باید و نبایدهای درمان بیش فعالی

فرادید/برای درمان بیش فعالی باید و نبایدهای وجود دارد. کودکانی که به دلیل بیش فعالی و شطینت زیاد والدین خود را کلافه و خسته می کنند و باعث می شوند پدر و مادر نارحت شوند با کنترل و رفتار صحیح اطرفیان قابل کنترل و تربیت می باشند. در این مقاله شما را با روش های کنترل کودک بیش فعال آشنا می نماییم.

بیش فعالی یا ADHD نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا 10 درصد کودکان را مبتلا می کند. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. ویژگی های اولیه بیش فعالی از سال های اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه شروع می شود.کودکانی که به دلیل بیش فعالی و شطینت زیاد والدین خود را کلافه و خسته می کنند و باعث می شوند پدر و مادر نارحت شوند با کنترل و رفتار صحیح اطرفیان قابل کنترل و تربیت می باشند در این مقاله شما را با روش های کنترل کودک بیش فعال آشنا می نماییم.

امروزه خیلی از مادران از کودکان خود شاکی هستند و گمان می کنند که کودک آن ها بیش فعال است. اول از همه باید با علائم کودک بیش فعال آشنا شوید و ببینید آیا کودک شما نیز این علائم را دارد یا نه؟

بیش فعالی که به اختصار ADHD خوانده می شود نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا 10 درصد کودکان را مبتلا می کند. برای دانستن تفاوت بین بیش فعالی و اوتیسم مقاله (اوتیسم | علائم بیماری اوتیسم در کودکان) را بخوانید. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. ویژگی های اولیه بیش فعالی از سال های اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه شروع می شود.

بیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می شود. این اختلال سه نوع است.

اختلال اول: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.

اختلال دوم: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسر ها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.

اختلال سوم: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پا های خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.

استفاده از داروهای مختلف برای درمان بیش فعالی

در دهه های اخیر تولید دارو برای درمان بیش فعالی به شدت افزایش یافته است. به گفته ی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) بین سال های 2003 و 2011 بیش فعالی در کودکان به میزان حدود 41٪ افزایش داشته است. برآورد می شود که از سال 2011، 11٪ از کودکان بین 4 تا 17 سال، بیش فعال تشخیص داده شده اند. یعنی در مجموع 6٫4 میلیون نفر به بیش فعالی دچار شده اند.

دارو های درمان بیش فعالی با افزایش و متعادل کردن پیام رسان های عصبی به بهبود علائم بیش فعالی کمک می کنند. پیام رسان های عصبی موادی شیمیایی هستند که سیگنال هایی را میان نورون های مغز و بدن منتقل می کنند. دارو های گوناگونی برای درمان بیش فعالی وجود دارد، ازجمله:

داروهای محرک مانند آمفتامین یا آدرال (Adderall) که به فرد کمک می کنند تمرکز بیشتری داشته باشد و عواملی را که موجب پرت شدن حواس او می شوند، نادیده بگیرد.

داروهای غیرمحرک مانند اتوموکستین (atomoxetine یا Strattera) یا بوپروپیون (bupropion یا Wellbutrin). در صورتی می توان از این داروها استفاده کرد که عوارض جانبی داروهای محرک به اندازه ای زیاد باشد که کنترل شدنی نباشد یا مشکلات پزشکی دیگری وجود داشته باشد که مانع از استفاده ی فرد از داروهای محرک شود.

عوارض جانبی داروها

درست است که این داروها به افزایش تمرکز کمک می کنند، ولی می توانند عوارض جانبی جدی زیر را نیز ایجاد کنند:

مشکلات خواب؛

نوسانات خلقی؛

بی اشتهایی؛

مشکلات قلبی؛

فکر کردن یا اقدام به خودکشی.

بررسی های زیادی درمورد اثرات بلندمدت این داروها انجام نشده است. ولی یکی از پژوهش های انجام شده، هشدارهایی می دهد. در پژوهشی در استرالیا که در سال 2010 منتشر شد، هیچ بهبود قابل توجهی در مشکلات رفتاری و توجه کودکان بین سنین 5 تا 14 ساله ای که برای درمان بیش فعالی دارو مصرف می کردند، مشاهده نشد. ادراک خویشتن (self-perception) و عملکرد اجتماعی این کودکان نیز بهبودی را نشان نداد.

