چوگان در ایران باستان | ورزش باستانی و متعلق به دیار پارس

بازی چوگان از کهن ترین و زیباترین ورزش های ایران باستان است. چوگان ورزشی است شادی بخش و شورانگیز، آمورنده، که جسم و جان را نیرومند می سازد. و دارای این خاصیت بوده که به عنوان نخستین ورزش دسته جمعی تیم به تیم شناخته شده است. ورزشی که در آن برعکس ورزش های زمان پیدایش آن ها در عهد کهن، زورآزمایی انسان ها علیه یکدیگر نبوده بلکه نبرد بر سر توپ یا گوی صورت گرفته است.چوگان یک سنت فرهنگی ایرانی و بخشی از سنن و میراث و هنر ایران زمین است که قدمت آن به بیش از 2500 تا 3000 سال قبل در این سرزمین می رسد، در مجموعه نکات تاریخچه چوگان بدانید که آغاز و سرمنشأ پیدایش چوگان در ایران باستان تعلق دارد و نام چوگان هم از آن دوران به یادگار مانده است. زمینه پیشرفت و ترقی این ورزش از زمان حکومت هخامنشیان در ایران شروع شده است. در زمان ساسانیان نیز همانند هخامنشیان ورزش با گوی و چوگان به منظور کسب آمادگی نظامی و سرگرمی معمول و متداول بوده است، حتی در آن زمان میدان هایی هم برای تماشا و برگزاری مسابقات چوگان ایجاد کرده بودند که بیشتر مسابقات جنبه اشراف زادگی داشت و خسرو پرویز برای تماشای مسابقات می رفت. در پایان مسابقات هم جوایزی اهدا می کردند.

گسترش چوگان در دیگر سرزمین ها

در مجموعه دانستنی های تاریخچه چوگان با حمله مغول ها به ایران این ورزش توسط آنان فراگرفته شد و گسترش یافت با گذشت زمان این ورزش توسط مغول ها به شبه قاره هند و از آن جا به کره و ژاپن هم رفت. تاریخچه چوگان به احتمال قریب به یقین ،از ایران و از طریق راه ترکستان و تبت در سالهای میان 660 و 700 به چین راه یافته است.در زمانی که انگلیسی ها به هندوستان رفتند و آن جا را به تصرف خود درآوردند، پس از آشنایی با تاریخچه چوگان و چوگان در ایران باستان جذابیت آن موجب معرفی این ورزش به اروپاییها و آمریکای شمالی شدند و در واقع پایه گذار قوانین چوگان انگلیسی ها می باشند که بعدها انجمن چوگان آمریکا و انجمن چوگان آرژانتین برای آن قوانینی وضع کردند که همگی آنها در مبنا و اصول اولیه مشترک می باشند و فرق چندانی با همدیگر ندارند.

ورزش پادشاهان ایران

چوگان در ایران باستان ، بازی شاهان و بزرگان بوده و در زمان هخامنشیان بازی می شده است. چوگان به هنگام کشورگشایی داریوش اول در هند، به این شبه قاره رفت و در آنجا رواج زیادی پیدا کرد. تاریخچه چوگان این هست که پرجنبش که نیمی اسب و نیمی سوار آن را اجرا میکنند، در نوشته های ایرانی از کارنامه اردشیر بابکان گرفته تا ترانه های مردمی و اشعار شعرای بزرگ وجود دارد.نام چوگان از نام چوبی که در آن استفاده می شود، برگرفته شده است، این ورزش در ایران پس از صفویان کم کم رو به فراموشی رفت. دوره صفویه مهم ترین دوره و اوج چوگان در ایران پس از اسلام است. این بازی در این دوره در قزوین آغاز شد و سپس به اصفهان رفت. این طور به نظر می رسد که شاه عباس صفوی هر زمانی که از جنگ و لشکرکشی و سفر فارغ می شد یا می خواست میهمانان بیگانه خود را سرگرم کند، چوگان بازی می کرده و به دستور شاه عباس اول صفوی، میدان نقش جهان اصفهان میدان امام خمینی به منظور برگزاری بازی چوگان احداث شد. این میدان، قدیمی ترین زمین بازی در دنیا محسوب می شود.

