زندان عسگر اولادی و بازرگان کجاست؟!

برخلاف بیشتر کاروانسراهای ایران که از آهن و چوب و یا کاهگل ساخته شده، دژ برازجان تنها کاروانسرای ایران است که از سنگ و ساروج ساخته شد. این بنا آنقدر باشکوه و محکم ساخته شده که هر بیننده ای را میخکوب و مجذوب خود می کند. زندان عسگر اولادی و بازرگان آنقدر حیرت انگیز است که یک روزنامه نگار انگلیسی به نام لرد کرزن در ارتباط با دژ برازجان گفته است: "من تمام ایران را گشتم و هیچ بنایی به محکمی و زیبایی کاروانسرای مشیرالملک ندیده ام."یا در فارسنامه ناصری آمده که "نزدیک به چهل هزار تومان رواج به خرج او رفته و مانندش در بسیاری عمارت و استحکام بنیان کاروانسرایی در استان فارس نباشد."این خبر در بخش تبدیل کاروانسرای تاریخی به زندان جای دارد.

آشنایی کوتاه با زندانی اسرارآمیز

کاروانسرای مشیرالملک در زمان ناصرالدین شاه قاجار و به دستور میرزا ابولحسن خان مشیرالملک، طی 7 سال با هزینه ای معادل 40 هزار تومان ساخته شد. معمار این بنا "حاج محمد رحیم شیرازی"، این کاروانسرا و یا به قول برازجانی ها دژ را به طرز ماهرانه ای به سبک معماری زندیه ساخته است. جالب اینجاست که صاحب این قلعه شگردی متفاوت برای محافظت از این کاروانسرا داشته است. به گفته یونس یزدان خواه، معاون حراست میراث فرهنگی شهرستان دشتستان و راهنمای این اثر باستانی، در این قلعه یا زندان عسگر اولادی و بازرگان، سوراخ های چهارگوشی بر روی دیوار موسوم به لانه کبوترها قرار گرفته که اگر دزدها حمله می کردند یا آتش سوزی می شده، کبوترها به پرواز درآمده و نگهبان ها و مسافران را خبردار می کرده اند."در ضلع غربی کاروانسرای مشیرالملک، یک در بسیار بزرگ چوبی قرار دارد که راه ورودی اصلی به حیاط کاروانسراست. در همین ضلع نیز طبقه دوم کاروانسرا قرار گرفته که به شاه نشین معروف است و در جلوی شاه نشین یک ایوان نسبتا وسیع رو به خارج وجود دارد. این بنا مانند همه کاروانسراها، دارای 4 برج مرتفع است. مساحت کل بنا 7000 متر مربع و زیربنای آن حدود 4200 متر مربع هست. کاروانسرای مشیرالملک مجموعا 68 باب اتاق و حجره دارد که به دلیل تغییر کاربری آن در دوره های بعدی، تعداد اتاق ها کم یا زیاد شده اند.

جالب ترین نکته درباره کاروانسرایی تاریخی

جالب تر آنکه این مکان تنها کاروانسرایی برای استراحت مسافران در راه تجارتی نبوده، بلکه از زمانی که قشون نظامی از سال 1293 شمسی به شهرستان برازجان وارد شد، این کاروانسرا به محل مناسبی برای استقرار نظامیان شناخته شده و در سال 1335 طی تغییرات و تعمیراتی، این بنا در اختیار شهربانی قرار گرفته و به زندان تبدیل شده و به همین دلیل به دژ برازجان معروف شده است. پس از تبدیل کاروانسرا به زندان، یک درآهنی نصب شد و در طبقه بالا برجک ها، دیوارهای اضافی و پنجره های آهنی نصب شد و محوطه کاروانسرا به چهار قسمت تبدیل شد.

حمید سعادت، رییس میراث فرهنگی شهرستان دشتستان به خبرنگار ایسنا گفته، کاروانسرای مشیرالملک جز آثار تاریخی ارزشمند استان بوشهر و جنوب کشور است که در شهر برازجان قرار دارد.

وی ادامه داد: راهنمای گردشگری در این کاروانسرا مستقر است که اطلاعات کاملی در خصوص تاریخچه و پیشینه این اثر باستانی در اختیار علاقمندان و بازدیدکنندگان از این بنا قرار می دهد و بازدید از این بنا و موزه آثار باستانی مستقر در کاروانسرا آزاد است.

سعادت با بیان اینکه در ایام نوروز آماده پذیرش بازدیدکنندگان از سراسر کشور هستیم، تاکید کرد: در ایام تعطیلات نوروز سعی می کنیم با همکاری شهرداری، شرایط بازدید آثار باستانی از جمله دژ برازجان را برای مسافران نوروزی فراهم کنیم و اتوبوس هایی به شکل رایگان برای بازدید از ابنیه تاریخی این شهر در اختیار مسافران قرار بگیرد.

وی بیان کرد: همچنین در تلاشیم رایزنی کنیم تا جشنواره ها و نمایشگاه های صنایع دستی مرتبط در این بنا برگزار شود. کاروانسرای مشیرالملک در سال 1377 و با پیگیری های مکرر مدیریت میراث فرهنگی بوشهر به دلیل اهمیت و ارزش آن، تخلیه و مرمت های لازم در جهت کاربری فرهنگی و هنری این اثر تاریخی صورت گرفت. کاروانسرای مشیرالملک در سال 1362 به شماره 1638 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

تبدیل کاروانسرا به زندانی مخوف

کاروانسرای مشیرالملک تا سال 1353 زندان سیاسی کشور بوده و پس از آن تبدیل کاروانسرای تاریخی به زندان صورت گرفت. این زندان یک زندان معمولی نبوده بلکه انسان های مشهور و قهرمانی را نیز به خود دیده از جمله صفر قهرمانی، دومین زندانی سیاسی دنیا بعد از نلسون ماندلا از 32 سال مدت زندانی اش 10 سال آن را در دژ برازجان گذرانده است. شهید مهدی عراقی، حبیب الله عسگراولادی و مهندس بازرگان نیز در این کاروانسرا زندانی بوده اند.

منبع: ایسنا