تل چگاسفلی از غنی ترین آثار باستانی ایران است

ایسنا/ براساس آخرین اخبار منتشر شده و گزارش های بدست رسیده، تل چگاسفلی از غنی ترین آثار باستانی ایران است.

در ایران بناهای تاریخی کمی نیستند که بدون توجه به اهمیتی که دارند، مورد غفلت متولیان فرهنگی قرار می گیرند. تل چگاسفلی از غنی ترین آثار باستانی ایران است که با وجود ارزش تاریخی که دارد، در نیم قرن اخیر همواره مورد تعرض قرار گرفت.

«تل چگاسفلی» که در دشت «زیدون» و در حاشیه جنوبی رودخانه زهره قرار دارد، یکی از وسیع ترین محوطه های پیش از تاریخی در جنوب غربی ایران است. این محوطه باستانی در دهه 1970 میلادی توسط هیاتی به سرپرستی «هانس نیسن» از مؤسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو شناسایی شد و در سال 1388 به شماره 28822 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

دخل و تصرف های صورت گرفته در محوطه، ساخت خانه های روستایی، ایجاد کارخانه سنگ شکن، وجود منبع بتنی آب، قرارگیری محل شستشوی احشام، ساخت زمین فوتبال، تسطیح بخش میانی محوطه، گورستان اطفال، ایجاد دیوار، مرزبندی مالکان، تسطیح و شخم زنی، انباشت نخاله و زباله، ساخت وساز و رفت و آمد ماشین آلات از عوامل آسیب رسان به این محوطه تاریخی است.

با توجه به روند بسیار سریع تخریب محوطه «تل چگاسفلی»، عملیات گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه «تل چگاسفلی» به منظور حفظ و نگهداری از آن در سال 94 انجام شد و در دی همان سال نقشه آن به تصویب رسید.

بنابر گفته های عباس مقدم، سرپرست کاوش های باستان شناسی چگاسفلی برنامه تعیین عرصه محوطه چگاسفلی در دو مرحله پیش میدانی و میدانی انجام شده و در حین این عملیات گورهای 7هزار ساله هشت گانه کشف شد که نشان دهنده سنت منحصر بفرد تدفین در این منطقه است و نظیر آن در هیچ مکان دیگری پیدا نشده است.

خانه های روستایی که بلای جان چگاسفلی شدند

همانطور که اشاره شد، یکی از آسیب های وارده به پیکره چگاسفلی، ساخت خانه های روستایی در اطراف آن بود. وجود این خانه ها همیشه تهدیدی برای آن بحساب می آمد. اما یکی از مشکلاتی که روستاهای اطراف محوطه تاریخی چگاسفلی داشتند، مشکل گازرسانی بود و رفع این مشکل، نگرانی هایی مبنی بر اینکه گازرسانی این مناطق آسیبی به چگاسفلی برساند، بوجود آورد.

بر این اساس مسئولان میراث فرهنگی و شهری خوزستان و بهبهان در شرایطی دور یک میز نشستند و در مورد برطرف کردن مشکلات و موانع برخی روستاهای این منطقه صحبت کردند اما در این نشست روشی برای برطرف کردن مشکلات آنها اعلام نشد، در عین حال حاضران بر آن شدند که با تعامل با میراث فرهنگی مانع بروز آسیب به محوطه چگاسفلی شوند.

عباس مقدم هم که در این جلسه حضور داشت، با اشاره به یافتن راه حل مناسب برای گازرسانی به مردم منطقه، بر حفظ مواریث فرهنگی کشور و استان از جمله محوطه های باستانی و گورهای کشف شده در منطقه براساس ضوابط عرصه و حریم تاکید کرد.

