همایون اسعدیان: مد شدن دستمزد دلاری بازیگران تقصیر تهیه کننده است + عکس

ایلنا/ عرصه هنر عرصه دستور و فرمایش نیست. ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت های مختلفی را گذرانده ایم، از نگاه اصولگرایی تا اصلاح طلبی، همه بوده اند اما سینما و هنر مسیر خودش را می رود. آن ها هم شاید با این نگاه آمده بودند که به قول خودشان ریل گذاری کنند و تغییر مسیر ایجاد کنند، اما هنر خودش ریل گذاری می کند و کسی نمی تواند برایش ریل گذاری کند.

کار صنفی در ایران شاید مختص به چند نفر باشد؛ همایون اسعدیان (کارگردان و تهیه کننده سینما) جزو همین افرادی است که پس از سال ها فعالیت در سینما، اکنون بیش از گذشته تکیه بر فعالیت های صنفی دارد. او در هفته گذشته طی دیدار با محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی درباره مالیات سینماگران و هنرمندان صحبت هایی داشت که جنجالی شد. او در این دیدار به این موضوع اشاره کرد که سینما مختص به چند سلبریتی که با بیت کوین و دلاری قرارداد می بندند، نیست و باید نگاه عادلانه به سینما و سینماگران در بحث مالیات داشت. به بهانه این دیدار و صحبت های این کارگردان و تهیه کننده گفت وگویی با او داشتیم که می خوانید.

چند روز پیش در دیدار با دکتر قالیباف صحبت هایی داشتید مبنی بر اینکه تنها تعداد اندکی از بازیگرهای سینما هستند که وضع مالی خوبی دارند و به اصطلاح دستشان به دهانشان می رسد و مابقی اهالی سینما، به ویژه با وجود شرایط کرونا، آسیب زیادی دیده اند؛ قدری بیشتر درباره این موضوع توضیح دهید.

همیشه وقتی ما صحبتی می کنیم قابلیت این را دارد که یک سوءتفاهم هایی را ایجاد کند، بنابراین خوب است که در این باره توضیح بیشتری بدهم. بدنه سینمای ایران الان از سینما فراتر رفته و باید درباره صنعت تصویر صحبت کنیم؛ به این مفهوم که علاوه بر سینما تمامی آدم هایی که در تولیدات شبکه نمایش خانگی، پلتفرم ها و وی اودی ها کار می کنند و نیروهایی که در تولید سریال های تلویزیونی فعالیت می کنند، بدنه صنعت تصویر ایران را تشکیل می دهند و در حقیقت بدنه سینما از حد فیلم سینمایی فراتر رفته است و به همین دلیل دیگر نمی توانیم بگوییم خانه سینما 5هزار عضو دارد، بلکه باید گفت چیزی حدود 7 تا 8هزار نفر مشغول کار در این عرصه هستند.

سینما یک ظاهر گول زنک و پر زرق و برقی دارد و همه نگاه ها به آن چند بازیگری است که مطرح و احتمالا سوپراستار هستند یا چند کارگردان یا فیلمبردار مطرح سینما، اگر ظاهر قضیه را نگاه نکنیم، مابقی افراد در شرایط بسیار بد معیشتی به سر می برند، به خصوص در دو سال گذشته که به دلیل کرونا و تعطیلی سالن های سینما و افت شدید تولیدات سینمایی، یک بیکاری عظیمی ایجاد شده و واقعا اگر در این دو سال پلتفرم ها نبودند و تولیدات شبکه خانگی نبود، اوضاع بسیار بدتر می شد. الان بالاخره یک تعدادی از دوستان ما در تولید و ساخت سریال ها کار می کنند و می توانند ارتزاق کنند که اگر این ها هم نبود ما شرایط بسیار بدی داشتیم.

