نقش درخت سرو | نمادی از استقامت، پایداری و سرافرازی ایرانیان

اگر روزی کسی از شما پرسید نماد شما ایرانیان چیست؟درپاسخ بگویید نماد ملی ما ایرانیان نماد درخت سرو است. اما چرا سرو؟
نقش درخت سرو زیباترین و خوش قامت ترین درخت است که بارهم نمی دهد و از تعلق آزاد است از این رو آن را نماد آزادگی هم خوانده اند و این عنوان در ادبیات فارسی مورد استفاده است. در ادامه درخت سرو در ایران باستان را برای شما توضیح خواهیم داد...

دلایل انتساب این نماد

این درخت همچنین همیشه سبز است و هیچ گاه خزان ندارد و نشان می دهد که ایرانی همیشه سبز وخرم و شاد است.سرو در کنار ویژگی های دیگرش مقاومت خوبی در برابر خشکسالی دارد ولی مهمتر از آن اینکه در برابر طوفانها سخت مقاومت می کند.سخت ترین طوفان درختان را می شکند اما سرو تا روی زمین خم می شود ولی هرگز کمرش نمی شکند.این امر برای ایرانیانی که در برابر یورش اقوام مهاجم تسلیم شده ولی ماهیت و اصالت خود را رها نکرده اند مثال خوبی است. از اینها گذشته دیرپایی و عمر دراز سرو و مقاومت آن در برابر آفات هم مهم است .پس با این دیدگاه ها بوده که نماد درخت سرو از دیر باز علامت و نشانه ایران باستان بوده و در قالی ها، فرش ها و سایر هنرهای ایران نقش سرو بسیار دیده می شود.

نفوذ سرو در رگ و ریشه ایرانیان

در مجموعه نکات درخت سرو در ایران باستان نقش درخت سرو در تصویرگری های پس از ورود اسلام به ایران به شکل سرشکسته دیده می شود. گفته می شود این گونه تصویرگری از سرو در نقاشی های این دوره نشان از این دارد که اعراب به این وسیله در پی نشان دادن از بین رفتن صلابت ایرانیان پس از حمله به ایران بوده اند. به طور کلی در تمامی هنرهای تجسمی ایرانی و پارچه بافی نماد سرو کاملا دیده می شود. این درخت به عنوان یک درخت همیشه سرسبز و استوار حتی در سرما پایداری می کند. نقش درخت سرو از هزاران سال پیش در ایران کاشته شده است و یکی از نمونه های کهنسال این درخت، نماد درخت سرو کشمر بوده است که کاشت آن را به دست زرتشت دانسته اند.

نشان سرو در نقش برجسته های تخت جمشید

نقش درخت سرو از درختانی است که ریشه در فرهنگ ایرانی داشته و جایگاه ویژه ای در میان مردم دارد.

پیشینه کاشت نماد درخت سرو در ایران زمین

شهرستان بَردَسکَن از شهرستان های استان خراسان رضوی است. مرکز این شهرستان شهر بردسکن است.در مجموعه نکات درخت سرو در ایران باستان جالب است بدانید که بر اساس روایتی در محلی که اکنون همان کاشمر خوانده می شود.گویند: بین گشتاسب کیانی و زرتشت پیامبر دیداری روی داده است، چون گشتاسب کیانی، دین بهی را پذیرفت، زرتشت نخستین آتشگاه خود را در قلمرو حکومت کیانی پی ریخت و در جلو در این آتشکده، نقش درخت سرو را که تبار بهشتی داشت، با دست خویش کاشت تا همین سرو را بر ایمان شاه گواه بگیرد بر هر برگ این سرو نام گشتاسب نقش بسته بود و چون درخت بالا گرفت، شاه نیز بر گرد سرو مینوی، تالار بزرگی ساخت تا نگهدار حرمت سرو باشد. شهر کشمر در 31 هجری قمری، به دست مسلمانان افتاد.در مجموعه نکات درخت سرو در ایران باستان جالب است بدانید که پیروان زرتشت که حاضر به پذیرش جزیه و مالیات سرانه نبودند، در نیمه دوم سده 8 میلادی، در حالت جنگ و گریز، این ناحیه را ترک کردند و خود را به بندر جاسک، و دریای مکران (دریای عمان) رسانده سپس با گذشتن از دریای مکران به کرانه های گجرات از جمله بندر سورات و بمبئی رفتند.در حال حاضر هم نمونه های کهنسال دیگری از نماد درخت سرو در جاهای دیگر ایران همچنان استوار است که مهم تر از همه، سرو کهنسال چند هزارساله در شهر ابرکوه یزد است که کهنسال ترین سرو جهان هم به شمار می رود.

