاپو حرکت کرده و بر درگاه آن بوسه می زدند.

آخرین مراسم اهدای خلعت در سال 1330 ه.ق در این برج صورت گرفته است. در این دوران صمدخان مراغه ای حکمران تبریز بوده است. این برج در سه طبقه و شبیه یک منشور ساخته شده که قاعده کثیرالاضلاع این برج دارای 16 ضلع است.

برج در نمای بیرونی خود با طاق نماهایی آجری در هر یک از اضلاع آراسته شده و در طبقه دوم دو پنجره وسیع با شیشه های رنگی زیبا بچشم می خورد. برج با قطر 9,5 متری در میان محوطه سرسبز و درختکاری شده قرار داشته و آنطور که به نظر می رسد در دوران آبادانی خود یکی از زیباترین چشم اندازهای اطراف تبریز را داشته است.

براساس سفر نامه هایی که در دوره حکومت قاجاریه نوشته شده، پیرامون برج خلعت پوشان استخری قرار داشته که با گذر از پل، ورود به داخل ساختمان میسر میشد. در طبقه سوم برج کنگره ای به شکل دندانه بنا شده است که در قدیم محل برگزاری مراسم خعلت پوشی بود.

حفظ بنای عمارت خلعت پوشان تبریز به عنوان شاهدی از یک سنت قدیمی و منحصر بفرد به عنوان باز مانده ای از نسل کهن آیین های ایرانی به حق ضروری است. بنای خلعت پوشان در تاریخ 12/02/77 و به شماره 2010 توسط وزارت میراث فرهنگی به عنوان اثر تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی به عنوان متولی اصلی صیانت و حفاظت از مواریث تاریخی، مرمت و ساماندهی برج تاریخی خلعت پوشان تبریز را که از جمله مهمترین پروژه های مرمتی این اداره کل محسوب می شود در سالهای اخیر بصورت مداوم در دستور کاری خود قرار داده است.

طی سالهای مذکور اقداماتی نظیر استحکام بخشی بنا، دوخت و دوز ترکهای ایجاد شده در طاق های طبقه همکف، مرمت مقرنس های گچی و تزئینات گچی وابسته به معماری، بازسازی درب های ورودی و ارسی های طبقه همکف، احیا و بازسازی طاقچه های دارای قطاربندی و مقرنس کاری و نیز شومینه های آجری، بازسازی و اجرای کف اصلی بنا در داخل طبقه همکف، کاوش در راستای بدست آوردن خطوط معماری استخر دور تا دور بنا، ارائه طرح مرمت و بازسازی گنبد طبقه اول و استخر محوطه و همچنین اجرای مکان صحیح پل دسترسی برج تاریخی انجام شده است.