بدنه سینما، بدنه انجمن بازیگران، بدنه کانون کارگردانان و... در شرایط خوبی نیستند، اما متاسفانه همه نگاه ها به آن چند نفری است که شاید در بازیگرها به تعداد انگشتان دو دست نباشند و در کارگردان ها هم شامل 7 یا 8 یا نهایتا 10 نفر هستند که اتفاقا بحث ما درباره آن ها نیست، زیرا آن ها در این شرایط اقتصادی بالاخره آنقدر بنیه قوی دارند که بتوانند از پس مشکلاتشان بربیایند. معضل ما بدنه ای است که بسیار ضعیف است و شاید حتی پس اندازی هم ندارد که بتواند این روزها را به راحتی بگذراند. دوستان در خانه سینما طی دو سال گذشته خیلی تلاش کردند که کمکی به آنها بکنند اما این کمک بسیار ناچیز بوده، زیرا بنیه خانه سینما بیشتر از این نیست که بتواند کمک بیشتری انجام دهد.

حال اگر ما بیایم و با یک شرایط کمرشکن مالیاتی به این بدنه فشار بیاوریم، قطعا شامل آن دوستانی نمی شود که نه فقط قراردادهایی می بندند و دستمزدهایشان را با بیت کوین دریافت کنند، بلکه حتی پیشنهادشان این است که من دستمزدم را به دلار می گیرم و آن دلار را هم به حسابم در آمریکا واریز کنید! قطعا به آن ها فشار نخواهد آمد، آن ها راه های فرار مالیاتی را بلدند که می دانند چگونه این کار را انجام دهند. این فشار به کسانی وارد می شود که مثلا بعد از سه سال بیکاری مشغول یک کاری شده اند و حالا بابت آن کار باید مالیات سنگینی هم بپردازند.

بحث ما بر سر این موضوع است که حرفه سینما، تعریفی دارد که شاید برای خیلی از دوستان سازمان امور مالیاتی تعریف روشنی نباشد. ما نه حق بیکاری داریم و نه حقوق ماهانه ثابت. من به عنوان یک کارگردان ممکن است الان یک فیلم بسازم و بعد از آن چهار سال نتوانم کار کنم. کانون کارگردانان 400 نفر عضو دارد، در بهترین حالتی که در تولیدات سینمایی وجود داشته، ما سالی 70 تا 80 اثر تولید کرده ایم، پس به هر کارگردانی، هر چهار یا پنج سال یک بار شاید نوبت برسد که بتواند فیلمی بسازد. کارگردانی هم داریم که دو سال یک بار فیلم می سازد، اما اگر دستمزد همان کارگردان را هم به شکل ماهانه سرشکن کنند، می بینند که در خیلی از مواقع از دستمزد یک کارمند متوسط هم پایین تر است.

عوامل دیگری مثل دستیار کارگردان، برنامه ریز، دستیار فیلم بردار، طراح صحنه و… که دستمزدهای پایین تری می گیرند، شرایط غیرقابل تصوری دارند. اینها زمان بیکاری دارند و اصلا این طور نیست که وقتی یک کار تمام می شود، بلافاصله یا یک هفته بعد سر کار بعدی بروند. بعضی اوقات پنج ماه، شش ماه و حتی یک سال بیکار هستند تا موقعیت دیگری پیش بیاید و سر کار دیگری بروند. به زعم من محاسبه مالیات آنها بر اساس دستمزدی که می گیرند، محاسبه درستی نیست و یک فشار خیلی بدی را به بدنه سینما وارد می کند.

بنابراین شما می گویید که باید یک مالیات حداقلی یا معقول تری برای بدنه سینما در نظر گرفته شود؟

این حرفه باید در سیستم مالیاتی تعریف شود و بر اساس تعریف حرفه و ضریبی که برای مشاغل در نظر می گیرند و بررسی اینکه اگر مثلا من امسال یه کاری کردم و به عنوان کارگردان 200 میلیون تومان دستمزد گرفتم، آیا در سال گذشته هم کار کرده ام یا نه، مالیاتش مشخص شود. یعنی باید همه اینها لحاظ شود و بر اساس آن برای من مالیات تعیین شود. البته درست است که ما یک قانونی داریم که چند سال پیش مصوب شده که بر اساس بند ل ماده 139 تمامی هنرمندان و نشر را از مالیات معاف کرده است، ولی عملا برخی افراد به این موضوع همیشه معترض بودند و می گویند چرا هنرمندان نباید مالیات بدهند، در حالیکه وضعشان خوب است، اما این وضعشان خوب است از کجا می آید؟ از همان تعداد اندک می آید، نه از بدنه سینما. بدنه سینما وضعش خوب نیست، بدنه سینما حالش خوب نیست، اینکه ما ببینیم بازیگری مثلا ماشین و خانه لاکچری دارد یا یک کارگردانی مثل آقای فرهادی فیلمش در سطح جهانی اکران می شود و می تواند درآمد خوبی داشته باشد، به معنای تمام آن 400 کارگردان عضو کانون کارگردانان نیست، اما دوستان آن ها را می بینند و می گویند چرا نباید به سینماگران و هنرمندان مالیات تعلق بگیرد؟

