آرامگاه خیام محبوب ترین جاذبه گردشگری نیشابور است

خبرگزاری تسنیم/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، آرامگاه خیام محبوب ترین جاذبه گردشگری نیشابور است.

آرامگاه و موزه خیام در میان باغی دل انگیز و پردرخت قرار گرفته است. این محوطه را میتوان دیدنی ترین مکان نیشابور دانست که گردشگران هم در آن زیارت می کنند و هم سیاحت.

مجموعه خیام در جنوب شرقی نیشابور و خارج از شهر قرار دارد، اما فاصله آن با نیشابور زیاد نیست، با اتومبیل ظرف مدت حداکثر 15 دقیقه میتوان به آنجا رسید. البته خط اتوبوسرانی هم میان آرامگاه خیام و مرکز شهر دایر است اما استفاده از آن معطلی دارد و استفاده از آن با زمان گردشگران جور در نمی آید.

در اطراف آرامگاه اماکن دیدنی دیگری مانند سعیدبن سلام مغربی، آرامگاه فضل ابن شاذان، آرامگاه حیدر یغما و از همه مهمتر آرامگاه عطار و آرامگاه کمال الملک قرار دارد، اما به یاد داشته باشید که اگر بخواهید به دیدار آرامگاه عطار و کمال الملک بروید، باید از برابر آرامگاه خیام عبور کنید و چه بهتر که ابتدا این مکان را ببینید.

خیام که بود؟

براساس مقاله آرامگاه خیام محبوب ترین جاذبه گردشگری نیشابور است باید بدانید که حکیم ابوالفتح عمر بن خیام نیشابوری منجم، ریاضیدان، دانشمند و متفکر بزرگ در اوایل قرن پنجم هجری تولد یافت و در زمان سلطان سنجر، پسر ملکشاه را که به بیماری آبله دچار بود، درمان کرد. اگرچه مقام علمی خیام خیلی بالاتر از مقام ادبی او در نظر گرفته می شود، اما شهرت وی بیشتر بواسطه وجود رباعیات حکیمانه اوست.

آرامگاه حکیم، ابوالفتح عمرابن خیام نیشابوری یکی از نقاط دیدنی و زیبای شهر نیشابور استان خراسان رضوی محسوب می شود. این مکان که هر ساله مورد بازدید شمار زیادی از دوستداران و گردشگران داخلی و خارجی قرار می گیرد، در جنوب شرقی شهر نیشابور و در انتهای خیابان خیام واقع شده است. مجموعه خیام، موزه و آرامگاه از باغ های دیدنی در ایران معاصر است و مجموعه ای از کتابخانه، موزه و مهمانخانه را داراست. این آرامگاه در زمان وی در محله شادیاخ نیشابور در نیم فرسخی نیشابور و در صحن امامزاده محروق بنا شده است.

مقبره خیام احیا شد

پس از درگذشت عمر خیام، پیکرش در گورستان مرکزی حیره نیشابور دفن شد که گوربنای ویژه ای نداشت و در ضلع شرقی مسجد محمد محروق درون یک اتاقک ایوان مانند جای داشته است. از زمان درگذشت خیام در سال 510 خورشیدی تا سال 1335 بنای آرامگاه او خرابه مانندی بیش نبود تا اینکه فراخواندگان مراسم گشایش آرامگاه فردوسی که به توس می رفتند، در میان راه از این آرامگاه نیز دیدن کردند. سپس پیشنهاد بازسازی این گوربنا به شکلی بهتر و شایسته تر مطرح شد؛ بنابراین، همزمان با برپایی جشن هزاره فردوسی، انجمن آثار ملی آرامگاهی برای خیام ساخت.

مهندس هوشنگ سیحون که در آن زمان ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی به همراهی حسین جودت بود، آرامگاه را از مکان قبلی که چسبیده به امامزاده محروق بود، به مکان فعلی انتقال داد. در سال 1338 ساخت آرامگاه آغاز شد و در این سال قسمت های عمده کار از جمله گودبرداری، بتن ریزی های بنا و طرح محوطه به اجرا درآمد. در سال 1341 کار ساختمان آرامگاه به پایان رسید. مقبره و استخوان بندی اصلی آن فلزی محاط در پوشش بتنی است. شکل بنا در پایین تقسیم بندی 10 گانه دارد و فاصله پایه ها 5 متر است.

مشخصات ظاهری مقبره

این آرامگاه به شکل سکویی چهارگوش و ساختمان سنگی روباز ساخته شد که در کنار آرامگاه و مسجد محمد محروق جای گرفت. این آرامگاه عبارت بود از دو ایوان بالا و پایین و دیوار کوتاه سنگی از سنگ خلج که دراطراف محل قبر و روی قبر که سه یا چهار متر از دیوار بقعه فاصله داشت بکار رفته بود و نیز یک ستون سنگی همراه یک رباعی از ملک الشعرای بهار با خط نستعلیق بر آن نقش کردند.

