حمام چهارفصل اراک؛ بزرگترین گرمابه ایران

در گذشته، وجود حمام در شهرها بسیار محدود بود. در این میان، می توان گفت ایران کشوری بوده که به حمام و پاکیزگی اهمیت بسیاری می داد. در برخی محلات یا شهرهایی که تعداد جمعیت زیاد بود و در این مناطق حمامی وجود نداشت، مردم از یکی از بزرگان درخواست حمام می کردند و در آنجا حمامی بنا می شد. احداث حمام چهارفصل اراک نیز به همین صورت بوده است. این حمام که در دوران قاجار ساخته شد، بدلیل مهاجرت افراد بسیاری به این شهر و نبود هیچگونه حمامی احداث گردید. این گرمابه بزرگترین گرمابه ایران بحساب می آید و ساختش حدود 38 ماه به طول انجامید. در این مقاله خواندنی با ما همراه شوید تا شما را با بخشهای حمام موزه چهارفصل اراک آشنا کنیم.

وجه تسمیه حمام اراک

دلیل نامگذاری این حمام به حمام چهارفصل اراک، کاشی هایی است که چهار فصل را با نقش و نگارهای خود نشان می دهند و در قسمت سربینه مردانه حمام بکار رفته اند. این حمام در هر بخش خود دارای کاشیکاری بسیار زیبا و منحصر بفردی بوده که به حمام جان و رنگ داده و آن را زنده نگه داشته است. این حمام با معماری و تزئینات بسیار زیبایی که دارد، جز بناهای باارزش دوران قاجار است. مصالحی که در این حمام استفاده شده اند، شامل آجر، ملات، گچ و آهک می شوند. در کل، حمام چهارفصل اراک سقفهایی به صورت طاقی داشته و دارای 4 قسمت زنانه، مردانه، حمام ویژه اقلیتهای دینی و حمام خصوصی است. مساحت این بنا 16000 متر مربع بوده و به همین دلیل، بزرگترین گرمابه ایران لقب گرفته است.

سیستم انتقال آب گرم

سیستمی که برای انتقال آب به تمام نقاط حمام موزه چهارفصل اراک در نظر گرفته شده، به اینگونه هست که کف خزینه اصلی را یک ورقه مسی قرار داده که زیر این قسمت، گلخن حمام قرار گرفته است. به وسیله هیزم و بوته های ورک، گلخن را آتش می زدند و بعد از آن، آب گرم و سرد با توجه به نسبتی که در ظرفها بوده، توسط تبوشه های سفالی به سر تا سر حمام فرستاده می شد. در تمام نقاط این حمام به راحتی امکان دسترسی به مخزنهای بزرگ ذخیره آب، گلخن و انبارهای سوخت وجود داشت.

سربینه

سربینه حمام چهار فصل اراک، 4 سکو دارد. این سکوها از طرفی به گرمخانه و از طرف دیگر به وسیله پله های منحنی به خیابان متصل هستند. در سربینه بعد از آنکه افراد از حمام گرم بیرون آمدند، پاشوی کنند، حوضی به شکل صلیب به وسیله سنگ سیاه ساخته شد. این حمام دارای دو سربینه مردانه و زنانه هست. سربینه مردانه شکلی متقارن دارد و دارای 8 رواق، صحن و رختکن است. این سربینه نقشه ای به شکل 8 ضلعی دارد که 4 ضلع بزرگ و 4 ضلع کوچکتر هستند.

این بخش از بنا نیز توسط کاشی های بسیار زیبایی تزئین شده که طرحهایشان بیشتر اسلیمی و ختایی هستند. همچنین، کاشی های قالبی و پیچکی در این بخش بسیار دیده می شوند. 8 ستون اصلی در این سربینه قرار دارد که این ستونها هم به طور بسیار زیبایی کاشیکاری شده و گنبد سربینه بر روی این 8 ستون قرار داده شده است. سربینه زنانه را می توان زیباترین بخش این حمام دانست. در این بخش با توجه به امکانات زمان ساخت، گنبد را بدون داشتن ستون اجرا کرده اند.

دسترسی به حمام

حمام چهارفصل در ضلع شرقی خیابان شهید دکتر بهشتی واقع شده است. دو در این حمام به خیابان بهشتی، یک در به محله شهرداری و یک در دیگر به محله مسجد حاج محمد ابراهیم باز می شود. حمام چهار فصل در حال حاضر بعد از اعمال بازسازی و مرمت، تبدیل به موزه مردم شناسی اراک شده و در سال 1339 به ثبت ملی رسید.

موزه چهارفصل

موزه چهار فصل تنها 5 هزار متر مربع از 16 هزار متر مربع این حمام بوده و برای این موزه از بخشهای سربینه مردانه، گرم خانه، رختکن و هشتی بین گرم خانه و رختکن استفاده شده است. علاوه بر مجسمه هایی که در این موزه قرار داده شده اند، برخی اشیای قدیمی باستانی نیز در این موزه نگهداری می شوند. یکی از این اشیای باارزش، محراب تاریخی مسجد جامع ساوه بوده که در دوره سلجوقیان ساخته شد و معماری بی نظیری دارد.

به طور کلی، موزه به دو بخش مردم شناسی و باستان شناسی تقسیم شده است. در بخش مردم شناسی، مجسمه هایی قرار دارند که آداب و رسوم و فرهنگ مردم این منطقه را نشان می دهند. این بخش در قسمت سربینه های زنانه و مردانه قرار دارد. در بخش باستان شناسی، اشیای تاریخی به نمایش گذاشته شده و این بخش در قسمتهای گرم خانه مردانه و هشتی های ارتباطی قرار دارد.