وجود 22 اصله سرو با قدمتی 2600 ساله

یکی از مکان های بی نظیر و نادر سروهای کهنسال ایران که بیش از 22 اصله سرو 2600 ساله در آن موجود است، استان ایلام است که آن ها را به نام سروهای زربین می شناسند. این سروها به علت عدم ثبت و ناشناخته ماندن و در پی سوزانده شدن و بریده شدن در معرض نابودی هستند. این درختان سرو کهنسال، در روستای بان سول در بخش چوار از توابع شهرستان ایلام قرار دارند.به غیر از سوزانده شدن به دست مردم، گرد و غبار و خشکیدگی و همچنین بریدن شاخ و برگ های درختان سرو ایلام، باعث نابودی شماری از این درختان شده است.که باعث تاسف است.از دلایلی که به نابودی این سروهای گرانبها منجر شده، آگاه نبودن مردم از ارزش و پیشینه آنها می باشد.

سرو زرتشت پیامبر

در مجموعه نکات درخت سرو در ایران باستان جالب است بدانید که سرو کشمر یا سرو مقدس زرتشت درختی بوده که طبق باور زرتشتیان به دست زرتشت کاشته شده بود. این درخت بسیار زیبا و بزرگ بود و مورد ستایش مردم و شهرت آن به متوکل خلیفه عباسی رسید. خلیفه دستور به قطع آن داد و پیشنهاد زرتشتیان آن شهر که 50 هزار سکه طلا برای قطع نکردن آن درخت بود مورد قبول واقع نشد و آن را قطع کرده و برای خلیفه به بغداد بردند. یک روز قبل از رسیدن درخت به بغداد، متوکل به قتل رسید و این مطابق پیش گویی زرتشت بود که به زرتشت نسبت می دهند که گفته بود هر که این درخت را قطع کند، کشته خواهد شد.این سرو در زمان قطع شدن بیش از 1400 سال عمر داشت. سرگذشت سرو کشمر، سروی که روایت بود پیامبر باستانی ایران، اشو زرتشت آن را با دست خود در زمین کشمر کاشته است، چرا که حکیم فردوسی در مورد آن می فرماید:

یکی شاخ سرو آورید از بهشت بدروازه شهر کشمر بکشت

در کتاب دانشنامه مزدیسنا نوشته انوشه روان دکتر موبد جهانگیر اشیدری چنین آمده است: گویند اشو زرتشت، دو نقش درخت سرو به طالع سعد در دو محل به دست خود کاشت، یکی در دهکده کشمر (از روستاهای شهرستان بردسکن) و دیگری در دهکده فریومد از روستاهای توس (طوس) خراسان به مرور این درخت بلند و بزرگ و پرشاخ شده و دیدن آن موجب شگفتی بینندگان می شد. چون وصف این سروها در مجلس متوکل عباسی، خلیفه عهد، بیان شد، او که مشغول به عمارت در جعفریه سر من رای، مشهور به سامره بود به خاطرش افتاد که آن سرو را قطع کرده، به بغداد بیاورند.
یکی سرو آزاده را زردهشت به پیش در آذر اندر بکشت

نبشتش بر آن زاد و سرو سهی که پذرفت گشتاسب دین بهی

فرستاد هرسو به کشور پیام که چون سرو کشمر به گیتی کدام

زمینو فرستاد زی من خدای مرا گفت از اینجا به مینو گرای

کنون جمله این پند من بشنوید پیاده سوی سرو کشمر روید

طمع کردن خلیفه عباسی برای داشتن سرو

در مجموعه نکات درخت سرو در ایران باستان جالب است بدانید که در کتاب ثمارالقلوب خواجه ابومنصور ثعالبی چنین می گوید:این دو نقش درخت سرو کشمر و سرو فریومد گشتاسب ملک فرمود تا بکاشتند. متوکل علی الله جعفربن المعتصم خلیفه را این درخت وصف کردند و او بنای جعفریه آغاز کرده بود. نامه نوشت به عامل نیشابور خواجه ابوالطیب و بامیر طاهربن عبدالله بن طاهر که باید آن درخت (سرو کشمر) ببرند و بر گردون نهند و به بغداد فرستند و جمله شاخ های آن در نمد دوزند و بفرستند تا درودگران در بغداد آن درخت راست باز نهند و شاخ ها به میخ به هم باز بندند چنان که هیچ شاخ و فرع از آن درخت ضایع نشود تا وی آن ببیند آنگاه در بنا به کار برند. پس گبرگان (زرتشتیان) جمله جمع شوند و خواجه ابوالطیب را گفتند ما پنجاه هزار دینار زر نیشابوری خزانه خلیفه را خدمت، کنیم در خواه تا از این بریدن درخت درگذرد چه هزار سال زیادت است تا آن درخت کاشته اند و این در سنه اثنتین و ثلاتین و مأتین بود و از آن وقت که این درخت کشته بودند تا بدین وقت هزار و چهارصد و پنج سال بود، و گفتند که قلع و قطع این مبارک نیاد و بدین انتفاع دست ندهد. پس عامل نیشابور گفت متوکل نه از خلفا و ملوک بود که فرمان وی رد توان کرد.

