موزه ها باید تجربه بیماری های فراگیر گذشته را یادآوری کنند

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، موزه ها باید تجربه بیماری های فراگیر گذشته را یادآوری کنند.

قضیه چیست؟

رضا دبیری نژاد با بیان این مطلب در نشست آنلاین تحولات بدن و بدنمندی بازدیدکنندگان موزه ها در دوران کرونا اظهار داشت: موزه ها اگر قرار است نهادهای اجتماعی باشند باید از سرمایه هایشان در خدمت جامعه استفاده کنند که بازنشر مجازی یکی از این تجربه هاست. مناطقی خارج از موزه در سطح شهر وجود دارد که می توان روایت های موزه ای را به آنجا منتقل کرد. بعنوان مثال من و همکارانم کپی آثار موزه ملک را به ایستگاه های مترو بردیم و در آنجا نمایشگاه برگزار کردیم.

در این نشست آنلاین که با حضور کوشا گرجی صفت، جامعه شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و دبیری طیبه عزت اللهی نژاد، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به صورت مجازی برگزار شد، رئیس موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با بیان اینکه نمی شود گفت موزه ها در دوران کرونا کلا تعطیل بودند، تاکید کرد: نباید فعالیت موزه ها را به تماشا و دیدن محدود کنیم. در این مدت موزه ها فرصت پیدا کردند در شبکه های اجتماعی حضور پیدا کنند و حجم تولید داده های موزه ها در فضای مجازی در یک سال گذشته با ده سال قبل از آن برابری می کند. ضمن اینکه موزه ها مثل کوه یخ هستند و فقط بخشی از کارهایشان دیده می شود. در مقطع شیوع بیماری کرونا فعال ترین صنف در حوزه میراث فرهنگی موزه ها بودند.

از شی محوری تا مخاطب محوری

وی با یادآوری این نکته که در گذشته همیشه اثر موزه ای به معنای اشیا فرض شد، توضیح داد: در گذشته مخاطب در حاشیه بود و معنا در شی تجلی پیدا می کرد. شکل گیری پدیده موزه مربوط به زمان حضور فیزیکی انسان ها در یک مجرا بوده است. حضور فیزیکی، مرحله اول شکل گیری موزه ها بود. بعدها حضور بدن به معنای واسطه درک و دریافت و ابزار فهم، در موزه ها جدی تر شد. به خصوص زمانی که ما وارد نسل موزه های مخاطب محور شدیم.

دبیری نژاد ادامه داد: در موزه های شی محور از بدن انسان می ترسیدند. بین انسان و اشیا یک دیوار حایل می کشیدند و نگهبان هایی بودند اجازه نمی دادند که انسانها به اشیا نزدیک شوند. بعدها به سمتی رفتیم که چگونه می شود مساله موزه را به مخاطب منتقل کنیم. کم کم فهمیدیم که می شود اشیا را لمس کرد. در موزه های خلاق حتی از مخاطب می خواهند کف موزه دراز بکشند و سقف را نگاه کنند.

رئیس موزه ملی ملک به اثرات کرونا بر موزه ها اشاره و اظهار داشت: معتقدم که کرونا به نوعی باعث بت شکنی در موزه ها شد و با آن حذف حضور فیزیکی، آن نگاه شیء محوری در موزه ها افول کرد. موزه ها در ابتدا با یک چالش مواجه شدند و آن این بود که چطور بتوانند در این شرایط، بیشتر روایت کنند و بیشتر عمومی تر و اجتماعی تر باشند و شاید به همین دلیل بود که بین موزه ها رقابتی برای بیشتر دیده شدن شکل گرفت.

دبیری نژاد ادامه داد: کرونا تلنگری بود که موزه ها بیشتر به سمت روایت های شخصی بروند و با هشتک سازی ها بیشتر به هم پیوند بخورند. شاید کرونا محدودیت هایی را به لحاظ محدودکردن حضور فیزیکی ایجاد کرد، اما به واسطه کشف منِ مجازی و شخصیت های مجازی که قدرتمند هم بودند، کنشگری اجتماعی خود را به عنوان یک نهاد اجتماعی، در زیست مجازی بیشتر کرد و از این طریق فرصت برابری برای موزه ها در دیده شدن فراهم شد؛ چیزی که قبلاً نبود و فقط موزه های مهم شناخته شده بودند. لذا در این شرایط موزه های کوچک هم به عرصه آمدند و حتی فرصت ایجاد گفتگو میان آنها شکل گرفت.

حضور فیزیکی مخاطب در موزه مهم است

کوشا گرجی صفت، جامعه شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران نیز در بخشی از این نشست به استفاده از فضای مجازی در زمینه بازدید از موزه ها اشاره و تصریح کرد: در دنیای مجازی به دلیل اینکه افراد هم می توانند تولیدکننده و هم مخاطب باشند، احتمال شکل گیری نوعی فضای دموکراتیک در رسانه وجود دارد. فضای مجازی قدرتی دارد که می تواند یک حوزه عمومی را تشکیل دهد؛ ولی با انتقال محتوای موزه ها به این فضا، امکان رفتن آن به فضای مارکتینگ وجود دارد.

وی افزود: به نظر من آن چیزی که درباره موزه مهم است، همان حضور فیزیکی و رفت وآمدی بوده که با اشیای تاریخی وجود دارد؛ موضوعی که کرونا در آن وقفه ایجاد کرده و دقیقا مشخص نیست که برای بازتولید آنچه باید کرد.

این جامعه شناس با انتقاد از رویکرد موردتوجه در سیاست، درباره جای خالی مفاهیم مرتبط با جهان طبیعت متذکر شد: وقتی که ما درباره سیاست صحبت می کنیم، همواره فکرمان به دولت معطوف می شود ولی باید یادآور شد که جهان دیگری هم وجود دارد که همان جهان اشیا یا طبیعت است که واقعاً به جهان انسانها گره خورد. نگرانی که من دارم این است که ما در ادبیاتمان در علوم اجتماعی، گویی دیگر خیلی به این جهان طبیعت کاری نداریم؛ جهانی که بدن هم جزیی از آن است. ما باید بتوانیم فهم کنیم که چه کار کنیم که مسأله فقط سیاست نباشد.

موزه ها باید تجربیات گذشته را به زبان امروز ترجمه کنند

طیبه عزت اللهی نژاد، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز با بیان اینکه موزه ها به عنوان مراکز فرهنگی و هنری و تاریخی می توانند بیان مساله داشته باشند گفت: آنها باید واسطه ای بین دیروز و امروز باشند و تجربیات گذشته را به زبان امروز ترجمه کنند و در اختیار جامعه بگذارد. مثلا توضیح دهند اگر در گذشته بیماری مثل کرونا اتفاق می افتاد جامعه پزشکی چه کار می کرد یا اینکه مردمان قدیمی با شیوه زیستی خودشان چه راه حلی برای بحران ها داشتند. با وجود اینکه بین دیروز و امروز فاصله زمانی وجود دارد، ولی می شود از ایده های خلاق دیروز استفاده کرد.