تعدادی از آدم ها هم از بیرون به عنوان سرمایه گذار وارد پروژه های سینمایی می شوند و می خواهند به واسطه حضور در یک کار فرهنگی از مالیات ها فرار کنند، همانطور که در ورزش هم چنین اتفاق هایی می افتد. آیا این معافیت مالیاتی راهی برای سوءاستفاده این افراد نیست؟

این موضوع چه در ورزش و چه در سینما هیچ وقت به صورت فردی صورت نگرفته است. طبق یک قانونی که ظاهرا وجود داشته موسسات، کارخانجات و شرکت ها اگر به یک میزان معینی در امور فرهنگی سرمایه گذاری می کردند، از یک معافیت مالیاتی بهره مند می شدند، اما در سینما شرکت ها سرمایه گذاری نکرده اند، این سرمایه گذاری ها به صورت فردی بوده و بابت این سرمایه گذاری که انجام داده اند مثلا شرکت یا موسسه یا کارخانه شان از مالیات معاف نشده است. از طرف دیگر بحث مالیات تهیه کنندگان با مالیات بدنه سینما کاملا فرق دارد. یکی از دلایلی که می گویم باید مشاغل سینمایی در سیستم مالیاتی تعریف شود، همین است، زیرا همه ما نمی توانیم در یک کاسه باشیم. ممکن است برای هر یک از مشاغلمان یک نگاه خاص وجود داشته باشد، اگر به یک تهیه کننده مثل همایون اسعدیان و یک منشی صحنه یک نگاه مالیاتی یکسان داشته باشیم، طبیعتا صدمه را آن منشی صحنه می خورد نه اسعدیان.

از آن دسته از بازیگرها و کارگردان ها که دستمزدشان را به صورت بیت کوین یا دلار دریافت می کنند، چطور باید مالیات گرفت؟ آیا راهی هست که بتوان جلوی فرار مالیاتی آنها را گرفت؟

در این مورد که یک بازیگر می آید و پیشنهاد می دهد که دستمزدش را به صورت بیت کوین دریافت کند یا می گوید دستمزدم را به صورت دلار به حسابم در آمریکا واریز کنید، من آن بازیگر را مقصر نمی دانم، من آن تهیه کننده ای را مقصر می دانم که این قرارداد را می بندد. در واقع فکر می کنم ما مقصریم. ممکن است بازیگر، فیلمبردار و دیگر عوامل توقعاتی از ما داشته باشند، اما اینکه ما به عنوان تهیه کننده بپذیریم یا نپذیریم تعیین کننده است.

همانطور که گفتم تعداد چنین افرادی بسیار بسیار اندک است، اما اگر من پذیرفتم که به یک بازیگر چنین سرویسی بدهم، من مقصرم. اگر با بازیگران صحبت کنید متوجه می شوید که تعداد بسیار زیادی از آن ها اتفاقا شرایط اقتصادی خوبی ندارند. اینکه تعداد اندکی از بازیگران چنین حرف هایی می زنند و چنین پیشنهادهایی می دهند، پذیرفتنش از طرف ما تهیه کنندگان به معنی ترویج این کار و در واقع رشد دادن یک سیستم معیوب است؛ حال بر فرض این توجیه را داشته باشم که کارم نیاز به بازیگر داشت و مجبور بودم بپذیرم؛ من این اجبار را به شخصه نمی فهمم. بازهم تاکید می کنم حتی در این مورد که بازیگری بیاید پیشنهاد بدهد که دستمزدش را به صورت بیت کوین دریافت کند، من همایون اسعدیانِ تهیه کننده را مقصر می دانم که این را پذیرفته، نه آن بازیگری که چنین پیشنهادی داده است. اگر دوستان ما چنین پیشنهادی را نپذیرند، طبیعتا آن ها هم دیگر چنین پیشنهادات غیرمعقولی نخواهند داد.