درمقابل، گروهی که دارو مصرف می کردند، فشار خون دیاستولیک (diastolic blood pressure) بالاتری داشتند. عزت نفس آنها نیز اندکی کمتر از گروهی بود که دارو مصرف نکرده بود و به علاوه، عملکرد آنها پایین تر از سن شان بود. مؤلفان این پژوهش تأکید کردند که اندازه ی گروه نمونه و تفاوت های آماری به اندازه ای کوچک است که نمی توان بر اساس این پژوهش نتیجه گیری کرد.

استفاده از گیاهان دارویی و مکمل های غذایی برای درمان بیش فعالی

اگر علاقه ای به استفاده از داروهای شیمیایی ندارید، گزینه های طبیعی تری نیز برای درمان بیش فعالی وجود دارد. درمان های جایگزین می تواند به کنترل بعضی از علائم مرتبط با بیش فعالی کمک کند، ازجمله:

مشکل در توجه کردن

مشکلات سازمانی

فراموش کاری

دائما حرف دیگران را قطع کردن

البته پیش از امتحان کردن هر یک از مکمل های غذایی یا داروهای گیاهی، با پزشک خود مشورت کنید. شاید چیزی که برای فرد دیگری مفید بوده برای شما مفید نباشد. به علاوه بعضی از مکمل های غذایی و داروهای گیاهی با داروهای دیگری که شما یا فرزندتان مصرف می کنید، تداخل پیدا می کنند.

مکمل های غذایی مفید برای درمان بیش فعالی

بعضی از بررسی ها نشان داده است که برخی مکمل های غذایی به کاهش علائم بیش فعالی کمک می کند و درمان با مکمل های غذایی مانند ال کارنیتین و ویتامین B6 نیز می تواند به بهبود علائم بیش فعالی کمک کند. البته نتایج به دست آمده در مورد اثرات مکمل های غذایی یکسان نیست. به علاوه باید توجه داشته باشید که استفاده از مکمل های غذایی بدون نظارت پزشک می تواند خطرناک باشد (به ویژه در کودکان). اگر به امتحان کردن این درمان های جایگزین علاقه مند هستید، حتما با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است پزشک پیش از شروع مصرف مکمل های غذایی، با استفاده از آزمایش خون سطح فعلی موادمغذی موجود در خون کودک شما را اندازه گیری کند.

روی (زینک)

روی (زینک) از مواد معدنی مهمی است که نقش قابل توجهی در سلامت مغز ایفا می کند. کمبود روی بر سایر مواد مغذی ای که به کارکرد مغز کمک می کنند، تأثیر می گذارد.

به گزارش مایو کلینیک مکمل های روی می توانند به کاهش علائم بیش فعالی، تکانشگری (impulsivity) و مشکلات اجتماعی کمک کنند. البته برای اثبات این ادعا به بررسی های بیشتری نیاز داریم. براساس یکی از بررسی های انجام شده درمورد روی و بیش فعالی، استفاده از مکمل روی فقط در افرادی مؤثر است که احتمال کمبود روی در آنها زیاد است. موادغذایی سرشار از روی عبارت است از:

مرغ؛

گوشت قرمز؛

محصولات لبنی؛

لوبیا؛

غلات کامل؛

غلات غنی شده.

اسیدهای چرب امگا3

اگر کودک شما اسیدهای چرب امگا 3 کافی را از رژیم غذایی خود دریافت نمی کند، مصرف مکمل می تواند برای او مفید باشد. البته یافته های پژوهش های انجام شده درمورد مزایای این مکمل ها یکسان نیست. ولی به طور کلی اسیدهای چرب امگا3 بر چگونگی حرکت سروتونین و دوپامین (دو مورد از انواع هورمون شادی) در قشر جلویی مغز تأثیر می گذارند.

دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) نوعی اسید چرب امگا3 است که مصرف آن برای سلامت مغز ضروری است. معمولا سطح DHA افراد مبتلا به بیش فعالی، نسبت به دیگران پایین تر است. DHA و سایر اسیدهای چرب امگا3 در ماهی های چرب وجود دارد، ازجمله:

ماهی سالمون؛

ماهی تن؛

شاه ماهی؛

به گفته ی مرکز ملی بهداشت مکمل و یک پارچه (NCCIH)، مکمل های اسید چرب امگا3 به کاهش علائم بیش فعالی کمک می کنند. طبق گزارش مایو کلینیک، بعضی کودکان 200 میلی گرم روغن تخم کتان محتوی امگا3 و 25 میلی گرم مکمل ویتامین C را به مدت 3 ماه و 2 بار در روز مصرف می کنند. ولی نتایج بررسی های انجام شده درمورد تأثیرگذاری روغن تخم کتان بر بیش فعالی یکسان نیست.