او وجود اولین گور آجری دنیا در چگاسفلی را یکی از نشانه هایی دانست که باید این محوطه ی تاریخی در فهرست میراث جهانی به ثبت برسد و گفت: ثبت جهانی شدن یک محوطه تاریخی ضوابطی دارد؛ بر این اساس باید روستاهایی که در اطراف محوطه تاریخی با معیارهای خاص امروزی بوجود آمده است، به نحوی برداشته شوند.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی ارجان و چگاسفلی برای انجام این کار پیشنهاد همکاری با بنیاد مسکن را مطرح کرد تا تدبیری برای جابجایی این روستا در پنج سال آینده فرآهم شود، بگونه ای که روستائیان از آن منطقه دور نشوند.

اخطارها برای حفظ آبروی شش هزار ساله خوزستان

با ادامه تعرضات بی حد و مرز به جان چگاسفلی، مقدم در 24 مهر سال 99 در نامه ای به مدیرکل میراث فرهنگی استان خوزستان اخطار داد که «چگاسفلی به بهانه های ریز و درشت دهیاری روستا مبنی بر آسفالت کردن جاده روستا، ساخت سیستم فاضلاب، ایجاد تاب و سرسره برای کودکان «نداشته» روستا، ناتوانی های متولیان و برخی حمایت ها از سوی مسئولان محلی بطور کامل از بین می رود. چگاسفلی آبروی شش هزار ساله خوزستان و خلیج فارس است، لطفا دستور دهید اقدامی مسئولانه صورت گیرد، نباید از این ثروت ملی و شناسنامه ارزشمند فرهنگی و تمدنی خود چشم پوشی کنیم.»

در پی این تعرضات عده ای دیگر به بهانه زنبورداری در اطراف محوطه چگاسفلی تجمع کرده اند. از سوی دیگر در جلسه ای که 10 آبان 99 برگزار شد، شخصی اعلام می کند «لودر می اندازد و چگاسفلی محوطه ای باستانی متعلق به دوران 4700 تا 3800 پیش از میلاد در محدوده بهبهان را خراب می کند». همه اینها ترس را به جان فعالان میراثی انداخت که چگاسفلی اگر به جیرفت دوم تبدیل شود، چه کنیم؟

این اعتراض نیز کاری از پیش نبرد و همچنان خون چگاسفلی را در شیشه می کردند اما عباس مقدم نتوانست ساکت بشیند و با وجود اینکه می گفت کسی صدایم را نمی شنود باز هم درباره وضعیت چگاسفلی را در آذر 99 هشدار داد: اگر به میراث فرهنگی بی اعتنایی کنیم، اگر تخریب ها و ویرانی ها و سهل انگاری ها در قبال میراث فرهنگی را مسئولانه پیگیری نکنیم، بار دیگر روزی می رسد مانند تصاویر ثبت شده توسط «دیولافوا» که شرافتمان را بر دوشمان می گذارند و در مسیر بازگشت پیروزمندانه به فرنگستان، از هر دو ما سواری می گیرند.

مقدم نخستین اقدام جدی برای نجات چگاسفلی را مربوط به سال 94 می داند زمانی که موفق شد تا بولدوزرچی را که در طول 10 سال دشت زهره را برای کشاورزان صاف می کرده و حتی جای بولدوزرش درست روی تپه اصلی چگاسفلی قرار داشته از محوطه بیرون کند.

او با تاکید بر اینکه تا امروز کارهای کمی برای چگاسفلی انجام شده، معتقد است: بخشی از مسئله این محوطه مردم منطقه اند، آنها مردم شریفی هستند که از نظر اقتصادی در مضیقه اند، نمیتوان از آنها انتظار داشت خودشان جای دیگری برای زندگی انتخاب کنند. براساس قوانین موجود زمانی که عرصه و حریم یک محوطه تصویب و ابلاغ می شود، دولت موظف به آزادسازی آن محدوده است، وقتی چنین قانونی تصویب می شود دولت باید ساکنان محدوده را جابه جا کند و به آنها زمین معوض بدهد. اصلاً نباید از این مردم انتظار چنین جابه جایی را داشت.

سرپرست کاوش های باستان شناسی چگاسفلی بعد از تمام آسیب هایی که به این محوطه تاریخی وارد شد، همچنان امیدوار است به زمانی برسیم که این نکته بین مسئولان و مردم جا بیفتد که نیاز است تا چگاسفلی بطور کامل حفظ شود.

