ارگ علیشاه شهر تبریز؛ بنایی شگفت انگیز و تاریخی

تبریز پر است از جاذبه های تاریخی و ارگ علیشاه شهر تبریز یکی از آنها هست. ارگ علیشاه در حقیقت یک دیوار بلند بوده که صاحب معماری آذری آن استادی است به نام فلکی تبریزی. این جاذبه از جمله دیوارهای بلند ایران از گذشته تاکنون بوده و در مرکز تبریز و درست در قسمت جنوبی نقطه مشترک دو خیابان فردوسی و خمینی واقع شده است. در حال حاضر، از فضای ایجاد شده پیرامون آن برای برپایی نماز جمعه استفاده می شود و مدت زمانی است که مصلای بزرگ تبریز را نیز در ارگ علیشاه ایجاد کرده اند. با ما در این مقاله جالب همراه گردید تا شما را با معماری ارگ علیشاه شهر تبریز و همچنین تاریخچه ارگ علیشاه شهر تبریز آشنا نماییم.

در ضمن، اگر دوست دارید که هر چه بیشتر با جاهای دیدنی تبریز آشنا شوید، می توانید سری هم به راهنمای سفر به تبریز زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.

آشنایی با ارگ بزرگ تبریز

شخصی که سبب ایجاد ارگ علیشاه شهر تبریز بوده، فردی است به نام خواجه تاج الدین علیشاه که قطعا به سبب نام و آوازه وی پس از گذشت این همه زمان هنوز هم که هنوز است این بنای ارزشمند قدیمی را با نام او خطاب می کنند. از ارگ علیشاه در حال حاضر چیز زیادی برجای نمانده و سهم عمده ای از آن توسط زلزله و گذشت زمان از بین رفته است. جالب هست بدانید که پیش از تخریب فضای داخلی و بزرگ ارگ علیشاه به جهت ایجاد مصلای بزرگ تبریز در زمان امام جمعه آیت الله ملکوتی در سال 1360 هجری شمسی به دست نیروهای جهاد سازندگی با بولدوزر و برخی مواد منفجره، مدرسه ای تحت نام مدرسه نجات و همچنین سالن تئاتری به نام شیر و خورشید در آن قرار داشت.

لازم به ذکر است که ارگ تبریز یا همان ارگ علیشاه به همراه تمام محوطه و متعلقاتش در تاریخ 15 دی سال 1320 شمسی با شماره 170 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و پس از گذشت مدت زمان زیادی، سرانجام در تاریخ 29 خرداد سال 1357 یک نقشه کلی از منطقه تحت اختیار آن برای قوانین محافظتی و همچنین حریم استحفاظی در مجلس شورای حفاظت آثار تاریخی اداره کل تعیین و در همان جلسه مورد تایید همه اعضای شورا قرار گرفت. طبق آنچه تاکنون از بررسی ها و مشاهده های آثار برجای مانده از این ارگ بدست آمده، در گذشته دارای مسجد بسیار بزرگ و باشکوهی بوده که در حال حاضر تنها بخش کوچکی از دیوارهای آن به همراه محراب شبستان جنوبی آن باقی مانده است.

به احتمال خیلی زیاد، این دیوارهای بزرگ برجای مانده سبب ایجاد ایوان طاق پوش و حمال طاق استوانه ای شکل بزرگی بوده اند که در کنار یکدیگر شبستان ارگ علیشاه را که از جمله عناصر برجسته آن به حساب می رود، تشکیل می داده اند. همچنین با بررسی های صورت گرفته، میتوان اینطور عنوان کرد که در این مکان ایوانی به پهنای 30.15 متر و دیوارهای قطوری به ضخامت 10.40 متر قرار داشته است. البته، از پی و فوندانسیون گود و سازه های چشم نواز و مرتفع آن که تا خط آغازین طاق استوانه ای چیزی در حدود 25 متر بوده نیز نباید غافل شد.

معماری ارگ علیشاه

معماری ارگ علیشاه آذری است که پس از ظهور اسلام در ابعاد گسترده مورد استفاده قرار گرفت. این نوع شیوه و روش معماری که به آذربایجان تعلق دارد، بیشتر با نام معماری مغولی ایرانی شناخته می شود و میتوان عصر پرکاری آن را مربوط به حکومت ایلخانان در ایران که از سال 736 لغایت 1256 قمری بوده، دانست. در سالهای گذشته مطالب زیادی در خصوص معماری کهن و باستانی ایرانیان به قلم بسیاری از اساتید دانشگاهی و متخصصان این حرفه نوشته شده که محمدکریم پیرنیا یکی از آنها هست.

آقای پیرنیا در مقاله ای با نام سبک شناسی معماری ایران، ریشه معماری ایرانی را مربوط به حکومت های ایجاد شده پیش از ظهور اسلام دانسته و سبک آذری را در برهه ای از تاریخ ادامه دار آنان عنوان نموده است. به گفته وی، سبک آذری که در زمان ایلخانان یا همان مغول بسیار رایج بوده، از جمله سبک های مطابق میل ایرانیان از گذشته های بسیار دور تاکنون بوده و میتوان آن را یکی از چندین سبک معماری ترکیبی در ایران به حساب آورد. از طرفی دونالد ویلبر نیز معماری سلجوقی یا همان روش رازی را شکل اولیه معماری آذری دانسته و خود معماری سلجوقی را از سبک ساسانی که پیش از ظهور اسلام وجود داشته، می داند که البته تمامی این موارد را میتوان از نوع گنبدها و شکل و شمایل آنها متوجه شد.

البته، محمدکریم پیرنیا در نوشته خود این مورد را نیز ذکر می کند که با استقرار هولاکوخان در شهر مراغه بین سالهای 657 ق تا 1259 وضع و اوضاع معماری ایرانی بسیار متحول شد و به دنبال تغییرات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در جوامع آن روز ایران، سبک رازی یا همان معماری مورد علاقه سلجوقی دستخوش تغییراتی گشت و معماری ارگ علیشاه تبریز رفته رفته بوجود آمد.