زبان مادری، رابط زیبای ما با دنیای اطراف

2 اسفند نزدیک است. به تقویم روی میز یا نصب شده بر دیوار اتاق خود نگاه کرده اید؟! اصلا متوجه شده اید که چه روزی در پیش روی ماست و ما مثل هر سال ساده از کنار آن می گذریم؟ 2 اسفند، روز جهانی زبان مادری است. زبان مادری، زبانی است که باعث اتحاد و نزدیکی ما در جای جای میهن عزیزمان ایران شد. زبانی که به مانند آب و هوا جزئی از زندگی روزمره ماست و روزانه برای رفع نیازهای ابتدایی خود، بدان متوسل می شویم تا با اطرافیان و دوستان خود ارتباط برقرار کنیم. به واسطه زبان مادری از پیله تنهایی خود خارج می شویم و با جامعه و مردم خود ارتباط برقرار می کنیم. 2 اسفند، روزی است که به سراغ زبان مادری که در اتاق فراموشی ما قرار گرفته، برویم و از او دلجویی کنیم. این مقاله درباره بزرگداشت روز جهانی زبان مادری است.

تاریخچه روزی جهانی

نامگذاری روز جهانی زبان مادری زمانی آغاز شد که در سال 1952 میلادی، دانشجویان دانشگاه های مختلف شهر داکا پایتخت کشور بنگلادش، از جمله دانشجویان دانشگاه داکا و دانشکده پزشکی آن برای ملی کردن زبان بنگالی به عنوان دومین زبان کشور پاکستان، تظاهرات مسالمت آمیزی در این شهر به راه انداختند. به دنبال این حرکت، پلیس تیراندازی کرد که بر اثر آن عده ای از حاضرین کشته شدند. بعد از استقلال بنگلادش از پاکستان و به درخواست این کشور، برای اولین بار سازمان یونسکو در 17 نوامبر سال 1999 میلادی بیست و یکم فوریه را روز جهانی زبان مادری نامید. نامگذاری این روز در کنفرانس عمومی سازمان ملل به منظور کمک به تنوع زبانی و فرهنگی انجام شده است. این زبان را می توان نشانگر هویت و فرهنگ جامعه ای دانست که با آن سخن می گویند. این زبان یعنی زبانی که کودک از مادر خودش برای اولین بار می شنود و آن زبان را یاد می گیرد. امروزه زبان شناسان به مناسبت بزرگداشت روز جهانی زبان مادری به جای این عبارت، اصطلاح «زبان اول» را به کار می برند تا مردم را از گمراهی نجات دهند. مطابق آمار سازمان جهانی یونسکو، از حدود 6 هزار زبانی که در جهان شناخته شده است، بیش از 3 هزار زبان در حال نابودی است. 96 درصد از زبان ها فقط در میان 4 درصد از جمعیت جهان رواج دارند سال هاست که شعار انتخابی یونسکو برای روز جهانی زبان، پیرامون موضوع آموزش های چند زبانه به عنوان یکی از پیش شرط های توسعه پایدار می چرخد. زبان مشترک به تنهایی نمی تواند دلیل بر هویت ملی مشترک و تعریف یک ملت باشد. چه بسیارند مردمانی که زبانی مشترک دارند ولی خود را از هم جدا و متعلق به هویت و ملیتی متفاوت می دانند. بهترین نمونه این مردم، انگلیسی زبان ها به ویژه در کشور انگلستان و کشور ایرلند است. علیرغم آنکه مردم این دو کشور از یک زبان مشترک یعنی انگلیسی برخوردارند ولی از نظر تاریخی و هویتی خود را دو ملت متفاوت می دانند و اگر کسی ایرلندی را انگلیسی خطاب کند، یک توهین به او قلمداد می شود.

ضرورت آموزش زبان مادری

آموزش زبان های بومی در سطوح مختلف یکی از راه های حفظ آن است. در بخش اول، خانواده و به خصوص مادر نقش اساسی در حفظ زبان های محلی دارند. اگر مادران بدون درنظر گرفتن حواشی زبان اصیل خود را به فرزندان خود بیاموزند نه تنها توانایی ذهنی فرزند تقویت می شود و آنان به چند زبان مسلط خواهند شد، بلکه زبان بومی و محلی نیز حفظ می شود. نکته قابل توجه این است که مساله مهم در آموزش، انتقال آن به نسل های آینده و جلوگیری از زوال آن است. این انتقال به واسطه گفتار نمی تواند صورت بگیرد، بلکه نیازمند نوشتار نیز هست. این آموزش باید در مدرسه و با کمک ادبیات و کتاب های عمومی منتشر شده از جانب متخصصین این حوزه صورت گیرد. آموزش در کنار زبان رسمی حقی انسانی، شرعی و قانونی است و مقاومت یا ممانعت در این زمینه هم گناه می باشد و هم مقابله با قانون.

چگونه زبان خود را حفظ کنیم؟

متأسفانه نابودی و نیستی زبان های بومی و محلی در ایران سریع است. برخی زبان ها در کشور ما رو به مرگ و برخی مرده اند و متکلم ندارند و یا در حد صفر هستند. برخی ها صحبت کردن به این زبان را نوعی بی کلاسی تلقی می کنند و از آن استفاده نمی کنند. اگر این زبان و زبان فارسی در کنار یکدیگر استفاده شوند، مشکلی پیش نمی آید، چرا که دوزبانه بودن عاملی در افت تحصیلی و بی کلاسی نیست، بلکه اگر به فرزندانمان اعتماد به نفس دهیم که اصالت تو در زبان مادری نهاده شده است، قطعا چنین مسائلی پیش نخواهد آمد. باید یاد بگیریم که ما بخشی از سرزمین پهناور ایران هستیم که متشکل از فرهنگ ها و گویش های مختلف است و نباید کسی را به خاطر تکلم به زبان مادری مورد تمسخر قرار دهیم. می توانیم از شبکه های اینترنتی، سازمان های مردم نهاد فعال در ترویج زبان های های ملی و مادری استفاده کنیم یا می توان با راه اندازی و حمایت از شبکه های رادیویی به زبان های های ملی به بهبود اوضاع زبان مادری کمک کرد.

کلام آخر

لذت بردن از فرهنگ خود باعث خجالت و سرافکندگی نیست. سرتان را بالا بگیرید و با افتخار به زبان خود سخن بگویید و به عنوان مادر و پدر به فرزندان خود یاد دهید که ما همه ایرانی هستیم و هیچکس حق مسخره کردن کسی دیگر را به جهت پایبندی به آداب و رسوم و فرهنگ و زبان مادری خود، ندارد. ارج نهادن بر زبان، تداعی کننده شخصیت و شعور ماست که آن را به عزیزان خود نیز انتقال می دهیم.