مساحت باغ خیام 20 هزار متر مربع و طول بنای یادبود مشبک آن 18 متر است و اطراف آن را کاج های همیشه سبز احاطه کرده اند. بنای آرامگاه از آهن و سنگ و به صورت گنبدی رفیع با 10 پایه ساخته شده و پایه های آن با اشکال هندسی و لوزی های بزرگ و کوچک به یکدیگر متصل شده است. بر اطراف پایه های گنبد، هرم هایی از سنگهای بزرگ و آب نماهای سنگی ساخته شده که داخل آن کاشیکاری شده است.

مقبره ای برای نمایانگر کردن سه شخصیت خیام

آرامگاه خیام از ساختمان های شاخص طراحی شده در ایران است که تلفیقی موفق از عناصر سنتی و مدرن را به نمایش گذاشته است. استاد هوشنگ سیحون خود درباره این بنا می گوید: خیام در واقع سه شخصیت دارد، ریاضیدان، منجم و شاعر که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده میشد.

دور تا دور برج در کنار چشمه سارها، یک دایره وسیع به مرکز خود برج ساخته شد. همه از سنگ گرانیت با اجزا مثلثی شکل و تورفتگی ها و برون آمدگی هایی که تا اندازه ای شکل خیمه را تداعی می کنند و این اشاره به نام خیام است. چون پدرش خیمه دوز بود و نام او به همین مناسبت انتخاب شد.

دایره کف به ده قسمت تقسیم شده است بطوریکه برج یادبود بر 10 پایه مستقر باشد. عدد 10 اولین عدد دو رقمی ریاضی است و پایه اصلی بسیاری از اعداد است. از هر یک از پایه ها دو تیغه مورب به طرف بالا حرکت می کند به ترتیبی که با تقاطع این تیغه ها حجم کلی برج در فضا ساخته می شود و چون تیغه ها موربند خطوط افقی آنها باید ناظر به محور عمودی برج باشد. اضلاع بنا به صورت اشکال هندسی منظم تورفتگی پیدا می کنند و بعد به صورت تقریبا مخروطی شکل به هم رسیده شبه گنبدی را در بالا بوجود می آورند که قسمت عمده آن مشبک و تو خالی است و از لابلای آنها آسمان آبی نیشابور پیداست.

خیام و ستاره شناسی

در آخر یک ستاره پنج پر آنها را کامل می کند که یادآور ستاره ای است که نماد شخصیت علمی و ستاره شناسی خیام تلقی می شود. تیغه ها به صورت مارپیچ شکل به طرف بالا حرکت می کنند تا با هم تلاقی کنند و از طرف دیگر سر در بیاورند که خود یک شکل پیچیده ریاضی و هندسی است. این شکل و عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است.

سطح داخل و خارج مقبره با کاشی های معرق و اشعار خیام مزین شده است. رباعیات را استاد جلال همایی انتخاب کرده است و زیبانویسی ها توسط مرتضی عبدالرسولی انجام شد. در تاریخ معماری ایران این اولین بار بود که خط شکسته نستعلیق در تزیینات یک بنا بکار می رفت. از داخل نیز همین لوزی ها پر از شعر با نقش گل و برگ و پیچک، با کاشی معرق تزیین شدند و تماما اشاره به شخصیت شاعر خیام دارند.

این کار تحت نظارت طراح و معمار بنا، مهندس سیحون انجام شده و نمونه ای منحصر بفرد از کاربرد خط تعلیق نیز در کتیبه نگاری بناها بشمار می رود. خط تعلیق هر چند امروزه فراموش شده اما نخستین خط ایرانی است و در روزگار خیام در میان کاتبان کاربرد فراوانی داشت. روکار بنا، معرق کاری سنگی است و با قطعات نازک سنگهای محکم و شفاف ساخته شده است.

7 خیمه سنگی

در کنار آرامگاه 7 خیمه سنگی بسیار زیبا نیز وجود دارد که در زیر هرکدام یک حوض آب با کاشی فیروزه ای رنگ ساخته شده است. هوشنگ سیحون در این باره می گوید:

از طرف دیگر حوض ها با کاشی فیروزه که در مجموع قسمتی از ستاره را نشان می دهند، به تعداد هفت پر به مفهوم هفت فلک و هفت آسمان و هفت تپه، باز اشاره به افلاک و نجوم، دانش دیگر خیام است. روی هم رفته مجموعه در یک حال و هوای شاعرانه با درختان تنومند در اطرافش ساخته شد و همانطور که خواست خود خیام بوده کاملا باز است و مزارش در بهاران گل افشان.

مقبره خیام از لحاظ معماری و ساخت یکی از مهمترین بناهای ساخته شده در زمان خود است. این بنای جادویی مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیامی، محاسبه و طراحی شده است. سیر در دهلیزها و طاق و ایوان مقبره، خود سفری به جهان بی نهایت معانی خیام است. آرامگاه حکیم عمر خیام در سال 1354 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 1175 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

موزه تخصصی خیام

موزه تخصصی خیام نیز در نزدیکی آرامگاه عمر خیام در نیشابور قرار دارد. در سال 1376 ساخته و در 28 اردیبهشت 1379 بازگشایی شد و مالکیت آن دولتی است. زمینه اصلی فعالیت تخصصی این موزه ابزار و ادوات مربوط علم نجوم است. تندیس حکیم عمر خیام نیشابوری در محوطه این موزه قرار دارد.