به شبکه نمایش خانگی اشاره کردید، فکر نمی کنید که این شبکه ها موجب بالا رفتن دستمزدها شدند؟

این اتفاق طی 20 سال گذشته در چند مرحله افتاده است. در یک مقطعی تلویزیون برای اینکه مخاطب بیشتری جذب کند، به سراغ این ایده رفت که بازیگران سینما را با هر دستمزدی وارد تلویزیون کند تا از این طریق بتواند مخاطب جذب کند. نتیجه اش این شد که دستمزدها بالا رفت، نه فقط دستمزد بازیگران، بلکه دستمزد دیگر عوامل هم بالا رفت. یک مقطعی در خود سینما وقتی یک بازیگری فیلمش می فروشد، چنین اتفاقی می افتد، حتی الان متاسفانه می بینیم بازیگری که چند فیلمش فروش هم نداشته، باز هم دستمزدش را بالا می برد.

طبیعتا وقتی که وی اودی ها شروع به کار کردند، این اتفاق افتاده است، مشکلی که وجود دارد این است که یک عدم تناسب دستمزد بین عوامل به وجود آمده که این عدم تناسب دستمزد بین عوامل پشت صحنه و عوامل مقابل دوربین تبعات بسیار بدی دارد که اگه لازم باشد من در یک مصاحبه ای اینها را توضیح می دهم که چه تبعاتی دارد و چه بغض و کینه ای می تواند ایجاد کند و چقدر می تواند برای آینده مان خطرناک باشد و من بیشتر نگران آن هستم، نه اینکه فقط یک فرد دستمزد زیاد بگیرد یا کم.

یعنی چه اتفاقی ممکن است بیفتد؟

با این تفاوت دستمزدها ما داریم یک شکاف طبقاتی ایجاد می کنیم. در واقع وقتی عواملی دارند سر یک کاری با هم کار می کنند و نسبت دستمزدها با یکدیگر همخوانی ندارد، عملا و طبیعتا نگاه افراد به همدیگر عوض خواهد شد.

مدتی پیش شاهد یکسری حواشی در ارتباط با کارگردان فیلم «رضا» بودیم و طرح این موضوع که کارت تهیه کنندگی به افراد داده نمی شود، الان هم شما از تهیه کننده هایی انتقاد دارید که با عدم حرفه ای گری باعث می شوند رقم قراردادها و دستمزدها بالا برود. آیا این حقیقت دارد که می خواهید فضا را محدود کنید تا کسی وارد عرصه تهیه کنندگی نشود یا قصدتان این است که ضوابطی وجود داشته باشد؟

ما در حال حاضر تعداد خیلی زیادی تهیه کننده کارت دار داریم، یعنی این چهار تشکل تهیه کنندگی بیش از 400 یا 500 کارت برای افراد صادر کرده اند. من به شخصه باور ندارم که ما 400 تهیه کننده حرفه ای در سینما داریم، اما اشکالی هم ندارد، ممکن است بگوییم که اینها آمده اند، شرایطش را داشته اند و تهیه کننده شده اند.

مسئله اینجاست که دوستان تهیه کننده ما که من یکی از آن ها هستم، بایستی در یک اصولی با هم توافق کنند. این اصول، اصولی است که حافظ منافع کل سینماست، نه اینکه من فقط به یک پروژه نگاه کنم. این گونه به این قضیه نگاه کنند که اگر من در پروژه ای می پذیرم که سرویسی را به بازیگر یا عوامل بدهم، این فقط محدود به پروژه من نخواهد شد و تبعاتش به پروژه های دیگر هم سرایت می کند. اگر این اتحاد و تفاهم و پایبندی به اصول حرفه ای بین تهیه کنندگان وجود نداشته باشد، مشکلات بعدی دامنگیر همه خواهد شد.