آهن

بعضی از پژوهشگران عقیده دارند که میان بیش فعالی و کمبود آهن در بدن رابطه وجود دارد. مطالعه ای در سال 2012 نشان می دهد که کمبود آهن موجب افزایش احتمال بروز اختلالات سلامت روانی در کودکان و جوانان می شود. آهن برای تولید دوپامین و نوراپی نفرین مهم است. این پیام رسان های عصبی (neurotransmitter) در تنظیم سیستم پاداش مغز، احساسات و استرس نقش دارند.

اگر کودک دچار کمبود آهن باشد، مصرف مکمل غذایی آهن برای او مفید خواهد بود. به گفته ی NCCIH گاهی مکمل های آهن موجب کاهش علائم بیش فعالی در افرادی می شوند که دچار کمبود آهن هستند. البته مصرف بیش ازحد آهن نیز زیان آور است؛ بنابراین باید پیش از استفاده از مکمل های آهن به رژیم غذایی کودک تان با پزشک مشورت کنید.

منیزیم

منیزیم نیز ماده ی معدنی مهم دیگری برای سلامت مغز است. کمبود منیزیم موجب تحریک پذیری و کج خلقی، سردرگمی ذهنی و کوتاه شدن بازه ی زمانی توجه می شود. ولی اگر کودک شما دچار کمبود منیزیم نباشد، مکمل های منیزیم کمکی به او نخواهند کرد. به علاوه درمورد چگونگی تأثیرگذاری مکمل های منیزیم بر علائم بیش فعالی، بررسی های کافی انجام نشده است.

پیش از اضافه کردن مکمل های منیزیم به برنامه ی درمانی کودک، حتما با پزشک مشورت کنید. زیرا منیزیم در دوز های بالا سمّی می شود و باعث ایجاد حالت تهوع، اسهال و گرفتگی عضلات می شود. از رژیم غذایی نیز می توان مقدار کافی منیزیم را دریافت کرد. موادغذایی سرشار از منیزیم عبارت اند از:

محصولات لبنی

غلات کامل

لوبیا

سبزیجات برگ دار

ملاتونین

مشکلات خواب نیز یکی از عوارض جانبی بیش فعالی است. اگرچه ملاتونین به بهبود علائم بیش فعالی کمکی نمی کند، ولی موجب تنظیم خواب فرد می شود، به ویژه اگر او به بی خوابی مزمن دچار باشد. در مطالعه ای روی 105 کودک بیش فعال بین سنین 6 تا 12 سال، استفاده از ملاتونین موجب بهبود زمان خواب آنها شد. در این مطالعه درطول دوره ای 4 هفته ای، 30 دقیقه قبل از زمان خواب، به کودکان 3 تا 6 میلی گرم ملاتونین داده می شد.

گیاهان دارویی مؤثر در درمان بیش فعالی

درمان های گیاهی از درمان های محبوب و رایج بیش فعالی هستند. ولی فقط به این دلیل که این گیاهان دارویی هستند، نمی توان تصور کرد که مؤثرتر از درمان های سنتی عمل می کنند. بعضی از گیاهان دارویی ای که اغلب در درمان بیش فعالی استفاده می شود، عبارت اند از:

جینسینگ کره ای

در مطالعه ی مشاهده ای (observational study) تأثیرگذاری جینسینگ قرمز کره ای در کودکان بیش فعال بررسی شد. نتایج به دست آمده پس از 8 هفته نشان داد که جینسینگ قرمز می تواند رفتارهای بیش فعالی را کاهش دهد. البته برای تأیید این نتایج به پژوهش های بیشتری نیاز داریم.

ریشه سنبل الطیب و بادرنجبویه

در مطالعه ای روی 169 کودک دارای نشانه های بیش فعالی، ترکیبی از عصاره ی ریشه ی سنبل الطیب و عصاره ی بادرنجبویه استفاده شد. پس از 7 هفته عدم تمرکز از 75 به 14 درصد، بیش فعالی از 61 به 13 درصد و تکانشگری از 59 به 22 درصد کاهش یافت. رفتارهای اجتماعی، خواب و سایر علائم بیش فعالی آنها نیز بهبود یافت.