تاریخچه چوگان در دوره صفویان

سر چشمه پیدایش و رد پای چوگان را می توان در جای جای تاریخ کهن ایران زمین دید و همچنین، گواه این ادعا در اشعار شاعران و آثار تاریخی ایران زمین است. بازی چوگان از قرن دهم تا دوازدهم احتیاجی به ذکر ادبیات شعرای این قرون ندارد و آثار تاریخی ای که بر این ادعا مهر تأیید می زنند تنگ چوگان نزدیکی شهرستان کازرون است که از قدیمی ترین میادین چوگان در ایران باستان به شمار می رود ولی قدیمی ترین آن میدان چوگان نقش جهان در شهر اصفهان است که هنوز که هنوز است، دروازه های سنگی آن در شمال و جنوب میدان نقش جهان خود نمایی می کنند و همین ابعاد، بعدها سرمشق همه محوطه های چوگان در سراسر دنیا شد و به عنوان بزرگترین میدان چوگان ایران در زمان صفویه دارای شهرت جهانی است که قدمت آن به 900 سال می رسد.و اما قدیمی ترین اثر از چوگان را می توان در کتاب کارنامه اردشیر بابکان که به زبان پهلوی و در قرن دوم و سوم میلادی نوشته شده است، یافت. چوگان بازی از دوره ساسانی تا اکنون در متون فارسی مطرح بوده ، اما در میان منابع فارسی، قابوس نامه عنصرالمعالی قرن 5 هجری و آداب الحرب و الشجاعه اثر فخر مدبر قرن 7 هجری بیشتر از همه در خور توجه هستند.

شرحی از بازی چوگان

قابوس نامه 44 باب دارد که عنصرالمعالی باب نوزدهم قابوس نامه را باب چوگان زدن نام نهاده است. فخر مدبر مستقیماً به بازی چوگان اشاره نکرده اما برای اسب چوگان مسیری ترسیم کرده که متشکل از مثلث های بدون قاعده و به هم پیوسته می باشد. چوگان در ایران باستان اسب باید به تاخت این مسیر را طی کرده و بر فراز ساق مثلث، چون به زاویه می رسد روی دو پا بچرخد و از ساق دیگر مثلث فرود آید. در حالی که در حدود هزار سال ادبیات فارسی از توصیف بازی چوگان خودداری کرده است و تمام منابع فارسی تکنیک ها و شیوه انجام بازی و وسایل و لباس و شرایط بازیکنان را به روشنی بازگو نکرده اند. برای نمونه در شاهنامه تعداد بازیکنان چوگان چهارده نفر گفته شده در حالی که قابوس نامه تعداد بازیکنان را هشت نفر عنوان کرده است، در قرن دهم و یازدهم هجری شاردن و نقاشان ایرانی، شکل گوی و چوگان و لباس سواران و اندازه میدان را مشخص کردند.

طعنه داریوش با چوگان

نظامی در شرف نامه داستانی را به نظم کشیده است که در آن، زمانی که اسکندر قصد حمله به ایران را می کند، داریوش سوم گوی و چوگانی برای او می فرستد و به خوار کردن او می پردازد. در تاریخ بلعمی هم به نوعی، به این پُرسمان پرداخته شده است و پیغام داریوش سوم به اسکندر چنین آمده: تو کودکی, اینک چوگان و گوی فرستادم, بازی کن و ز ملک دست بازدار... چوگان در ایران باستان و تاریخچه چوگان داستانی ست که در این مطلب با آن آشنا میشوید

تعلیم فرزندان ایران

هرودوت نویسنده یونانی در مورد تعلیم و تربیت ایرانیان دوه باستان به این نکته اشاره می کند که در رأس برنامه های آموزشی ایرانیان به فرزندان خود اسب سواری، تیراندازی و راستگویی قرار داشته است و بازی چوگان مانند شکار کردن جزو تعلیمات فنی جنگی برای کسب آمادگی جسمانی و تقویت بنیه نظامی جنگجویان به کار گرفته می شد، در ضمن شروع بازی های رسمی با تشریفات خاص و ساز مخصوص به خود بوده است. گزنفون در مطالعات خود به ورزش های متداول در ایران باستان همچون چوگان بازی، کشتی گیری، اسب سواری، پیاده روی، دو، تیراندازی پیاده و سواره، زوبین افکنی، شمشیر بازی، پرش و شنا اشاره می کند و در مورد اسب و اسب سواری خاطر نشان می سازد که فراگرفتن فنون اسب سواری جزئی از قوانین کشوری و لازمه بوده است.