تاریخچه نقش درخت سرو

بعد از این دستور خلیفه ، فردی که مأمور اجرای این حکم شد از استاد درودگری در نیشابور که به حسین نجار معروف بود و بسیار در کار خود توانا بود درخواست کرد این کار را انجام دهد زمان زیادی را صرف کردند تا بتوانند اره ای مناسب برای بریدن این درخت تهیه کنند به طوری که مساحت ساقه ی درخت به گفته ی نویسنده بیست تا بیست و هفت تازیانه بود و هر تازیانه از دسته ی تیغه ی آن نا نوک تازیانه به ذرع شاه یعنی از نوک انگشت تا آرنج شاه (حدودا نیم متر) بوده است؛ بنابراین 27 ذرع اندازه ی محیط این درخت حدودا 13متر بوده است.به طوری که در سایه ی این درخت هزاران گوسفند جای می گرفته و نیز بسیاری از پرندگان در آن لانه داشتند و زمانی که این درخت فرو افتاد لرزه شدیدی شد و نیز بسیاری از قنوات را تخریب کرد و تمام پرندگان که در آن لانه داشتند به آسمان پرواز کردند. پانصد هزار درهم هزینه شد تا این درخت را به جعفریه مکان حکومت خلیفه ببرند. در آن شب غلامان متوکل را کشتند و قصد جان متوکل را کردند به این ترتیب متوکل خلیفه ی عباسی نتوانست این درخت را ببیند .در مجموعه نکات درخت سرو در ایران باستان جالب است بدانید که این چنین گفته شده بود که اگر کسی دستور به بریدن یکی از این دو سرو دهد یا ریشه آن را ببیند ( آن را قطع کند) بلافاصله خواهد مرد و متوکل نیز به دست غلامانش کشته شد.در روستای کشمر مناره ای است به نام مناره علی آباد کشمر که هنوز نیز باقی است.سالها پیش، مرزبان خسرویان پیرو گفته برخی از افراد محل آن را آرامگاه زرتشت دانست که صحت آن به ثبوت نرسیده است، البته چنین حدسی نیز در مورد مزارشریف واقع در افغانستان زده می شود.در اطراف و اکناف ایران، به ویژه نقاط ییلاقی، نقش درخت سروهای کهنی است که مردم آن را هزار ساله و شاید بیشتر می دانند ونماد درخت سرو را جمشیدی می گویند.

از سرو بلند قامت یلدا تا کاج کریسمس

سرو مهر را در شب زایش مهر یا همای شب یلدا با نمادها و نشانه های دیگری هم می آراستند که هر یک نزد ایرانیان، نشانی ویژه با پیامی رازگونه و نهفته در خویش بود. چنانکه برفراز سرو به نشانه خورشید یا مهر تابان ستاره ای زرین یا سرخ برمی افراشتند و شاخه های نقش درخت سرو را با دو رشته زرین و سیمین به نشانه خورشید و ماه می آراستند. همچنین جوانان آرزومند به امید برآورده شدن آرزویشان، به گونه ای نمادین پارچه ای ابریشمی یا سیمین بر شاخه های سرو می آویختند و در پای سرو نیز هدایایی می گذاشتند. پس از گسترش آیین مسیح در اروپا، پیروان این آیین ،به بسیاری از سنت های مهری همچنان پایبند ماندند، چنانکه می دانیم امروز سنت کهن برافراشتن و آراستن سرو به صورت آذین بندی درخت کاج هنوز متداول است. پس بر این پایه می توان در نظر گرفت که با بهره گیری از نمادهای ویژه آیین مهر، آراستن و آذین بندی نقش درخت سرو نیز انجام شود و خانواده های ایرانی نیز این رسم کهن مهری را به عنوان بخشی از مراسم جشن یلدا در خانه های خود زنده کنند و پاس بدارند.

قداست درختکاری،ریشه در اعتقادات

در مجموعه نکات درخت سرو در ایران باستان جالب است بدانید که اهمیت درختان به خصوص درختان چنار و سرو چنان بوده که کاشتن درخت در ایران جنبه اعتقادی دارد، و جزو ثواب های بزرگ به شمار می آمد.سنتی که پس از اسلام هم ادامه یافت و هنوز هم ادامه دارد. روز 15 اسفند را سالیان سال است که با عنوان جشن درختکاری می شناسیم و در این روز می کوشیم با طبیعت آشتی کنیم. سنتی که بنیان آن منسوب است به پیامبر و اندیشمند بزرگ ایران، اشو زرتشت. او با دست خود نقش درخت سرو در شهر کشمر غرس کرد که سالیان سال پس از او هم این سرو زیست تا آنکه در دوره خلفای عباسی به درخت کهنسال و مقدسی بدل شده بود که مورد نذر و نیاز مردم ایران قرار می گرفت. شهرت این نقش درخت سرو را همانطور که توضیحش داده شد خلیفه عباسی تاب نیاورد و دستور داد تا آن را از بن در آورند.