این اصلا به این معنا نیست که ما اجازه نمی دهیم تهیه کننده جدید وارد سینما شود، اتفاقا هر کس توان و امکانش را دارد، باید وارد شود. نه تنها تهیه کننده، بلکه کارگردان هم باید وارد شود. در هر حرفه ای باید افراد جدید وارد شوند، اما طبیعتا وقتی شما به عنوان یک کارگردان وارد می شوید، کانون کارگردانان یک ضوابطی را برای شما در نظر می گیرد که باید آن ضوابط را رعایت کنید تا بتوانید عضو آن صنف باشید. نیروهای جدید در همه صنوف باید وارد شوند اما اصول حرفه ای هم باید درباره همه آن ها رعایت شود، اما متاسفانه از آنجا که ما اساسا در ایران در تمامی حرفه ها منافع فردی مان را نگاه می کنیم و تبعاتی را که بعدا می تواند برای کل حرفه داشته باشد، در نظر نمی گیریم، وقتی وارد یک پروژه می شویم می گوییم مهم نیست، بگذار من فعلا این پروژه را بگذرانم، این دستمزد را بدهم، این کار را انجام دهم و… غافل از اینکه این روند موجب می شود سال بعد خودم هم دچار مشکل شوم.

همیشه از گروه و دسته ای در سینما سخن گفته می شود مثل شما، آقای شاهسواری، آقای موسوی و زنده یاد خانم طائرپور که همه امور را در دست دارید، گویا شما نمی خواهید یک عده وارد سینما شوند، چه سرمایه گذار، چه تهیه کننده و… آیا واقعا اینطور است که شما علاقه ندارید به اینکه سینما گسترش پیدا کند؟

اوضاع سینما در این دو سال اخیر به اندازه کافی آشفته است و نیازی نیست که ما بخواهیم جلوی کسی را بگیریم یا نگیریم. این حرف ها جدید نیست، همیشه بوده است. وقتی شما کلی گویی می کنید خیلی خوب است زیرا کلی گویی مثل حرف های متافیزیکی نه قابل اثبات است و نه قابل رد. تا به حال کسی ندیده که من بگویم پول کسی کثیف است و وارد سینما شده است. من می توانم بگویم پول های مشکوک، می توانم بگویم پول هایی که نمی دانم منبعش کجاست ولی هیچ وقت عبارت پول کثیف را به کار نبردم، دلیلش هم این است که معتقدم ما باید اتفاقا بر خلاف فحاشی ها و توهین هایی که به سرمایه گذاران می شود که اینها پولشان کثیف است، شرایطی را فراهم کنیم که سرمایه های سرگردان وارد عرصه سینما شوند، نه اینکه با این نوع توهین ها و فحاشی ها این سرمایه ها را فراری دهیم.

اگر یک آدمی به هر دلیلی علاقه مند است سرمایه اش را وارد این عرصه کند، به جای اینکه فضایی ایجاد کنیم که پشیمان شود و بگوید پولم را می برم آپارتمان می خرم و سود بیشتری هم می برم، باید او را تشویق کنیم که وارد این حرفه شود. یادم نمی آید که تاکنون مانع ورود سرمایه یا مانع ورود فردی به عنوان تهیه کننده یا کارگردان شده باشم. اگر دوستانی چنین ادعایی دارند، حداقل باید نمونه هایش را درباره شخص من بیان کنند. درباره دیگران هم صحبت نمی کنم و فکر می کنم هر کسی می تواند پاسخگوی عملکرد خودش باشد.

