آشنایی با موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران و بخش هایش

دوران اوج پزشکی ایران بین سده های چهارم تا نهم میلادی بود که در این دوران، افرادی مثل زکریای رازی و ابوعلی سینا می زیستند. یکی از دیدنی های پایتخت ایران که قادر است شما را با تاریخچه علم طب در کشورمان آشنا کند، موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران هست. با ما در این مقاله همراه باشید تا بدانید موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران کجاست و با ساعت کار موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران نیز آشنا شوید.

تاریخچه

موزه علوم پزشکی در مساحت 9000 مترمربع و به دستور امیرکبیر ساخته شد. این موزه در تیر سال 1378 شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و به منظور ارائه کامل و جامع پیشینه طب قدیم و پزشکی نوین ایران و معرفی جایگاهش در جهان پزشکی، از سال 1380 شمسی فعالیتش را آغاز کرد. آثار و اشیای به نمایش درآمده در این موزه، یافته های ملموس دوره های پیش از تاریخ و ابزار و ادوات پزشکی در دوره معاصر را در بر می گیرند.

بخشهای مختلف موزه

براساس مقاله موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران کجاست باید بدانید که این موزه از بخشهای متنوعی مثل انسان شناسی، طب سنتی، اسناد و کتب خطی پزشکی، گیاهان دارویی، تاریخ دامپزشکی، تاریخ دندانپزشکی، تاریخ چشم پزشکی، دواخانه نظامی، بخش اشیای امانی سازمان میراث فرهنگی، نمایشگاه موقت پروفسور یحیی عدل، نمایشگاه موقت دکتر محمد قریب، نمایشگاه موقت دکتر شمس شریعت تربقان، نمایشگاه موقت پروفسور مجید سمیعی شکل گرفته است.

پیرزن مومیایی 900 ساله

براساس مقاله موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران کجاست باید بدانید که مومیای کردن در هزاره های پیشین بسیار رواج داشته و مصریان باستان بدلیل اعتقاد به روح این کار را انجام می دادند. مصریان باستان اعتقاد داشتند که روح بعد از مرگ انسان نیز در کالبد می ماند، اما ایرانیان باستان این کار را جایز نمی دانستند. در بعضی از نقاط ایران مومیایی های طبیعی کشف شده اند. مومیایی که مورد نظر ماست، مربوط به زنی 65 ساله بوده که در حدود 900 سال پیش می زیسته است. این مومیایی در اطراف یزد کشف شد.

عمل جراحی ترپانسیون در 5000 سال پیش

پزشکی نوین، جراحی بدون تجهیزات و داروهای شیمیای را کاملا رد می کند. ولی، جراحی که با دقت و مهارتی عجیب توسط پزشکی در حدود 5000 سال پیش انجام گرفت، مثال نقضی برای این نظریه است. یکی از همین مثالهای نقض در شهر سوخته اتفاق افتاد؛ جراحی روی جمجمه دختری که مبتلا به هیدروسفالی (جمع شدن مایع درون جمجمه) بوده و حدود 13 سال سن داشت. تحقیقاتی جدیدی که اخیرا روی این جمجمه صورت گرفته اند، نشان دهنده این هستند که جمجمه رو به بهبودی کامل قرار داشته و علت مرگ چیز دیگری بوده است.

باورها و عقاید

انسانها همیشه در تلاش بوده اند که خود را از امراض حفظ کنند. در عصر جدید، بعضی از مردم هنوز به روشهای سنتی یعنی استفاده از طبیعت، گیاهان دارویی و تغییر سبک زندگی اعتقاد دارند. ایرانیان باستان بر این عقیده بودند که صحت و سلامتی اولویت اول زندگی بوده و در دعا و مناجات همیشه آرزوی سلامتی می کردند. طب قدیمی و سنتی ایران همیشه بر دو پایه استوار بود: اول، ذهن و اعتقاداتی که باید مثبت باشند و در این راه از ادعیه خواندن و تزکیه نفس استفاده می شد و دوم، استفاده از طب سنتی که در متون تاریخی هم بسیار اشاره شده و بعضی از آنها نسبت به درمانهای نوین بهتر هستند.