شاعران ایران زمین و چوگان

این ورزش نشاط انگیز و پر جاذبه در طول تاریخ خود چنان در ایران متداول و مرسوم بوده و مردم به بازی و تماشایش علاقمندی داشته اند که تأثیر تماشای آن از اشعار رودکی گرفته تا اشعار دوران صفویه و زندیه کاملا مشهود و نمایان است، در شاهنامه فردوسی به طور مکرر از گوی و چوگان از دوران کیانیان تا ساسانیان سخن به میان آمده است که در هیچ یک از تمدن های جهان چنین آثاری یافت نمی شود. خسرو پرویز شاهنشاه هخامنشی، روزهای هر ماه را به چهار بخش قسم نموده بود تا هم به کارهای لشکری و کشوری و هم به اوقات فراغت و تفریح و سرگرمی بپردازد. وی نخستین بخش از روزهای هر ماه را به چوگان بازی و تیراندازی اختصاص داده بود حتی برای این کار، از متخصصان و استادان نامدار هم بهره می جست.زمانی که اسم یک ورزش لوکس به میان می آید، ورزش هایی مثل تنیس، اسکی و گلف به ذهن هر کس می رسد، اما شاید باورش برای عامه مردم سخت باشد چوگان، که همیشه ورزشی سنتی و اصیل به حساب می آمده، یکی از گران ترین و لوکس ترین ورزش ها به حساب بیاید. چوگان در ایران باستان ورزشی که به خاطر نقش پررنگ اسب در آن، گران و پرهزینه می شود؛ این بازی دارای قدمتی طولانی است، قدمتی به اندازه شاهان ایرانی که می توان تصور کرد با همین چوب ها و اسب ها در میدان های خط کشی شده، جولان می دادند تا گوی سبقت را از یکدیگر بربایند.

کهن ترین ورزش ایران

تاریخچه چوگان و نکته دقیقی از اینکه کدام ورزش یا بازی امروزی، در میان دیگر ورزش ها قدمت بیشتری دارد در دسترس نیست، اما خیلی ها چوگان ، ورزش ایرانی متشکل از یک سوارکار، اسب، چوب و گوی را قدیمی ترین بازی تیمی در دنیا می دانند. پیشینه بازی به 600 سال پیش از میلاد مسیح می رسد. در ادبیات ایران، اشاره های فراوانی به قدمت این بازی شده است؛ رودکی، سعدی، حافظ، ناصرخسرو و مولانا شعرایی بودند که از چوگان در اشعار خود استفاده کرده اند، اما هیچ شاعری به اندازه فردوسی از چوگان سخن به میان نیاورده است. فردوسی در شاهنامه به وفور از علاقه ایرانیان به چوگان سخن گفته و چندین بازی چوگان میان اساطیر ایرانی را هم به نظم در آورده است. چوگان در ایران باستان، ورزشی برخاسته از تمدن کهن ایران باستان است؛ ورزشی که به احتمال فراوان اولین تجربه بشر مدرن، از یک بازی تیمی قاعده مند است. در هزاره های قبل، آن زمانی که کشورگشایی، در دستور کار تمامی دولتمردان قرار داشت، آمادگی هرچه بیشتر برای رزم، یکی از مهم ترین ارکان نظامی به شمار می آمد.
 

آمادگی دفاعی با بازی چوگان

در سپاه ایران و مجموعه نکات تاریخچه چوگان، برای آماده نگه داشتن نظامیان و هم چنین اسب هایشان، چوگان در ایران باستان بازی می شده است، و آنگونه که در تاریخ آمده است این بازی، با یک قاعده خاص و هم چنین در حضور داور انجام می شده است. چوگان، بازی بی انگیزه ای نبوده و به طور کامل یک بازی استراتژیک است که به آمادگی سوار و اسب با هم نیاز دارد. سوار و اسب در بازی چوگان مشق رزم می کرده اند، چوگان ورزش سواره نظام بوده و هاکی، ورزش پیاده نظام ایرانیان. طبق نوشته هایی که در تاریخ آمده، هاکی و گلف هم، از چوگان گرفته شده اند. بسیاری از قوانینی که در شاهنامه فردوسی در مسابقه چوگان آمده هنوز به قوت خود باقی است. درضمن در یاد تاریخ، هیچ مسابقه ای پیش از مسابقه سیاوش با تیم ایرانی در برابر تیم توران میان تیم های هیچ دو کشوری انجام نشده است.

چوگان و مسابقات المپیک

در مجموعه نکات تاریخچه چوگان در زمان فرمانروایی مغولان بر هند، چوگان همانند بسیاری از دستاوردهای فرهنگی، هنری و ورزشی به هند برده شد و در آن سرزمین گسترش و رواج یافت. انگلیسی ها در هند این بازی را آموختند و آن را به کشورشان هم بردند،سپس چوگان از انگلستان به امریکا رفت. پس از آن مسابقاتی میان امریکا و آرژانتین برگزار شد و این بازی در قاره امریکا محبوبیت زیادی پیدا کرد. هم چنین از سال 1900 تا 1936 چوگان از بازی های رسمی المپیک بود.