مجسمه ای که سر آن دو بار دزدیده شده است

ایسنا/ این خبر پیرامون مجسمه ای که سر آن دو بار دزدیده شده است، برای شما مخاطبان گرامی نگارش شد.

سر هرکول کجاست؟

باستان شناسان قدمت این مجسمه هرکول را به حدود سال 150 پیش از میلاد نسبت داده اند؛ پیکره مردی برهنه با ریش و موی مجعد که به پهلوی چپ نیم خیز به آرنج تکیه کرده، درحالی که پیاله ای در دست چپ دارد، دست راست را روی پای راست قرار داده و پای چپ را تکیه گاه پای دیگر کرده است.

پشت مجسمه، نقش هایی از درخت زیتون و کمانداران، کتیبه ای به زبان یونانی و نقشی برجسته از یک گرز گره دار که دچار فرسایش نیز شده اند، به سختی دیده می شود. هرکول روی پوست شیری به درازای دو متر درحال استراحت است. مجسمه از تراش سنگ های همان منطقه به طول 1.47 متر ساخته شده است.

این مجسمه نمادی از هراکلس Heracles یا هرکول Hercules ایزد باستان است. برخی این تندیس را به شخصیت اساطیری و شکست ناپذیر یونان باستان نسبت می دهند و بعضی باستان شناسان او را «ورثرغنه»، ایزد محبوب دوره اشکانیان و نماد جنگ و جنگاوری می دانند که پیکره او در آن دوره با گل و سنگ ساخته می شد.

هرکول بیستون در سال 1337 خورشیدی توسط «علی سلمانی» در پروژه ای عمرانی کشف شد، هنگامی که کارگران شرکت کامساکس (Kamsax) درحال خاک برداری راه جدید همدان به کرمانشاه در دامنه کوه بیستون و خروج سنگ ها از پای کوه بودند. روایت شده که کارگران، سر مجسمه را که به دلیل برخورد ماشین های راه سازی کنده شده بود، چند روز پس از بدن آن پیدا کردند. همچنین هنگام خاک برداری به یکی از دست های مجسمه و جام همراه آن آسیب رسید و دست چند تکه شده بود. سلمانی در یک مصاحبه تایید کرده است که ریش مجسمه (هرکول) از چانه توسط چنگک های بولدوزر کنده شده بود. گفته شده خاک برداری از مجسمه و کاوش آن تقریبا 12 روز زمان برده است.

سر هرکول دردسر زیاد کشیده است. براساس اسناد و اطلاعات موجود، سر پیکره یک بار در سال 1356 توسط سارقان اموال فرهنگی دزدیده و پس از مدتی برگردانده شد. سال 1358 دست، جام و بخش هایی از پیکره نیز مخدوش و تخریب شد. سال 1372 سر هرکول دوباره سرقت شد که آسیب های جدی نیز به آن وارد شد تا سرانجام، سازمان میراث فرهنگی استان کرمانشاه تصمیم گرفت سر این پیکره تاریخی را به انبار اموال فرهنگی بسپارد.

فتح الله نیازی مرمتگر سر اصلی مجسمه هرکول است که سال 1384 در مصاحبه ای درباره سرقت های متعدد از سر هرکول گفته بود: در سال 1370 سر سرقت شده مجسمه در جای اصل خود قرار گرفت، ولی در سال 1372 برای دومین بار توسط قاچاقچیان اموال فرهنگی دزدیده شد. قاچاقچیان این بار آسیب های فراوانی به این اثر وارد کردند. سر هرکول به دو بخش تقسیم شده و بخشی از ریش آن از بین رفته بود. به همین دلیل سر هرکول به خزانه میراث استان کرمانشاه انتقال داده شد.

مجسمه هرکول یک دهه بی سر بود. البته در این مدت کپی هایی از سر هرکول ساخته شد اما یا سرقت شد، یا درست نگهداری نشد، یا مواد تشکیل دهنده آن نامناسب بود، یا توسط مردم مخدوش شد. هرکول سرانجام در نوروز سال 1384 با مولاژ جدیدی از سرش در معرض نمایش مسافران و گردشگران قرار گرفت. آنطور که نیازی و ملیحه مهدی آبادی، مدیر وقت پروژه بیستون در آن سالها توضیح داده اند، سر اصلی برای در امان ماندن از دست سارقان و قاچاقچیان اموال، دیگر روی تندیس نصب نشد. برای همین هرکول بیستون دو دهه اخیر را با همان سر کپی شده سپری کرده، درحالیکه پیکره اش بدون هیچ حفاظی در معرض تخریب است.

مجسمه هرکول در آذر سال 1380 در فهرست آثار ملی ثبت شده و سر اصلی آن هم اکنون در گنجینه میراث فرهنگی استان کرمانشاه نگهداری می شود. نمونه دیگر پیکره هرکول را که یادگار پیکرتراشان ماهر اشکانی است، میتوان در موزه شوش مشاهده کرد.