اهمیت چگاسفلی در تمدن ایران و اعتراضات باستان شناسان ملی و بین المللی

یوسف مجیدزاده، باستان شناس پیشکسوت و کاوشگر محوطه تاریخی جیرفت در دو نامه به فاصله چند روز در آذر سال 99، خطاب به محمدحسن طالبیان - معاون میراث فرهنگی وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی - درخواست توجه و حفاظت بیشتر از این محوطه تاریخی را مطرح کرد.

مجیدزاده در این نامه ها درخواست کرد تا علاوه بر حفاظت و جلوگیری از تخریب چگاسفلی توسط غارتگران میراث فرهنگی در بهبهان، قدم درستی در ثبت جهانی این محوطه نیز برداشته شود.

باربارا هلوینگ - استاد دانشگاه سیدنی و باستان شناس متخصص دوره پیش از تاریخ -، فرانک هول - رئیس دپارتمان انسان شناسی دانشگاه ییل آمریکا – و دنیل توماس پاتس - باستان شناس خاورمیانه دانشگاه سیدنی – از جمله باستان شناسان دیگری از جمله باستان شناسان بین المللی بودند که در نامه های جداگانه سعی کردند تا برای نجات چگاسفلی تاریخی در شوش با ارائه راهکارهایی علمی از تخریب این محوطه تاریخی جلوگیری کنند.

همچنین با نفوذ اخبار مربوط به محوطه چگاسفلی و کاوش های باستان شناسی دشت زهره، برنامه های هفته پژوهش سال99 در پژوهشکده باستان شناسی نیز تحت تاثیر این محوطه تاریخی و آسیب های وارد شده به آن، این محوطه باستانی را مورد بررسی قرار داد.

از ماست که برماست

در روزهایی که میراث دوستان نگران تخریب «تل چگاسفلی» بودند و صدای اعتراضات خود را بارها در نامه، رسانه و فضای مجازی فریاد زدند تا بلکه گوشی آن را بشنود، چشم و گوش مسئولان روی این اعتراضات بسته ماند.

هدفشان را جدول کشی برای دفع آبهای سطحی عنوان کرده اند، کاری که وضعیت اقلیمی منطقه، سالهاست بدون هیچ نیازی به جدول و جدول کشی و بدون هیچ دخالت انسانی انجام می دهد. اقدامی که در کنار آن گودال هایی به قد انسان در دل زمین بوجود آورد.

عباس مقدم که عکسی از این حادثه را در صفحه مجازی خود منتشر کرد، اینگونه نوشت: «21 آذر 99 چگاسفلی!!! پس از آن همه تلاش برای حفظ شأن این اثر ارزشمند، آنها بی رحمانه سینه اش را شکافتند.»

عکسهای منتشر شده توسط مقدم نیز نشان می داد که لودرها برای جدول کشی، بخشی از عرصه ی چگاسفلی را شکافته اند و به جلو می روند و گوششان بدهکار تاریخ باستانی این محوطه ی ارزشمند نیست، شاید هم می خواهند آبرویی برای میراثی ها و آن همه درخواست و خواهش آنها برای نجات چگاسفلی باقی نگذارند.

طالبیان پیرامون اینکه تل چگاسفلی از غنی ترین آثار باستانی ایران است، توضیح داد: دهیاری و رئیس شورای چگاسفلی پنج شنبه – 20 آذر – اقدام به کندن زمین برای جدول کشی با هدف دفع آب های سطحی کرده بودند که با حضور یگان حفاظت میراث فرهنگی، کار متوقف شد ولی گفته شد که متاسفانه در ساعاتی از امروز کار را ادامه دادند که بار دیگر برای توقف آن تاکید شده است، اما اصل مطلب حضور تعدادی از خانوارها روی عرصه ی چگاسفلی است که باید کاری برای آنها انجام داد تا به این واسطه چنین اقدامات اصطلاحا عمرانی در این محوطه تاریخی دیگر رخ ندهد.

