کهنه قلعه مشگین شهر؛ بنایی پایدار و حیرت آور در اردبیل

کهنه قلعه، پناهگاهی بوده که ایرانیان قدیم در برابر حمله و جنگهای دشمنان از آن سود می برده اند. سنگ نبشته ای که در 150 متری آب راهه خیاو وجود دارد، خبر از قدمت معماری کهنه قلعه مشگین شهر می دهد. این سنگ نبشته دوره ساسانی به خط پهلوی بوده و از دوره باستان به جا مانده است. کهنه قلعه با شش برجک و دیوارهای ضخیم خشتی، بر روی تپه ای 50 متری همانند نگهبانی قدیمی به نظاره نشسته است. با ما در این مقاله جذاب و خواندنی همراه باشید تا بدانید کهنه قلعه مشگین شهر کجاست و با ویژگی هایش آشنا شوید.

معماری

معماری کهنه قلعه مشگین شهر که در فهرست آثار ملی به شماره 618 به ثبت رسیده، در شرق دره باغ نوروز واقع شده است. این قلعه شش برجکه دارای حجره های کوچکی شبیه آخور بوده که هر یک محل استقرار یک سرباز با اسبش بوده است. ارتفاع این بنای ذوزنقه ای شکل 1416 متر بوده، طول ضلع شمالی 95 متر و طول ضلع جنوبی آن 115 متر است. سنگ، ملات گچ، آهک و خشت مصالح بکار رفته در بنای قلعه بوده و کنگره هایش با گل ایجاد شده اند. این بنا که ارتفاع حصارهای بیرونی اش 8 متر بوده، در گوشه شمالی خود نخستین کتیبه دوران ساسانی را جای داده است.

این کتیبه که رویش تاریخی برابر با هفتمین ماه سلطنت شاپور دوم نقش بسته، توضیحی دارد مبنی بر اینکه کهنه قلعه یا به گویش محلی اهالی مشگین شهر، کهنه قالا به فرمان نرسه هرمز در طی شش سال ساخته شده است. با توجه به تاریخ روی سنگ نبشته، می توان حدس زد مربوط به سال 437 میلادی است. کهنه قلعه بارها مرمت و تعمیر شد که آخرین بارش بر می گردد به دوران زندیه. در کتاب فهرست بناهای تاریخی آذربایجان که به کوشش علی مخلصی جمع آوری شده، این نکته ذکر گشت که از کهنه قلعه اشیای مفرغ و سفالی بی مثالی فراوانی بدست آمده که عمده آنها در بخش شمالی بودند.

تاریخچه

کهنه قلعه که در دوران قاجار و حتی پهلوی پادگان سواره نظام بوده، پذیرای نادر شاه افشار هنگام بازگشت از مغان نیز بوده است. متاسفانه، در حال حاضر این مکان تاریخی یک بنای خشتی رو به زوال است که هر روز، روزگارش خرابتر می شود. با توجه به ثبت این اثر در سال 1345 و کاوش در سالهای 1366 و 1367، این خرابی و نابودی قابل قبول نبوده و با پیگیری مسئولان، کهنه قلعه در سال 1385 از مالکیت وزارت دفاع خارج و به سازمان میراث فرهنگی سپرده شد تا نسبت به تعمیر و مرمتش اقدامات لازم صورت گیرند.

جالب اینجاست که در کاوشهای باستانی دهه 60، نشانه هایی بدست آمده که قدمت این بنا را تا دوره سوم آهن به عقب می برد. پیدا شدن سفالهایی به رنگ نخودی و خاکستری که بعضی دست ساز و بعضی دیگر چرخ ساز بوده، گواه این مدعاست.

نوروز یاماجی

براساس مقاله کهنه قلعه مشگین شهر کجاست باید بدانید که سنگ نبشته ای که در یک روز گرم تابستانی سال 1345 در کمرکش غرب دره نوروز یاماجی و در فاصله 150 متری کهنه قلعه توسط باستان شناسان و کاوشگران کشف گردید، تخته سنگی است به ابعاد 2/30 در 2/10 سانتیمتر که 21 سطر به خط پهلوی رویش حکاکی شده است. این تخته سنگ مربوط به دوران شاپور دوم ساسانی بوده و به نام سوروشکن داشی معروف هست. ترجمه آن را می توانید در ادامه بخوانید:

به ماه مهر در سال
27 شاهپور شاهان
شاه. آن که بود پسر اورمزد شاه. آنگاه
من نرسه هرمزد. من
گفتم که این دژ فرخ (فرهید)
دخوخلی (؟) آن که من فرکندم (ساختم)
به نام آن که یزدان دانستم و (قلعه) را
شاهان شاه به 6 سال
به فرجام کردم چنین (ببین)
شهریار بزرگ آزاد مرد
هر که از این پس راد باشد (هر که پس از من راد مرد باشد)
این دژ پسند ز دیگر (اگر این قلعه را پسندد)
از من بر روان او آفرین باد ….. پیش
یک کند (بفرستد) هر که نپسندد یک دیگر دژ (یک قلعه دیگر) کند که از این بهتر بود (باشد)