شکوفایی پزشکی در ایران

رشد و تکامل علم پزشکی در ایران به بعد از اسلام یعنی هم دوره محمد بن زکریای رازی بر می گردد. با مطالعه تاریخ علوم پزشکی متوجه این موضوع می شویم که مردم پارس علاوه بر بازگردانی متون از زبان یونانی و سریانی به فارسی، با استفاده از فکر و اندیشه، پیشرفت چشمگیری در علم پزشکی و دیگر علم های آن عصر داشتند. از مهمترین آثار محمد بن زکریای رازی، کتاب الحاوی بوده که در اواخر قرن سوم و اویل قرن چهارم نوشته شد. بجز این کتاب فاخر، کتابهای مشهور دیگری هم هستند که یکی از این کتابها، المنصوری یا طب المنصوری بوده و تقریبا مفصل ترین کتاب پزشکی در عصر خود بوده است. این کتاب به نسبت کتاب الحاوی کم حجم تر بوده و جز 10 کتاب برتر موزه علوم پزشکی هست.

اسناد موجود

از بخشهای ممتاز این موزه، می توان به اسناد پزشکی و نسخه های قدیمی موجود در این مکان جذاب اشاره داشت که اغلب مربوط به روزگاران معاصر می شوند. از اسناد مربوطه می توان به برخی سندها اشاره داشت که شامل هشدارهای سلامت، سندهای پزشکی مربوط به اداره صحیه عمومی هستند. مهمترین و ویژه ترین غرفه این بخش، به میرزا ارسطو خان که در سالهای 1915تا 1919 در دارالفنون تحصیل می کرد، مربوط می شود.

برجسته ترین دکتر چشم پزشکی ایران

بخش چشم پزشکی این موزه اختصاص دارد به محمد قلی شمس که پایه گذار علم نوین چشم پزشکی در ایران است. پروفسور شمس در سال 1283 هجری شمسی در تهران بدنیا آمد و بعد از پایان تحصیلات در فرانسه، به اولین کاری که دست زد، ساخت و تشکیل بخش چشم پزشکی ارتش در تهران بود. پروفسور شمس کارهای ویژه و بسیار ارزشمندی را انجام داد از جمله، ریشه کنی بیماری تراخم در جنوب. از دیگر فعالیتهای ارزشمند پروفسور شمس که باید به آن اشاره داشت، احداث بیمارستان فارابی و تاسیس مجله چشم پزشکی ایران در سال 1347، احداث انجمن چشم پزشکی در سال 1326، پیوند صلبیه و همچنین پیوند صلبیه همراه قرنیه در سال 1314، اولین پیوند قرنیه در ایران در سال 1313 هستند. پروفسور شمس در سن 92 سالگی دیده از جهان فرو بست.

در 2500 سال پیش، پزشک انسان و حیوان یکی بود

در عصر هخامنشیان و مادها، روحانیون جایگاه ویژه ای در بین مردم داشتند و علم دامپزشکی را فقط آنها فرا می گرفتند، زیرا این علوم جز دین بودند. در قدیم الایام، بیماری سیاه زخم، آنرژین شدید، کرمهای روده ای، طاعون گاوی، تورم حاد گوش میانی، و انواع و اقسام بیماری های دیگری که در آن زمان باعث بیماری حیوانات و مرگ و میر آنها می شدند را همراه با بهترین اعمال دامپزشکی که شامل شکسته بندی دست و پای دام، خون گیری از دام، جراحی و بیرون آوردن دمل و تومورها، داغ کردن، تراش دادن سم احشام، بست درست نعل اسب و اصلاح و درست کردن دست و پای احشام می شدند، انجام می دادند. اگر با عدم مهارت، عدم وجود دانش کافی و قصور در کار باعث مرگ یا معلول کردن آن حیوان می شدند، باید غرامتش را پرداخت می کردند.

اسب از دیرباز تا به حال، بسیار برای انسان کارآمد و اساسی بود و همین امر، باعث توجه به مسائل مهمی راجع به آن می شود از جمله، آموزش و تربیت اصولی اسب، شناخت اندام و حالتهای فیزیکی بدن اسب، تخمین سن اسب از روی دندانها و همچنین رنگ اسبها. از ویژه ترین سندهایی که از دیرباز مانده و در غرفه دامپزشکی می درخشد، نقاشی آناتومی بدن اسبی بوده که حدودا 500 سال سال پیش ترسیم شده است. این تصویر که در ساعت کار موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران می توانید آن را ببینید، اگرچه از نظر علم دامپزشکی مردود است، ولی از نظر هنری، فرهنگی و تاریخی بسیار ارزشمند هست.