کهن دار

نتایج به دست آمده درمورد تأثیرگذاری کهن دار بر بیش فعالی متفاوت بوده است. کهن دار اثربخشی کمتری نسبت به درمان های سنتی دارد، ولی روشن نیست که آیا این گیاه دارویی اثربخش تر از پلاسیبو (درمان از طریق تلقین یا استفاده از دارونما) است یا خیر. براساس NCCIH برای توصیه ی این گیاه دارویی در درمان بیش فعالی، شواهد کافی وجود ندارد. کهن دار موجب افزایش خطر خون ریزی در فرد نیز می شود. بنابراین پیش از امتحان کردن این گیاه دارویی، حتما با پزشک مشورت کنید.

گل راعی

بسیاری از افراد از گل راعی برای درمان بیش فعالی استفاده می کنند، ولی شواهدی وجود ندارد که نشان دهد این گیاه دارویی تأثیری بیشتر از پلاسیبو دارد.

سایر روش های مؤثر در درمان بیش فعالی

1. از مصرف رنگ های خوراکی و مواد نگهدارنده خودداری کنید

علاوه بر مصرف مکمل های غذایی و دارو های گیاهی، ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی نیز به بهبود علائم بیش فعالی کمک می کند. سعی کنید مواد غذایی تشدیدکننده ی بیش فعالی را از رژیم غذایی فرزندتان حذف کنید. این مواد غذایی شامل خوراکی ها و نوشیدنی های دارای رنگ های مصنوعی و مواد افزودنی هستند، مانند نوشیدنی های گازدار، آب میوه و غلات دارای رنگ روشن.

به گفته ی مایو کلینیک بعضی از رنگ های خوراکی و مواد نگهدارنده موجب بروز رفتار های بیش فعالی در بعضی از کودکان می شوند؛ بنابراین بهتر است که از مصرف مواد غذایی دارای این رنگ های خوراکی و مواد نگهدارنده پرهیز کنید:

بنزوات سدیم (sodium benzoate) که معمولا در نوشیدنی های گازدار، سس های سالاد و آب میوه ها یافت می شود

FD&C زرد شماره ی 6 (زرد غروب خورشید) که در آرد سوخاری، غلات، آب نبات، شکر و تخم مرغ روی شیرینی و نوشابه یافت می شود

D&C زرد شماره ی 10 (کونولین زرد) که در آب میوه، شربت ها و روغن ماهی کوچک (یک ماهی دریایی که در دو سوی اقیانوس اطلس شمالی پراکنده است) یافت می شود

FD&C زرد شماره ی 5 (تارترازین) که در خوراکی هایی مانند ترشی و خیارشور، غلات، گرانولا (از جوی دوسر، گندم، کنجد، عسل، تکه های میوه ی خشک و غیره درست شده و بیشتر برای صبحانه استفاده می شود) و ماست یافت می شود

FD&C قرمز شماره ی 40 (آلوزا رِد) که در نوشابه، داروهای کودکان، دسرهای ژلاتینی و بستنی یافت می شود

2. از مواد آلرژی زا پرهیز کنید

کاهش استفاده از مواد آلرژی زا در رژیم غذایی می تواند به بهبود رفتارهای بعضی از کودکان بیش فعال کمک کند. اگر فکر می کنید که فرزندتان به چیزی آلرژی دارد، بهتر است به پزشک متخصص آلرژی مراجعه کنید. به علاوه می توانید از مصرف موادغذایی زیر پرهیز کنید و تأثیر آن را بر کودک خود مشاهده کنید:

مواد افزودنی/ مواد نگهدارنده ی شیمیایی مانند BHT (بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن، butylated hydroxytoluene) و BHA (بوتیلیتد هیدروکسی انیسول، butylated hydroxyanisole) که معمولا برای جلوگیری از پایین آمدن کیفیت روغن در محصولات استفاده می شود و در موادغذایی فراوری شده ای مانند چیپس سیب زمینی، آدامس، ترکیبات خشک کیک، غلات، کره و پوره ی سیب زمینی فوری یافت می شود

شیر و تخم مرغ

شکلات

موادغذایی حاوی سالیسیلات ها شامل انواع توت فرنگی، پودر فلفل چیلی، سیب و آب سیب، انگور، پرتقال، هلو، انواع آلو، آلوخشک و گوجه فرنگی (سالیسیلات ها مواد شیمیایی ای هستند که به طور طبیعی در گیاهان یافت می شوند و ماده ی اصلی موجود در بسیاری از داروهای ضددرد به شمار می روند)

3. بازخورد زیستی EEG را امتحان کنید

بازخورد زیستی EEG (الکتروانسفالوگرافی، Electroencephalographic) نوعی نوروتراپی (neurotherapy) است که در آن امواج مغز اندازه گیری می شود. مطالعه ای در سال 2011 نشان داد که آموزش EEG، درمانی امیدوارکننده برای بیش فعالی است.