خانم طائرپور هم مثل شما همیشه پیگیر امور صنفی سینماگران بودند، به نظر شما عدم حضورشان چقدر می تواند در امور صنفی اهالی سینما تاثیرگذار باشد؟

من یک نکته ای درباره خانم طائرپور بگویم؛ ما آدم های خوب، آدم های زحمتکش و آدم های دوست داشتنی زیاد داریم، اما آدم های خاص کم داریم. خانم طائرپور آدم خاصی بود و من فکر می کنم حتی دوستانی که از لحاظ فکری با خانم طائرپور اختلاف نظر شدید داشتند هم امروز نبود و کمبود او را به خوبی احساس می کنند. خانم طائرپور یک نگاه مادرانه و یک نگاه انسانی به سینما و این مناسبات داشت و در فعالیت های صنفی هم از این زاویه به قضایا نگاه می کرد. برای من به شخصه یک تهیه کننده یا یک دوست از بین نرفته، بلکه یک انسان ویژه از بین رفت و فکر می کنم که برای بسیاری از اهالی سینما هم همینطور است.

در پایان درباره تغییر دولت و نگاهش به سینما چه نظری دارید؟ فکر می کنید اوضاع سینما رو به بهبود می رود؟

البته الان دیگر شرایط به گونه ای شده که تولید صد فیلم در سال را نداریم، اما اتفاق کرونا که صرفا مربوط به ما هم نیست و یک اتفاق جهانی است، طبیعتا مناسبات جدیدی را در جهان به وجود آورده است، یعنی به عنوان مثال اگر شرکت های بزرگ تجاری قبلا در سمینارها، کنفرانس ها و دیدارهایی که با هم داشتند کارشان را پیش می بردند، الان به دلیل اینکه طی دو سال کرونا مجبور شدند جلساتشان را به صورت وبینار و آنلاین برگزار کنند، شاید بعدها هم آن سیمنارها به همین شکل برگزار شود. به هرحال این اتفاق ما را با یک فضای جدیدی روبه رو کرده است.

باور من این است که نسل آینده تصویر به سمت پلتفرم ها و وی اودی ها خواهد بود. شاید در شرایط عادی این اتفاق طی 10 سال می افتاد، اما کرونا باعث شد که یک جهش به وجود بیاید و این اتفاق طی دو سال بیفتد. به هر حال اینکه بعد از پایان کرونا ما به نقطه دو سال پیش برگردیم قدری بعید است.

من باور ندارم که سینما نابود می شود، سینما به عنوان یک مراسم، یک ضیافت و یک آدابی که ما دوست داریم از خانه مان بیرون برویم و انتخاب کنیم که چند ساعتی را در یک فضای خوب فرهنگی بگذرانیم، پابرجا خواهد ماند، اما طبیعتا دیگر شکل سابقش را نخواهد داشت. ما باید برای همه این شکل جدیدی که در آینده و در جهان پس از کرونا در زندگی همه ما هست، بنشینیم، فکر کنیم، برنامه ریزی کنیم و طراحی کنیم، اما قطعا در بخش زیادی از جهان تصویر آینده، پلتفرم ها تعیین کننده خواهند بود.

در مورد دولت هم به شخصه اعتقادم بر این است که اتفاق عجیبی نخواهد افتاد. واقعیت این است که عرصه هنر عرصه دستور و فرمایش نیست. عرصه ای که بگوییم باید اینطور بشود یا نباید آنطور بشود، نیست. ما طی 40 سال گذشته در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت های مختلفی را گذرانده ایم، از نگاه اصولگرایی تا اصلاح طلبی، همه بوده اند اما سینما و هنر مسیر خودش را می رود. آن ها هم شاید با این نگاه آمده بودند که به قول خودشان ریل گذاری کنند و تغییر مسیر ایجاد کنند، اما هنر خودش ریل گذاری می کند و کسی نمی تواند برایش ریل گذاری کند.

این تعابیری که ما مرتبا می شنویم که هنر باید اینگونه باشد، باید آنگونه باشد، ناشی از تفکر کسانی است که اساسا نه تعریفی از هنر و نه تعریفی از فرهنگ دارند. برای هنر نمی توان باید تعیین کرد، این خود هنر است که بایدها را تعیین می کند، ولی عده ای می توانند با چنین تفکراتی بیایند و در عمل ببینید که هیچ اتفاقی نمی افتد. در واقع مسیر هنر یک جریان سیالی است که نمی توان جلوی آن را سد کرد، مسیرش را می رود و آن ها هستند که در نهایت تابع این فضا می شوند نه هنر و هنرمندان.