منتقل کردن دندانپزشکی از سلمانی به مدرسه طبابت

غرفه ای از موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، مربوط است به دندانپزشکی که ادوات و وسایل کار طبیبانی از جمله دکتر مصفا، دکتر اخلاقی، دکتر یزدی، دکتر طاهرزاده، دکتر مصفا، دکتر نواب و دکتر صدرعاملی در آن دیده می شوند. تاریخچه دندانپزشکی در ایران به گذشته های خیلی دور برمی گردد، زمانیکه ابزار دندانپزشکی بسیار محدود و ساده بودند. این علم تقریبا از قرن سیزدهم هجری خورشیدی پیشرفت قابل توجهی داشت و به این صورتیکه امروزه شاهد آن هستیم، درآمد. دندانسازی و دندانپزشکی مثل طبابت و داروسازی دارای هیچ قانون خاصی نبوده و این وضع تا سال 1290 هجری خورشیدی به همین منوال بوده است. این وضع و حال به این صورت بود که برای بیمارهای اشراف و افراد ثروتمند از دندانپزشکان خارجی استفاده می کردند و برای درمان بیماری قشر ضعیف از روشهای بسیار معمولی و پر درد بهره می بردند.

این کار توسط سلمانی ها، شاگرد زرگرها و عطارها صورت می گرفت. این وضع تا سال 1290هجری خورشیدی به همین منوال بود تا اینکه وزارت معارف کسانی را که مشغول این کار بودند، ملزم به تحصیل و گرفتن مدرک و مجوز رسمی و حرفه ای دندانسازی و دندانپزشکی کرد. برای آموزش و تربیت اصولی حرفه دندانپزشکی در سال 1297 تعدادی از طبیبان اروپایی از جمله دکتر استپانیان ترکیه ای و همچنین دکتر میلچارسکی لهستانی به استخدام اداره صحیه درآمدند و همزمان با احداث مدرسه طب دارالفنون، مدرسان مدرسه طب ملزم به تدریس نکات و تذکرات در مورد بیمارهای دهان و همچنین دندان شدند. دکتر لقمان الدوله ادهم، رئیس مدرسه طب در آن زمان دکتر محسن سیاح را مسئول و مامور آموزش این مسائل کرد.

داروخانه نظامی

یکی از داروخانه های ایران که به وسیله هادی خان، سرتیپ وقت به منظور استفاده و بهره گیری در زمینه های جنگی ساخته شد، داروخانه نظامی بود که طبق اسناد بدست آمده تمامی ملزومات موجود در آن به صورت مستقیم و غیر مستقیم از اتریش خریداری شده بودند. بعد از فوت سرتیپ هادی خان، پسرخواهرش مسئولیت تمام داروخانه را برعهده گرفت. بعد از مدتی در سال 1319 که مصادف بود با فوت عبدالحسین خان، پسرش دکتر امیر هوشنگ نظامی که یکی از حاذق ترین پزشکان داروسازی و استاد دانشکده پزشکی و داروسازی دانشگاه تهران بود، مسئولیت مهم داروخانه نظامی را برعهده گرفت.

دکتر امیر هوشنگ نظامی داروخانه نظامی را در سال 1367 تعطیل کرد و بعد از فوت این طبیب برجسته و ارزشمند ایران در سال 1371 به دانشکده داروسازی دانشگاه تهران انتقال داده شد. با پیگیری های خانم دکتر زرین دخت شرقی در سال 1381 هجری خورشیدی داروخانه نظامی با همه ادوات و سندهای بجای مانده به موزه تاریخ علوم پزشکی هدیه داده شد. در سال 1382 با کمک و هزینه خانم دکتر زرین دخت شرقی و همکاری مسئولان موزه و همچنین با استفاده از عکسهای قدیمی این موزه کاملا بازسازی و در تاریخ دوازدهم شهریور همان سال مورد بازدید عموم قرار گرفت.

از جمله ادوات و تجهیزاتی که در موزه برای بازدید عموم قرار گرفته، می توان به دستگاه حب بر، دستگاه عصاره گیر، ترازوی مخصوص داروخانه، دستگاه شیشه پرکن، دستگاه شربت سازی، دستگاه صافی، همزن مخصوص، هاون چینی، دستگاه تقطیر، کلیشه های قدیمی مورد استفاده در داروخانه ظروف مخصوص آزمایشگاهی، دستگاه پرس برای تهیه کاشه، دستگاه آلبومین متر، قالب قرص زنی، سرنگ شیشه ای مدرج، آتش گردان، چراغ الکلی، ساکشن دستی، ظروف دو جداره برای حرارت غیرمستقیم، قالب شیاف و قرص اشاره کرد.

اطلاعات کلی

آدرس موزه علوم پزشکی: خیابان کارگر شمالی، خیابان شانزدهم، ورودی درب شماره پردیس شمالی دانشگاه تهران

تلفن موزه علوم پزشکی: 88632857

ساعت کار موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران: شنبه تا چهارشنبه 8 صبح لغایت 15