او با تاکید بر اینکه باید کرامت انسانی افرادی که در این منطقه زندگی می کنند را حفظ کنیم، گفت: براساس بررسی های ژئوفیزیک، طرحی آماده و زمینی از منابع طبیعی مشخص شده تا منابع طبیعی این زمین را به عنوان زمین معوض در اختیار مردم روستا قرار دهد، از سوی دیگر مسئولان میراث فرهنگی خوزستان باید در صحبت با بنیاد مسکن استان و گرفتن اعتباری از دولت و سازمان برنامه و بودجه، پیگیری کنند تا در آن زمین معوض برای مردم خانه سازی انجام شود. به اعتقاد طالبیان با به سرانجام رساندن این کار میتوان نام محوطه چگاسفلی را در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رساند.

از اعتراض جامعه باستان شناسان تا ورود ریاست جمهوری

روح الله شیرازی، رئیس پژوهشکده باستان شناسی از انجام شکایت های حقوقی توسط بخش های مختلف وزارتخانه میراث فرهنگی و اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان برای تجاوز به عرصه و حریم چگاسفلی در خوزستان خبر داد.

بعد از گذشت حدود یک ماه از تعرض لودرها به جان چگاسفلی و در کنار بارها نامه نویسی و اعتراض باستان شناسان ملی و بین المللی، در دی 99 انجمن علمی باستان شناسی ایران با نوشتن نامه ای خطاب به اسحاق جهانگیری اعلام کرد که «400 نفر خواستار برخورد قانونی با متخلفان تعرض به محوطه چگاسفلی شده و درخواست کرده اند تا از این محوطه حفاظت کامل انجام شود.»

رونوشت این نامه به سیدابراهیم رئیسی - رئیس قوه قضاییه - ، علی اصغر مونسان - وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و غلامرضا شریعتی - استاندار خوزستان - نیز ارسال شده است.

در بخشی از این نامه آمده است: «اگرچه مدعیان توسعه ناپخته چگاسفلی نمی دانند، اما بر اهل فن و فراست پوشیده نیست که هر گونه عملیات عمرانی به منظور توسعه روستای چگاسفلی به آن نحو که در حال اجرا بوده است، چیزی «جز کشتن مرغ تخم طلا» نیست؛ چرا که جسم و جان پیر این محوطه خود نه تنها سنگ بنای توسعه پایدار روستا بلکه منبعی ناپیدا و نامیرا از برکت و شهرت برای کل منطقه بهبهان و جنوب غرب ایران است.»

بعد از آن نیز جامعه باستان شناسان ایران اعتراض خود را نامه ای سرگشاده منتشر کردند و در کنار همه این اقدامات انتشارات «دادکین» به عنوان تنها انتشارات حوزه میراث فرهنگی در راستای فرهنگسازی و علاقمندی کودکان به آثار تاریخی و میراث فرهنگی کشور، به منظور آشنایی کودکان با محوطه چگاسفلی و نجات آن ماسبقه نقاشی ترتیب داد.

سرانجام و در پی این اعتراضات در بهمن 99 رئیس امور هماهنگی و نظارت همکاری های منطقه ای ریاست جمهوری در نامه ای خطاب به متولیان وضعیت چگاسفلی دستور بررسی و پیگیری وضعیت این محوطه تاریخی را صادر کرد.

«تل چگاسفلی» بگونه ای از اهمیت ویژه ای بهره مند است که تعرض به آن، دل انسانهایی که در این مرز و بوم زندگی نمی کنند را به درد آورده است. در میان سالهایی که به سینه آن چنگ می انداختند، میراث دوستان بارها فریاد زدند و هشدار دادند این میراث آبروی شش هزار ساله ایران است. شاید در مواردی این صداها شنیده شد اما این برای چگاسفلی کافی نیست. این میراث تاریخی نیاز دارد از هر گونه تعرضی در امان بماند و به ثبت جهانی برسد.