در این درمان ممکن است که از کودک خواسته شود که بازی ویدئویی خاصی را در طول جلسه ای عادی انجام دهد. به کودک وظیفه ای داده می شود و کودک باید بر آن وظیفه تمرکز کند. برای نمونه به او گفته می شود که «هواپیما را در حالت پرواز نگه دارد» اگر حواس کودک پرت شود، هواپیما سقوط می کند یا صفحه ی نمایش تاریک می شود. این بازی در طول زمان، تکنیک های جدید تمرکز را به کودک یاد می دهد. درنهایت کودک علائم بیش فعالی خود را تشخیص داده و آن ها را اصلاح می کند.

4. در کلاس های یوگا یا تای چی شرکت کنید

بعضی از بررسی ها نشان می دهد که یوگا به افراد دچار اختلال کم توجهی- بیش فعالی (ADHD) کمک می کند. پژوهشی منتشرشده در سال 2013 بهبود چشمگیری را در بیش فعالی، غلبه بر اضطراب و مشکلات اجتماعی پسران دچار اختلال کم توجهی- بیش فعالی (ADHD) گزارش داد که به طور منظم تمرین های یوگا را انجام می دادند.

بعضی از بررسی های اولیه نشان می دهد که تای چی نیز به بهبود علائم ADHD کمک می کند. پژوهشگران مشاهده کردند که نوجوانان دچار اختلال ADHD که در کلاس های تای چی شرکت می کردند، اضطراب یا بیش فعالی کمتری داشتند. به علاوه پس از اینکه آن ها 2 بار در هفته و به مدت 5 هفته در کلاس های تای چی شرکت کردند، کمتر خیال پردازی می کردند و احساسات نامناسب کمتری را نشان می دادند.

5. زمانی را در بیرون از خانه سپری کنید

گذراندن زمان در بیرون از خانه برای کودکان بیش فعال مفید است. شواهد محکمی وجود دارد که نشان می دهد گذراندن حتی 20 دقیقه در بیرون از خانه نیز موجب بهبود تمرکز در کودکان می شود و برای آن ها مفید است. فضای سبز و طبیعت، بیشترین فایده را برای این کودکان دارد.

مطالعه ای در سال 2011 و چندین مطالعه ی دیگر پیش از آن، از این ادعا پشتیبانی می کند که به طور منظم قرار گرفتن در محیط های بیرون از خانه و فضای سبز، روشی ایمن و طبیعی است که به درمان بیش فعالی کمک می کند.

6. از رفتار درمانی یا درمان ازطریق والدین (Parental therapy) استفاده کنید

رفتار درمانی می تواند برای کودکانی با موارد شدیدتری از ADHD مفید باشد. به گفته ی آکادمی پزشکی اطفال آمریکا (American Academy of Pediatrics) رفتار درمانی باید نخستین گام در درمان بیش فعالی کودکان خردسال باشد.

این رویکرد که گاهی به آن تعدیل رفتار (behavioral modification) نیز گفته می شود، درجهت برطرف کردن رفتار های مشکل ساز خاصی عمل می کند و راه حل هایی را برای کمک به پیشگیری از آن ها ارائه می دهد. این رویکرد می تواند شامل ایجاد اهداف و قوانینی برای کودک نیز باشد. رفتار درمانی و دارودرمانی در کنار هم بیشترین تأثیرگذاری را دارند و استفاده ی هم زمان از آن ها تأثیر بسیار زیادی در کمک به کودک شما دارد.

در درمان ازطریق والدین، ابزاری را در اختیار والدین قرار می دهیم که برای کمک به موفقیت کودک بیش فعال خود نیاز دارند. مجهز کردن والدین به تکنیک ها و استراتژی هایی که موجب می شود برخورد مناسبی با مشکلات رفتاری کودک داشته باشند، در بلندمدت هم برای والدین و هم برای کودک مفید است.